PARGALI İBRAHİM PAŞA’NIN MÜSADERE OLUNANMUHALLEFATI VE MAL VARLIĞINA AİT KAYITLAR

Küçük yaşta esir alındıktan sonra Bosna Valisi İskenderPaşa'nın kızı Mihrişah Hatun’a köle olarak verilen İbrahimPaşa Mihrişah Hatun tarafından I. Selim'e hediye edildi.İbrahim Paşa Şehzade Süleymanla birikte büyüdü ve onunsevgisini kazandı. Şehzadenin I. Süleyman olarak tahtageçişi ve yükselişiyle İbrahim Paşa'nın da ikbal güneşiparladı ve 28 yaşında en yüksek mevkiye kimsenin alışıkolmadığı bir şekilde geldi. İktidarının zirvesindeyken artangururu ve muhaliflerinin suçlamaları 15 Mart 1536 gecesiidam edilmesine neden oldu. 1495’te Parga’da başlayanhayatı bir ramazan gecesi Topkapı Saray’ında 41yaşındayken son buldu. İdamının ardından malları hazineiçin müsadere edildi. Kronikler ve elçi raporları İbrahimPaşa’nın kudretli bir sadrazam olmasından başka göz alıcızenginliğine de vurgu yapmışlardır. Birçok köleye, değerlitaşlara ve sayısız mala sahip olduğu ifade edilen İbrahimPaşa’nın mal varlığının boyutlarının ne olduğu bu makaleninesas sorusunu oluşturmuştur. Bu bağlamda, Pargalıİbrahim’e ait muhallefat defteri kronikler ve elçi raporlarıylakarşılaştırmalı bir şekilde incelenmiştir. Başkanlık OsmanlıArşivi'nde 12349-L numaralı muhallefat defteri ile birliktealtı adet defterin analizi sonrasında elde edilen sonuçlargöstermiştir ki bazı eksiklere rağmen İbrahim Paşa’nınzenginliği söylenenleri haklı çıkaracak boyutlara erişmiştir.Çalışmada önce İbrahim Paşa’nın hayatı, ardından malvarlığıyla ilgili elde edilen veriler ele alınmıştır.

Records of Pargali Ibrahim Pasha's Confiscated Estate and Assets

İbrahim Pasha, who was given as a slave to MihrişahHatun, daughter of Bosnian Governor İskender Pasha,after being taken captive at a young age, was gifted to Selim I by Mihrişah Hatun. He grew up with İbrahimŞehzade Süleyman and gained his love. With theaccession and ascension of the prince to the throne asSuleyman I, the prosperous sun of Ibrahim Pashashined, At the age of 28, he came to the highestadministrative position in a way that no one is used to.His rising pride at the height of his power and theaccusations of his opponents led to his execution onthe night of March 15, 1536. His life, which started inParga in 1495, ended at the age of 41 in Topkapı Palaceon a Ramadan night. After his execution, his estatewere confiscated for the puplic purse. Chronicles andambassador reports emphasized the striking wealth ofIbrahim Pasha as well as being a mighty grand vizier.The main question of this article is the extent of theassets of İbrahim Pasha, who is said to have manyslaves, precious stones and countless properties. In thiscontext, the estate book belonging to Pargali Ibrahimwas examined in a comparative way with thechronicles and ambassador reports. The resultsobtained after the examination of the book numbered12349-L in the Presidential Ottoman Archive andother six books showed that, despite somedeficiencies, the wealth of İbrahim Pasha reached theextent to justify what was said. In the study, firstly, thelife of İbrahim Pasha and then the data obtained abouthis assets were discussed.

PDF

___

Arşiv Belgeleri BOA. Ali Emiri Sultan Ahmed II (AE.SAMD.II). 22-2280;
BOA. Ali Emiri Sultan Osman III (AE.SOSMN.III) 27/1890;
BOA. Cevdet Evkaf (C.EV) 84-4162;
BOA. İbnülemin Evkaf (İE.EV) 35/42;
BOA. Bâb-ı Defterî Başmuhasebe Kalemi Muhallefât Defteri (D.BŞM.MHF.d,) 12349-L; Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Defteri (TSMA.d.) 544; 3012; 5927; 7029; 10023;
Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrak (TSMA.e.) 10052; 850/31; 750/35; 750/53; 8030; 5662.
