ATATÜRK DÖNEMİ’NDE YÜRÜTÜLEN PAMUKPOLİTİKALARININ DOKUMA SANAYİSİ VE KALKINMAYAOLAN ETKİLERİ 1923-1938

Pamuk ve dokumacılık hem Osmanlı Devleti hem deCumhuriyet yönetimi için stratejik bir üründür. Sanayiİnkılabının ardından Osmanlı'da el tezgahlarının çökmesiekonomik yapıyı bağımlı bir duruma düşürmüştü.Osmanlı'dan bağımlı ve çökmüş bir ekonomik mirasdevralan Cumhuriyet yönetimi büyük miktarda ithalatasebep olan bu ürünün hem üretimini hem de işlenmesinizaruri görmekteydi. Bu alandaki ithalatı azaltmak aynızamanda da ham pamuk ihracatını artırarak ülkeye gelirgetirmek dönemin tarım politikaları açısından tamamlayıcıbir durumdu. Bu doğrultuda pamuk ıslah istasyonları açıldı.Yurt dışına öğrenciler gönderildiği gibi yurt dışından dauzmanlar getirildi. Kalite ve standardizasyona yönelikçalışmalar yapıldı. Düzenlenen kongrelerde bu konularetraflıca tartışıldı. Bu çalışmada Atatürk dönemi baz alınarakTürkiye'de pamuk üretimi, ihracatı ve dokumacılıkdoğrultusundaki ekonomik girişimler ele alınmıştır. Bualanda devletin kurmuş olduğu pamuk işleri teşkilatınınfaaliyetleri detaylandırılmıştır. Yine çıkarılan kanun veyönetmelikler verilerek tamamlayıcı bir bakış açısısunulmuştur. Aynı zamanda Türkiye ve dünya üretimmiktarları da karşılaştırılmıştır. Konu incelenirken arşivbelgeleri, Atatürk'ün söylev ve demeçleri, süreli yayınlar,dönemin araştırma kaynakları, zabıt cerideleri vegazetelerden faydalanılmıştır.

The Effects of Cotton Policies Conducted in the Atatürk Period on Weaving Industry and Development 1923-1938

Cotton and weaving is a strategic product for both theOttoman Empire and the Republic administration. Thecollapse of hand looms in the Ottoman Empire afterthe Industrial Revolution made the economic structuredependent. The Republic administration whichinherited a dependent and collapsed economic legacyfrom the Ottoman Empire, considered it necessary toproduce and process this product, which caused largeamounts of imports. Reducing imports in this area andat the same time bringing income to the country byincreasing raw cotton exports was a complementarysituation in terms of the agricultural policies of theperiod. In this direction, cotton breeding stations wereopened. Students were sent abroad as well as expertsfrom abroad. Studies on quality and standardizationwere carried out. These issues were thoroughlydiscussed at congresses. In this study, Atatürk erabased on cotton production in Turkey, exports andeconomic initiatives in the weaving direction isdiscussed. The activities of the cotton affairsorganization established by the state in this field aredetailed. Again, a complementary perspective ispresented by giving the laws and regulations issued.Archive documents, Atatürk's speeches andstatements, periodicals, research resources of theperiod, parliamentary minutes and newspapers wereused while examining the subject.

