TÜRKİYE’NİN İLK KALKINMA BANKASI: TÜRKİYESANAYİ VE MAADİN BANKASININ FAALİYET HAYATININELEŞTİREL ANALİZİ

Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası Cumhuriyetdöneminin ilk sanayi kalkınma hamlesinin en önemliunsurlarından biri olarak 1925 yılında kurulmuştur.Bankanın faaliyet hayatının analizi, hem Türkiye’ninsanayi kalkınma çabaları hem de bankacılık tarihiaçısından büyük bir önem taşımaktadır. Kuruluşkanununda Bankaya, kendisine devredilen fabrikalarıişletmek, sanayi ve madencilik şirketlerine iştirakederek mali ve idari destek sağlamak ve bu sektörlerekredi sunmak görevleri verilmiştir. Bu geniş görevtanımı faaliyet hayatı boyunca Bankanın önündeki enönemli zorluklardan birini teşkil etmiş olup, bununyanı sıra, Bankaya bu görevleri etkili bir şekildeyerine getirebilecek yeterli mali kaynak dasağlanmamıştır. 1932 yılına gelindiğinde ise, kuruluşhedeflerine bu şekilde ulaşılamayacağı anlaşılarakBanka tasfiye edilmiştir. Bu çalışmada söz konusugirişimin başarısızlığa uğramasının sebepleriaraştırılmaktadır. Araştırmanın sonuçlarına göreBankayı başarısızlığa götüren temel etkenler, kaynakyetersizliği sorununun yanı sıra, bu süreçte Bankanınmali tahsisatının önemli kısmını oluşturan iştiraklereaktarılan kaynakların verimli kullanılmayarak israfedilmiş olmasıdır.

The First Development Bank of Turkey: Critical Analysis of the Industry and Mines Bank of Turkey

Industry and Mines Bank of Turkey was foundedin 1925 as one of the most important elements ofthe first industrial development attempt of therepublic period. The life of the Bank is of greatimportance in terms of analyzing both bankinghistory and industrial development efforts ofTurkey. In the establishment law, the Bank istasked with operating the factories assigned to itduring its establishment, providing financial andadministrative support by participating inindustrial and mining companies, and providingloans to all industry and mining sectors. Thiswide mission has been one of the most importantdifficulties for the Bank throughout its activitylife, and besides this, the Bank has not beenprovided with sufficient financial resources bygovernment to effectively fulfill all these duties.When it came to 1932, it was understood that theestablishment goals could not be achieved in thisway, and the Bank was liquidated. In this study,the main reasons for the failure of that enterpriseare investigated. This research suggests that,besides the lack of resources, the other mainfactor that led the Bank to failure is that theresources allocated to subsidiaries are not usedefficiently by these companies.