ABDİ BEĞ ŞİRÂZÎ: Safevîler- Tekmiletü’l-Ahbâr, çev. Şefaattin Deniz-Hasan Asadi, Bilge Kültür-Sanat, İstanbul 2019.
AFYONCU, Erhan: “Rüstem Paşa”, C. XXXV, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2008, s. 288-290.
AFYONCU, Erhan (ed.): Venedik Elçilerinin Raporlarına Göre Kanuni ve Pargalı İbrahim Paşa, çev. Pınar Gökpar, Elettra Ercolino, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2012.
AKYILDIZ, Ali: “Para”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. XXXIV, İstanbul 2007, s. 163-166.
Anonim Tevârîh-İ Âl-i Osman, F. Giesse Neşri, Haz. Nihat Azamat, Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1992.
Atam Dedem Kanunu Kanunnâme-i Âl-İ Osman, Haz. Abdülkadir Özcan, Kronik Kitap, İstanbul 2018.
AYDIN, Ayşegül: Kanuni Döneminde Bir Veziriazam: Pargalı İbrahim Paşa, (Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Bursa 2019.
Ayvansarayî Hüseyin Efendi: Hadîkatü’l-Cevâmi‘, Açıkerişim@TBMM, s. 28-29.
BARKAN, Ömer Lûtfi: “954-955 (1547-1548) Mali Yılına Ait Bir Osmanlı Bütçesi”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, C. XIX, 4, İstanbul 1957-58, s.219-232.
BARKAN, Ömer Lûtfi: "Edirne Askerî Kassaâmına Ait Tereke Defteri (1545-1659)", TTK Belgeler Türk Tarih Belgeleri Dergisi, III, 5-6, Ankara 1966, s. 1-479.
BAŞARAN, Ayşe Gül: Osmanlı Mimarîsi İçin Kaynak, Hadîkatü’l-Cevâmi‘, II, İncelemeli Metin Çevirisi, (Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2001.
BAYRAK-FERİBAŞ, Meral: “Makbul/Maktul İbrahim Paşa Vakfı: Selanik ve Kavala ile Diğer Yerlerde Bulanan Hayratı”, Türk Kültür İncelemeleri Dergisi, S. 35, İstanbul 2016, s. 1-66.
BAYRAK-FERİBAŞ, “Makbul/Maktul İbrahim Paşa Vakfı: Hezargrad’da Bulunan Hayratı”, Balkanlarda İslâm Medeniyeti Beşinci Uluslararası Kongre Tebliğleri Mayıs 2015, Sarayabosna, IRCICA, İstanbul 2018, s. 259-296.
BOZKURT, Fatih: “Osmanlı Dönemi Tereke Defterleri ve Tereke Çalışmaları”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi (TALİD), C. II, S. 22, İstanbul 2013, s. 193-229.
CANKURT, Gülşen Çaylı: Figanî Divanı Gramatikal İndeksi, (Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Aydın, 2005.
Celâlzâde Mustafa Çelebi, Tabakatü’l-Memâlik ve Derecetü’l-Mesâlik (Kanunî’nin Tarihçisi’nden Muhteşem Çağ, Kanuni Sultan Süleyman), Haz. Ayhan Yılmaz, Kariyer Developer, İstanbul 2011.
Celalzâde Salih Çelebi: Tarih-i Sefer-i Zafer-Rehber-i Alaman, Kanuni Sultan Süleyman'ın Alaman Seferi-1532, haz. Fatma Kaytaz, Çamlıca Basım Yayın, İstanbul 2016.
CURİPERSCHİTZ, Benedict: 1530 Yılında Sırbistan ve Bulgaristan Üzerinden İstanbul’a Giden Joseph von Lamberg ile Niclas Jurischitz’in Elçilik Günlüğü, Çev. Özdemir Nutku, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1977.
ÇELİK, Ahmet Faruk: Fethullah Arifi Çelebi’nin Şahname-i Al-i Osman’ından Süleymanname, (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2009.
ÇOBAN, Ahmet: Hadikatü’l-Vüzerâ Adlı Eserin Tenkitli Transkripsiyonu, (Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum 2005.
DEMİR, Mahmut: “Makbûl İbrahim Paşa’nın Veziriazamlığı ve Mısır’daki Faaliyetleri”, Mediterranean Journal of Humanities, C. IV/1, Antalya 2014, s. 97-114.