PDF

___

BCA, KARARLAR DAİRE BAŞKANLIĞI 1928 – [030.18.01.02/5.41.10], 25.08.1929.
BCA, KDB 1928 – [030.18.01.02/39.63.13], 12.09.1933.
BCA, KDB 1928 – [030.18.01.02/41.92.5], 30.12.1933.
BCA, KDB 1928 – [030.18.01.02/42.6.1], 04.02.1934.
BCA, KDB 1928 – [030.18.01.02/45.39.17], 02.06.1934.
BCA, KDB 1928 – [030.18.01.02/51.3.16], 15.01.1935.
BCA, KDB 1928 – [030.18.01.02/58.74.16], 25.09.1935.
BCA, KDB 1928 – [030.18.01.02/65.42.17], 25.05.1936.
BCA, MUAMELAT GENEL MÜDÜRLÜĞÜ – [030.10.0.0/13.76.3], 16.10.1936.
BCA, MGM – [030.10.0.0/185.276.8], 30.11.1936.
BCA, MGM – [030.10.0.0/185.276.9], 18.02.1937.
BCA, MGM – [030.10.0.0/168.166.10], 21.10.1938.
BCA, MGM – [030.10.0.0/162.135.4], 21.10.1938.
BCA, MGM – [030.10.0.0/71.468.3], 28.12.1938.
BCA, MGM – [030.10.0.0/162.134.1], 31.12.1938.
Ayın Tarihi, Sayı 102, 1942.
Ayın Tarihi, Sayı, 102, 1942.
Ayın Tarihi, Sayı 157, 1946.
Ayın Tarihi, Sayı, 132, 1944.
Ayın Tarihi, Sayı, 169, 1947.
Harici Ticaret Yıllık İstatistik 1939 ve 1939 Birincikânun aylığı, Başvekalet İstatistik Umum Müdürlüğü, Maddeler ve Memleketler itibarile İthalat ve İhracat, Kısım 1, Recep Ulusoğlu Basımevi, Ankara 1940.
Harici Ticaret Yıllık İstatistik 1940 ve 1940 Birincikânun aylığı, Başvekalet İstatistik Umum Müdürlüğü, Maddeler ve Memleketler itibarile İthalat ve İhracat, Kısım 1, Recep Ulusoğlu Basımevi, Ankara 1941.
Harici Ticaret Yıllık İstatistik 1941 ve 1941 Birincikânun aylığı, Başvekalet İstatistik Umum Müdürlüğü, Maddeler ve Memleketler itibarile İthalat ve İhracat, Kısım 1, Recep Ulusoğlu Basımevi, Ankara 1942.
Harici Ticaret Yıllık İstatistik 1942 ve 1942 Birincikânun aylığı, Başvekalet İstatistik Umum Müdürlüğü, Maddeler ve Memleketler itibarile İthalat ve İhracat, Kısım 1, Recep Ulusoğlu Basımevi, Ankara 1943.
Harici Ticaret Yıllık İstatistik 1943 ve 1943 Birincikânun aylığı, Başvekalet İstatistik Umum Müdürlüğü, Maddeler ve Memleketler itibarile İthalat ve İhracat, Kısım 1, Ankara Basım ve Cilt Evi, Ankara 1944.
Harici Ticaret Yıllık İstatistik 1944 ve 1944 Aralık aylığı, Başvekalet İstatistik Umum Müdürlüğü, Maddeler ve Memleketler itibarile İthalat ve İhracat, Kısım 1, Ankara Basım ve Cilt Evi, Ankara 1945.
İhtisas Raporları 1931 Birinci Ziraat Kongresi, Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti, C. I, Ankara 1931.
İstatistik Göstergeler, 1923-2011, Türkiye İstatistik Kurumu, Ankara 2012.
Resmî Gazete, Sayı 83, 25.01.1925, s. 1-2.
Resmî Gazete, Sayı 2424, 11.06.1933, s. 2676.
Resmî Gazete, Sayı 3630, 14.06.1937, s. 8287-8289.
Tarım İstatistikleri 1928-36, Başvekalet İstatistik Umum Müdürlüğü, Neşriyat No: 93, Mehmet İhsan Matbaası, Ankara 1937.
Türkiye Harici Ticaret Resmi İstatistiklerine Nazaran Tahlil ve Mukayese Raporu 1930- 38, Başvekalet İstatistik Umum Müdürlüğü, Yazan: Şevket Kaya, Neşriyat No: 153, Tetkikler Serisi No: 78, Güneş Matbaası, İstanbul 1940.
Türk Ziraat Tarihine Bir Bakış, (1938) Birinci Köy ve Ziraat Kalkınma Kongresi Yayını, Devlet Basımevi, İstanbul.
1937-1938 İhracat Mevsiminde Dış Ticaretimizin ve İhracat Maddelerimizin Vaziyeti Hakkında Rapor, İktisat Vekaleti Türkofis, Recep Ulusoğlu Basımevi, Ankara 1938.
1938-1939 İhracat Mevsiminde Dış Ticaretimizin ve İhracat Maddelerimizin Vaziyeti Hakkında Rapor, İktisat Vekaleti Türkofis, Zerbamat Basımevi, Ankara 1939.
Tutanak Dergisi, Dönem:8, Cilt:8, Toplantı:2, (19.12.1947).