PDF

___

BCA, 30-18-1-1/13.24.10, 15.4.1925.
BCA, 30-18-1-1/13.29.5, 13.5.1925.
BCA, 30-18-1-1/13.30.14, 24.5.1925.
BCA, 30-18-1-1/22.81.17, 29.12.1926.
BCA, 30-18-1-1/30.48.15, 5.8.1928.
BCA, 30-18-1-2/4.34.16, 12.6.1929.
BCA, 30-1-0-0/1.6.5, 27.3.1930.
BCA, 30-18-1-2/15.78.5, 23.11.1930.
BCA, 30-18-1-2/34.20.10, 29.3.1933.
14.4.1925 Tarih ve 618 Sayılı Limanlar Kanunu.
19.4.1925 Tarih ve 633 Sayılı Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası Kanunu.
3.7.1932 Tarih ve 2058 Sayılı Devlet Sanayi Ofisi Teşkili Hakkında Kanun.
7.7.1932 Tarih ve 2064 Sayılı Türkiye Sanayi Kredi Bankası Teşkili Hakkında Kanun.
Devlet Sanayi Ofisi Teşkili Hakkında I/373 Numaralı Kanun Lâyihası ve İktisat ve Bütçe Encümenleri Mazbataları, No.265, 22.5.1932.
I/623 Numaralı Sümerbank Kanunu Lâyihası ve İktisat ve Bütçe Encümenleri Mazbataları, No.257, 20.4.1933.
Ödünç Para Verme İşleri, Halk Bankası ve Sandıkları Hakkında I/738 Numaralı Kanun Lâyihaları, No.294, 30.5.1933.
Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası Hakkında Başvekâletten Mevrut (1/672) Numaralı Kanun Lâyihası ve Ticaret ve Muvazenei Maliye Encümenleri Mazbataları (19/20.3.1925).
Türkiye Sanayi Kredi Bankası Teşkili Hakkında 1/282 Numaralı Kanun Lâyihası ve İktisat ve Bütçe Encümenleri Mazbataları, No.270, 22.3.1932.
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre:2, C.18, 105. İçtima, 18.4.1341.
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: 2, C.30, 42. İçtima, 12.3.1927.
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre:3, C.21, 84. İnikat, 2.10.1930.
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre:4, C.9, 77. İnikat, 3.7.1932.
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre:4, C.9, 82. İnikat, 7.7.1932.
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre:4, C.14, 43. İnikat, 29.4.1933.
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre:7, C.10, 51. İnikat, 3.5.1944.
T.C. Resmî Gazete, S.3498, 4 Kânunusani 1937.
İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası Mecmuası (1931, 1933).
Meslek Gazetesi (1925).
Cumhuriyet (26 Ocak 1929, 20 Mayıs 1932, 20 Şubat 1933, 4 Nisan 1934).
Yarın (13 Kânunuevvel 1929).
1930 Sanayi Kongresi: Raporlar, Zabıtlar, Millî İktisat ve Tasarruf Cemiyeti, Ankara 1930.
Âli İktisat Meclisi Raporları, Türkiyede Sanayi Nasıl Teessüs ve İnkişaf Edebilir?, Başvekâlet Müdevvenat Matbaası, Ankara 1933.
APAK, Kemalettin, Cevdet Aydınelli, Mehmet Akın, Türkiye’de Devlet Sanayi ve Maadin İşletmeleri, Selülöz Basımevi, İzmit 1952.
AVCIOĞLU, Doğan, Türkiye’nin Düzeni (Dün-Bugün-Yarın), Bilgi Yayınevi, Ankara 1968.
AYAN, Ebubekir, İktisadi Buhran Yıllarında Türkiye’de Zirai Finansman- Eleştirel Bir İnceleme, Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara 2020.
Başvekâlet Umumi Murakabe Heyetinin Sümerbank ve Müesseselerine Ait 1942 Yılı Raporları Hakkında Bankanın Cevabi Mütalaaları, Sümerbank, 1943.
BORATAV, Korkut, Türkiye’de Devletçilik, İmge Kitabevi Yayınları, İstanbul 2006.
C.H.F. Üçüncü Büyük Kongre Zabıtları, Devlet Matbaası, İstanbul 1931.
CEM, İsmail, Türkiye’de Geri Kalmışlığın Tarihi, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2017.
Ekonomi Bakanlığının Parti Ekonomi Programına Göre Yaptığı İşler Hakkında Rapor, Ekonomi Bakanlığı, Ankara 1935.
ERDAL, İbrahim, Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası: Cumhuriyetin Milli Burjuva Kurma Girişimi, İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul 2021.
FERMAN, Cumhur, Türkiye’de Sanayi Kredisi, İsmail Akgün Matbaası, İstanbul 1951.
GÜL, Mustafa Fırat, Aksaray Azm-i Millî T.A.Ş., Aksaray Belediyesi Yayınları, Ankara 2014.
İhsan Âbidin, Şeker, Akşam Matbaası, İstanbul 1934.
İktisadi Program, Başvekâlet Müdevvenat Matbaası, Ankara 1930.
İktisadi Vaziyetimize Dair Rapor, TBMM Matbaası, Ankara 1930.
KARAYAMAN, Mehmet, Nuri Şeker ve Uşak Şeker Fabrikasının Kuruluşu, Uşak Akademi Kitabevi, Uşak 2010.
KORALTÜRK, Murat, Ahmet Hamdi Başar’ın Hatıraları- 1: Meşrutiyet, Cumhuriyet ve Tek Parti Dönemi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2007.
KURT, Sadık, İzmir’de Kamusal Hizmetler (1850-1950), İBB Yayını, İzmir 2012.
KURUÇ, Bilsay, “1930’ların Sanayi Hareketinde Unutulanlar ve Az Bilinenler”, 75 Yılda Çarklardan Chip’lere, Ed. Oya Baydar, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 1999, s.85-106.
KURUÇ, Bilsay, Belgelerle Türkiye İktisat Politikası (1933-1935), 2. Cilt, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 1993.
