İSLÂM COĞRAFYASINDA SALGIN HASTALIKLAR:EMEVÎLER DÖNEMİ

Salgın hastalıklar insanlık tarihinin en önemliolaylarından biri olarak tarihte yerini almıştır. Buhastalıkların başında şüphesiz veba salgınlarıgelmektedir. Eskiçağlardan itibaren yaşanan salgındönemleri, kroniklerde yerini alarak araştırmacılarınilgisini çekmektedir. Hz. Muhammed (s.a.v.) ashabına veümmetine yol gösterirken, salgın dönemlerine yönelik debirtakım tavsiyelerde bulunmuştur. Hulefâ-yi Râşidîndöneminden itibaren salgınlara karşı alınan tedbirlerEmevîler döneminde benzer şekilde uygulanmıştır. Hızlayayılma imkânı bulan ve toplu ölümlere neden olan veba,daha çok bir başka çeşidi olan tâun ismiyle kayıtlarageçmiştir. Ayıplamak veya kusurlu görmek gibianlamlara gelen ta´n kökünden türeyen tâun kelimesikaynaklarda bulaşıcı ve öldürücü hastalığı belirtmek içinkullanılmıştır. Emevîlerin ilk dönemlerinden itibaren,sadece halk arasında değil idareciler arasında da yayılanveba veya tâun gibi salgın hastalıklar, yöneticilerin vehalkın yaşam tarzlarını değiştirmiştir. Siyasî yaşamıkökten etkilemese de, dönem dönem sosyal yaşamıtemelden değiştirdiği aşikârdır. Bu makalede başta İslâmkronikleri olmak üzere çeşitli kaynaklar karşılaştırılarak,Emevîler döneminde İslâm coğrafyasında görülen salgınhastalıklar, bu hastalıkların sosyal ve siyasî yaşamaetkileri ve salgınlara karşı alınan tedbirler incelenmiştir.

Epidemic Diseases in the Islamic Geography: The Umayyad Period

Epidemics have been remarked as one of the mostimportant incidents in human history. The mostcommon of these diseases is undoubtedly plague.Epidemic periods from ancient times are of interestto researchers, taking their place in chronicles.While the Prophet Muhammad (PBUH) guided hiscompanions and ummah, he gave some adviceregarding the epidemic as well. The precautionstaken against the epidemics since the period ofHulefâ-yi Râşidîn were practiced in a similar wayduring the Emevis period. The plague, which couldspread rapidly and caused collective death ofpeople, was recorded with the name of tâun, whichhas various other types. The word tâun, derivedfrom the root of ta´n, which means to blame or seefaulty, is used to refer to an infectious and lethaldisease in sources. Since the early periods of theEmevis, epidemic diseases such as the plague ortâun, which spread not only among the ordinarypeople but also among the rulers, changed thelifestyles of the rulers and the public. Although itdid not affect political life significantly, it isobvious that it revolutionized social life from timeto time. This article examines the epidemics thatoccurred in Islamic geography in the Emevisperiod, their effects on social and political life, andthe precautions taken against them, by comparingvarious sources, especially the Islamic Chronicles.