DEMİRTAŞ, Funda: Celâl-zâde Mustafa Çelebi, Tabakatü’l-Memâlik ve Derecetü’l-Mesâlik, (Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Kayseri 2009.
DERNSCHWAM, Hans: İstanbul ve Anadolu’ya Seyahat Günlüğü, Çev. Yaşar Önen, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları 1992.
EMECEN, Feridun. M.: “Irakeyn Seferi”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. XIX, İstanbul 1999, s. 116-117.
EMECEN, Feridun. M.: “İbrahim Paşa, Makbul”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. XXI, İstanbul 2000, s 333-335.
EMECEN, Feridun. M.: “Süleyman I”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. XXXVIII, İstanbul 2010 s. 62-74
ERKAN, Davut: Matrakçı Nasuh’un Süleymannamesi (1520-1537), (Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2005.
ESEN, Hüseyin: “İslam Hukuku Açısından Müsadere”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. XV, İzmir, 2002, s. 191-225.
Feridun Bey: Münşeâtü’s-Selâtin, I, istanbul 1274.
Gelibolulu Mustafa Âli: Künhü’l-Ahbâr, I, Tıpkıbasım, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2009.
GÖK, İlhan, Atatürk Kitaplığı M.C. O.71 numaralı 909-933/1503-1527 tarihli İn'âmât Defteri (Transkripsiyon-Değerlendirme), (Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2014.
GÖKBİLGİN, M. Tayyip: “Arz ve Raporlarına Göre İbrahim Paşa’nın Irakeyn Seferindeki Tedbirleri ve Fütühatı”, Belleten, C. XXI, S. 83, Ankara 1957, s. 449-482.
GÖKBİLGİN, M. Tayyip: “İbrahim Paşa”, MEB İslam Ansiklopedisi, C. 5/2, İstanbul 1977, s. 908-915
GÖKBİLGİN, M. Tayyip: “Rüstem Paşa ve Hakkındaki İthamlar”, Tarih Dergisi, C. VIII, S. 11- 12, İstanbul 1956, s. 4-21.
GÜLTER, Işıl Şahin: “The Image of Ibrahim Pasha in Early Modern English Drama: Thomas Kyd’s The Tragedy of Soliman and Perseda”, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. XVIII, S. 1, Gaziantep 2019, s. 29-38.
Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi, I, I. Kitap, haz. Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2011.
HAMMER, Joseph Von: Büyük Osmanlı Tarihi, C. III, S. 25-28. Kitap, haz. Mümin ÇevikErol Kılıç, Üçdal Neşriyat, İstanbul 1993.
HASAN BEY-ZÂDE Ahmed Paşa: Hasan Bey-zâde Tarihi, C. II, Haz. Ş. Nezihi Aykut, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2004.
İNAN, Göker, “İbrahim Paşa’nın Budin’den Getirdiği Heykeller, Şair Figânî ve Ölümüne Dair Yeni Tespitler, İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Cemal Aksu Armağanı, İstanbul 2020, s. 519-557.
JENKİNS, Hester Donald: Pargalı İbrahim Paşa, Çev. Nilüfer Epçeli, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2015.
JORGA, Nicolae: Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, II, çev. Nilüfer Epçeli, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2005.
KAPANŞAHİN, Muhittin: Mehmed Efendi ve “İbtihâcü’t-Tevarih” Adlı Eserinin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi, (Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kayseri 1998.
Kemal Paşa-Zâde: Tevârih-i Âl-i Osman, X. Defter, haz. Şefaattin Severcan, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1996.
KILIÇ, Remzi: “Kanuni Sultan Süleyman’ın Irakeyn Seferi’nde (1533-1535) Doğu ve Güneydoğu Anadolu’daki Gelişmeler”, Bilig, S. 9, Ankara 1999, s. 115-129
LÜFTİ PAŞA: Asafnâme – Kanunlar Işığında Yönetim İlkeleri, Haz. Asım Cüneyd Köksal, İlke Yayıncılık, İstanbul 2018.
LÜFTİ PAŞA: Tevarih-i Âl-i Osman, Haz. Âli Bey, Enderun Kitabevi, İstanbul 1990.
MAHMUD, Seyyid Muhammed es-Seyyid: XVI. Asırda Mısır Eyaleti, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul 1990.
Matrakçı Nasuh, Beyân-ı Menâzil-i Sefer-i Irakeyn-i Sultân Süleymân Hân, haz. Hüseyin G. Yurdaydın, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1976.