KUYUCAK, Hazım Atıf, Para ve Banka, C.II, Maarif Matbaası, Ankara 1942.
Muallim Sapancalı Hüsnü, Hasan Dağı’nda İlmî Cevelan. Haz.: Nevzat Topal, Kömen Yayınevi, Konya 2009.
OYAL, Erkan, Karma Girişimlerde Kamu Katılımları ve Türkiye’deki Uygulama, Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü, Ankara 1981.
ÖKÇÜN, A. Gündüz, Türkiye İktisat Kongresi 1923-İzmir, Ankara Üniversitesi SBF Yayınları, Ankara 1981.
SAKA, Remzi, Sermaye ve Kredi Hareketleri, Tecelli Matbaası, İstanbul 1933.
SAV, Nizamettin Ali, Sanayi İktisadı ve Türk Sanayii, Selülöz Basımevi, İzmir 1950.
Sınai Tesisat ve İşletme ve Vekâlet Teşkilatına İlaveler Hakkında Raporlar, (Birincikânun 1933), Ekonomi Bakanlığı Neşriyatı, Seri:1, No:1, Ankara 1935.
Sümerbank X’uncu Yıl, Cumhuriyet Matbaası, İstanbul 1943.
ŞEKER, Mehmet, Uşak Şeker Fabrikasının Gerçek Hikayesi, Meta Basım, Uşak 2015.
TAHSİN, Hamit, Remzi Saka, Sermayenin Şirketlerdeki Hareketi, Hüsnühabitat Matbaası, İstanbul 1929.
TAHSİN, Hamit, Remzi Saka, Sermaye Hareketi, Amedî Matbaası, İstanbul 1930.
TEKELİ, İlhan, Selim İlkin, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, TCMB, Ankara 1977.
TEKELİ, İlhan, Selim İlkin, Uygulamaya Geçerken Türkiye’de Devletçiliğin Oluşumu, Bilge Kültür Sanat, İstanbul 2009.
Ticari ve İktisadi İzmir Rehberi- 1926, Haz.: Sabri Yetkin, İBB Yayını, İzmir 2002.
TOPRAK, Zafer, Sümerbank, Creative Yayıncılık, İstanbul 1988.
Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası 1 Mayıs 1341- 31 Kânunuevvel 1341 Senesi Sekiz Aylık Bilançosuna Aid Rapor, Kâğıtçılık ve Matbaacılık Anonim Şirketi, İstanbul 1926.
Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası 1926 Senesi Bilançosu Raporu, Hamid Matbaası, İstanbul 1927.
Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası 1927 Sene-i Hesabiyesi Meclis-i İdare Raporu, Hamid Matbaası, İstanbul 1928.
Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası 1928 Senesi Meclis-i İdare Raporu, Hamit Matbaası, İstanbul 1929.
Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası 1932 Senesi İdare Meclisi Raporu, Alaeddin Klişe Fabrika ve Matbaası, İstanbul 1933.
YERASİMOS, Stefanos, Az Gelişmişlik Sürecinde Türkiye- 3: I. Dünya Savaşından 1971’e, Gözlem Yayınları, İstanbul 1974.
ZARAKOLU, Avni, Cumhuriyetin 50. Yılında Memleketimizde Bankacılık, Türkiye Bankalar Birliği Yayınları, Ankara 1974.
ÇİÇEK, Rahmi, “Cumhuriyet Dönemi Millî İktisat Uygulamalarına Bir Örnek: Trabzon Liman İşleri İnhisarı T.A.Ş.”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, C.12, S.12, 2012, s.143- 168.
“Fabrikalar Ne Halde?”, Cumhuriyet, 26 Ocak 1929.
GÜVEMLİ, Oktay, Mehmet Karayaman, “Uşak Şeker Fabrikasının Kuruluşu ve Gelişmesi”, Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, S.13, Temmuz 2017, s.6-50.
“Malatya’da Ermeni Mallarını Kim Aldı”, https://hyetert.org/2018/08/17/ (E.T. 2.9.2020).
KOYLU, Zafer, “XX. Yüzyılın Başlarında Eskişehir”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.24, S.71, 2008, s.381-411.
KURT, Sadık, “Başlangıçtan Günümüze İzmir Körfezinde Yolcu ve Eşya Taşıyan Kuruluşlar”, Türk Deniz Ticareti Tarihi Sempozyumu- I, İzmir 2009, s.284-307.
KÜÇÜKUĞURLU, Murat, “Visera (Işıklar) Santrali ve Trabzon Elektrik Türk Anonim Şirketinin Faaliyetleri”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, C.10, S.10, 2011, s.101-124.
“Mütehassıs Var mı Yok mu?”, Yarın, 13 Kânunuevvel 1929.
“Sanayi ve Maadin Bankası Memlekette Neler Yaptı”, Cumhuriyet, 20 Şubat 1933.
“Sanayi Raporu”, İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası Mecmuası, C.49, S.3, Mart 1933, s.88-98.
Seyfi Cenap, “Sanayimiz ve Ticari Sahada Maruz Kaldığı Müşkilat”, İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası Mecmuası, Teşrinisâni, C.48, S.11, 1931, s.451-453.
SİLİER, Oya, “1920’lerde Türkiye’de Millî Bankacılığın Genel Görünümü”, Türkiye İktisat Tarihi Semineri (Haziran 1973), Hacettepe Üniversitesi Yayınları, Ankara 1975, s.485- 533.
“Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası”, Meslek Gazetesi, C.1, S.17, 7 Nisan 1925.
VARLIK, Bülent, “Ankara Millî Mensucat [Türk] Anonim Şirketi (1916-1930)”, Ankara Araştırmaları Dergisi, C.2, S.1, 2014, s.74-92.
YURTOĞLU, Nadir, “Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Liman ve İskele Politikaları (1923- 1960)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.35, S.100, 2019, s.505-553.