PDF

___

AYCAN, İrfan, “Ziyâd b. Ebîh”, DİA, c. 44, 2013, s. 480-482.
AYCAN, İrfan, SÖYLEMEZ, M. Mahfuz, ALTINAY, Ramazan, ERKOÇOĞLU, Fatih, PARLAK, Nizamettin, Emevîler Dönemi Bilim, Kültür ve Sanat Hayatı, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2011.
DİNEVERÎ, Ebû Hanîfe, el-Ahbâru’t-Tıvâl, (çev. Zekeriya Akman, Hüseyin Siyabend Aytemür), Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2017.
GÜNEŞ, Mustafa, Emeviler ve Abbasiler Döneminde Doğal Afetler ve Salgın Hastalıklar, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Tokat 2018.
Halîfe bin Hayyât, et-Târîh, (çev. Ömer Sabuncu, Mahmut Sabuncu), Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2019.
İBN HACER EL-ASKALÂNÎ, el-Hâfız Ahmed b. Ali, Beẕlü’l-mâʿûn fî fażli’ṭ-ṭâʿûn, (thk. Ahmed İsâm el-Kâtib), Riyad.
İBN HALDÛN, Abdurrahmân, Târîhi İbn Haldûn (Dîvânü’l-mübtede ve’l-haber fî târîhi elArab ve’-Berber ve men-âsarahüm min-zevi’s-Sâni’lekber, c. 1-8, (neşr. Halil Şehade, Süheyl Zekkar), Beyrut 2000.
İBN HALLİKÂN, Ebû’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr, Vefayâtü’la’yân, c. 1-8, (neşr. İhsan Abbas), Beyrut 1968-1972.
İBN KESÎR, Ebu’l-Fida İsmail İmadu’d-Din İbn Ömer İbn Kesîr İbn Davud İbn Kesîr elDımaşkî el-Kureyşî, el-Bidâye ve’n-Nihâye, c. 1-15, (çev. Mehmet Keskin), Çağrı Yayınlan, İstanbul 1994.
İBN KUTEYBE, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî, el-İmâme ve’s-Siyâse, (trc. Cemalettin Saylık), Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2017.
İBN MİSKEVEYH, Ebû Alî Ahmed b. Muhammed b. Ya'kūb, Tecâribû’l-ümem ve Te’aâkibü’l-himem, c. 1-7, (neşr. Muhammed Ali Beydun), Beyrut 2003.
İBN TAĞRÎBERDÎ, Cemâlüddîn Ebü’l-Mehâsin Yûsuf b. Tağrîberdî el-Atâbekî, enNücûmü’z-zâhire fî Mülûki Mısr ve’l-Kâhire, c. 1-16, (tahk. Mustafa Saka), Kahire 1961.
İBNÜ’L-ADÎM, Kemâlüddîn Ömer b. Ahmed b. Ebî Cerâde, Bugyet’t-taleb fî târîhi Haleb, (neşr. Süheyl Zekkar), Beyrut.
İBNÜ’L-CEVZÎ, Ebü’l-Ferec Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed, el-Muntazam fî târîhi’lmülûk ve’l-ümem, c. 1-18, (neşr. Muhammed Abdülkâdir Atâ, Mustafa Abdülkâdir Atâ), (indeks. İbrâhim Şemseddin, Beyrut 1993), Beyrut 1992-1995.
İBNÜ’L-EZRAK, Ahmed b. Yusuf b. Ali el-Fârikî, Târîh-i Meyyâfârikîn, (ed. Karim Farouk el-Kholy, Res. Asst. Yusuf Baluken), Nûbihar Yayıncılık, İstanbul 2014.
İBNÜ’L-ESÎR, Ali b. Muhammed b. Abdilkerîm el-Cezerî eş-Şeybânî Ebu’l-Fida, el-Kâmil fi’t-Târîh, (İslâm Tarihi), c. 1-10, (trc. heyeti: Ahmet Ağırakça, Beşir Eryarsoy, Zülfikar Tüccar, Abdülkerim Özaydın, Yunus Apaydın, Abdullah Köşe), Ocak Yayıncılık, İstanbul 2016.
KANDEMİR, M. Yaşar, “Ali İbn Hacer el-Askalânî”, DİA, c. 19, 1999, s. 514-531.
Kitâbu’l-Uyûn ve’l-Hadâik fi Ahbâri’l-Hakâik, c. 3, (neşr. Ömer es-Saîdî), Dımaşk 1972. Mes‘ûdî, et-Tenbîh ve’l-İşrâf, (çev. Mithat Eser), Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2020.
ODABAŞI, Fatma, “Yezîd bin Mühelleb”, DİA, c. 43, 2013, s. 522-523.
SARIKAYA, Gülden, “Karantina”, DİA, c. 24, 2001, s. 463-465.
SOYDEMİR Selman, “İslam Tarihi Boyunca Karantina”, Yedikıta, Sa. 141, Mayıs 2020, s. 20-22.
STRANGE, G. L., Doğu Hilafetinin Memleketleri, (haz. Adnan Eskikurt, Cengiz Tomar), Yeditepe Yayınları, İstanbul 2015.
SUBAŞI, Ömer, “XI. Yüzyılda Anadolu’da Meydana Gelen Doğal Afetler”, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sa. 54, Erzurum 2015, s. 505-535.
SÜYÛTÎ, el-İmam el-Hâfiz Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr es-Süyûtî eş-Şâfiî, Târîḫu’lḫulefâ, (tahk. Hamdi ed-Dimirdaş), Suudi Arabistan 2004.
TABERÎ, Ebî Ca‘fer Muhammed b. Cerîr, Tarih-i Taberî (Târîhu’r-Rusûl ve’l-Mülûk), c. 1- 11, (neşr. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim), Kahire 1960-1970.
TOPUZOĞLU, Tevfik Rüştü, “Ebü’l-Esved ed-Düelî”, DİA, c. 10, 1994, s. 311-313.
VARLIK, Nükhet, “Tâun”, DİA, c. 40, 2011, s. 175-177.
YİĞİT, İsmail, “Abdülazîz b. Mervân”, DİA, c. 1, 1988, s. 192.
ZEHEBÎ, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Osmân, Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-a’l