NECİPOĞLU, Gülru: “Süleyman the Magnificent and the Representation of Power in the Context of Ottoman-Hapsburg-Papal Rivalry”, The Art Bultain, VII, 3, New York 1989, p. 401-427.
ÖĞÜN, Tuncay: “Müsadere”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. XXXII, İstanbul 2006, s. 67-68.
ÖZCAN, Tahsin: “Muhallefât”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. XXX, İstanbul 2005, s. 406-407.
PAKALIN, Mehmet Zeki: Osmanlı Tarih Deyimleri Sözlüğü, II, MEB Yayınları, İstanbul 1983.
PAMUK, Şevket: Osmanlı-Türkiye İktisadî Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul 2007.
Peçuyî İbrahim: Peçevî (Peçuyî) Tarihi, I, Univercity of Toronto Library.
PİERCE, Leslie: Harem-i Hümayun Osmanlı İmparatorluğunda Hükümranlık ve Kadınlar, çev. Ayşe Berktay, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2002.
Pîri Reis: Kitab-ı Bahriye, The Walters Art Museum Nüshası. SAIYAF, Hasan: Mehâsinü’l-Ebed (İnceleme-Metin), (Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bursa 2018.
SERTOĞLU, Mithat: Osmanlı Tarih Lugatı, Kurtuba Kitap, İstanbul 2015.
SEVGİ, Ahmet: Latifî’nin Kayıp İki Risalesi: Enîsü’l-Rusahâ ve Evsâf-ı İbrahim Paşa, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1984.
SHAFİ, Omar Tawfeeq: Kanuni Sultan Süleyman’ın İrakeyn Seferi (Osmanlı ve Arap Kaynaklarına Göre), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
Solakzade Mehmed Hemdemî: Solakzade Tarihi, Sad. Vahid Çabuk, Haz. H. Halit Atlı, İBB Kültür A.Ş. Yayınları, İstanbul 2016.
TAŞKIN, Ünal, Osmanlı Devletinde Kullanılan Ölçü Ve Tartı Birimleri, (Yayınlanmamış Yüksek Lisan Tezi) Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığı, 2005
TEZCAN, Esma: Pargalı İbrahim Paşa Çevresindeki Edebî Yaşam, (Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2004.
TOPAL, Seyid Ali: Celalzâde Salih Çelebi’nin Tarih-i Sultan Süleyman İsimli Eseri, (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2008.
TURAN, Ebru: The Sultan’s Favorite: İbrahim Pasha And The Making of The Ottoman Universal Sovereignty in The Reign of Sultan Süleyman (1516-1526), (Chicago Üniversitesi Yayınlanmamış Doktora Tezi), Illinois 2007.
TURAN, Ebru: The Marriage of İbrahim Pasha (CA 1495-1536)”, Turcica, 41, Strasburg 2009, p. 3-36
ULUÇAY, M. Çağatay: Osmanlı Sultanlarına Aşk Mektupları, Ufuk Kitapları, İstanbul 2001.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı: Osmanlı Tarihi, C. II, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1998.
____________________, “Kanunî Sultan Süleyman’ın Vezir-i Azamı Makbul ve Maktûl ve Maktûl İbrahim Paşa Padişah Damadı Değildi”, Belleten, C. XXIX, S. 113, Ankara 1965, s. 355-362.
ÜNAL, Mehmet Ali “Osmanlı İmparatorluğu’nda Müsadere”, Türk Dünyası Araştırmaları, 48, İstanbul 1987, s. 95-111.
YILDIRIM, Ali, “16. Yüzyılda Büyük Bir Devlet Adamı ve Edebiyat Hamisi Defterdar İskender Çelebi”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. X, S. 1, Elazığ 2000, s. 217-232.
https://www.borsaistanbul.com/Datum/kmtp/diger/kar03_Ham_Elmas_Dis_Ticareti_karar.p df (E.T.25.06.2020)
https://www.sulinet.hu/oroksegtar/data/telepulesek_ertekei/visegrad/visegrad_ezer_eve_alm anach/pages/visegrad_22_03.htm (ET. 13.04.2020).
ZİNKEİSEN, Johann Wilhelm, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, 2. Cilt, ed. Erhan Afyoncu, çev. Nilüfer Epçeli, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2011, s. 460, 479.