TBMM Zabıt Ceridesi, Dönem 2, Cilt 12, Birleşim 34, 08.01.1925, s. 59.
TBMM Zabıt Ceridesi, Dönem 4, Cilt 9, Birleşim 69, 23.06.1932, s. 274-290.
TBMM Zabıt Ceridesi, Dönem 4, Cilt 15, Birleşim 53, 18.05.1933, s. 171.
TBMM Zabıt Ceridesi, Dönem 4, Cilt 23, Birleşim 78, 05.07.1934, s. 448-449.
TBMM Zabıt Ceridesi, Dönem 5, Cilt 8, Birleşim 32, 27.01.1936, s. 153-154.
TBMM Zabıt Ceridesi, Dönem 5, Cilt 19, Birleşim 71, 04.06.1937, s. 73.
TBMM Zabıt Ceridesi, Dönem 5, Cilt 25, Birleşim 64, 23.05.1938, s. 130.
Akşam, 1 Ocak 1939.
Cumhuriyet, 1 Mart 1933.
Cumhuriyet, 6 Haziran 1933.
Cumhuriyet, 16 Temmuz 1933.
Cumhuriyet, 23 Mart 1934.
Cumhuriyet, 4 Mayıs 1934.
Milliyet, 2 Ekim 1932.
Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri II, Atatürk Araştırma Merkezi, 2006.
AYKUT, Selim Sabit, İktisadi ve İçtimai Türkiye, Ankara 1944.
BORATAV, Korkut, Türkiye’de Devletçilik, İmge Kitabevi, 2. Baskı, Ankara 2006.
ELDEM, Vedat, Harp ve Mütareke Yıllarında Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomisi, TTK Yayınları, Ankara 1994.
GÜRAN, Tevfik, 19. Yüzyıl Osmanlı Tarımı, Eren Yayıncılık, İstanbul 1998.
ISSAWİ, Charles, The Economic History of Turkey 1800-1914, The University of Chicago Press, United States, 1980.
İNAN, Afet, Devletçilik İlkesi ve Türkiye Cumhuriyeti’nin Birinci Sanayi Planı 1933, TTK, Ankara 1972.
KAYA Şevket, Türkiye Harici Ticaret 1930-38, İstatistik Umum Müdürlüğü, İstanbul 1941.
KEPENEK, Yakup-Nurhan Yentürk, Türkiye Ekonomisi, Remzi Kitabevi, 12. Basım, İstanbul 2001.
KURUÇ, Bilsay, Belgelerle Türkiye İktisat Politikası, Cilt 1, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 1988.
KURUÇ, Bilsay, Mustafa Kemal Dönemi’nde Ekonomi, İstanbul Bilgi Ün. Yay., İstanbul 2012.
KÜÇÜKERMAN, Önder, Türk Giyim Sanayii Tarihindeki Ünlü Fabrika "Feshane" Defterdar Fabrikası, Sümerbank Yayınları, İstanbul 1988,
NEBİOĞLU, Osman, Bir İmparatorluğun Çöküşü ve Kapitülasyonlar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1986.
NOVİÇEV, A. D., Osmanlı İmparatorluğu’nun Yarı Sömürgeleşmesi, Çev.: Nabi Dinçer, Onur Yayınları, Ankara 1979.
OWEN, Roger-PAMUK, Şevket, 20. Yüzyılda Ortadoğu Ekonomileri Tarihi, Sabancı Üniversitesi Yayınları, Çev.: Ayşe Edirne, İstanbul 2002.
ÖKÇÜN, A. Gündüz, Türkiye İktisat Kongresi 1923- İzmir Haberler, Belgeler, Yorumlar, Sermaye Piyasası Kurulu Yayınları, Ankara 1997.
PAMUK, Şevket, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Küreselleşme, İktisat Politikaları ve Büyüme, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2008.
QUATAERT, Donald, Anadolu’da Osmanlı Reformu ve Tarım 1876-1908, Çev.: Nilay Özok Gündoğan-Azat Zana Gündoğan, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2008.
RATHMANN, Lothar, Alman Emperyalizminin Türkiye’ye Girişi, Çev.; Ragıp Zarakolu, Belge Yayınları, İstanbul 2001.
ROZALİYEV, Y. N., Türkiye’de Kapitalizmin Gelişme Özellikleri (1923-1960), Çev.: Azer Yaran, Onur Yayınları, Ankara 1978.
SİLİER, Oya, Türkiye’de Tarımsal Yapının Gelişimi, Boğaziçi Üniversitesi Yay., İstanbul 1981.
TEKELİ, İlhan-Selim İlkin, 1929 Dünya Buhranında Türkiye’nin İktisadi Politika Arayışları, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2009.
TEZEL, Yahya Sezai., Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi, Yurt Yayınları, Ankara 1982.
THORNBURG, Max. Weston, Türkiye Nasıl Yükselir, Çev.: Semih Yazıcıoğlu, Nebioğlu Yayınevi, İstanbul 1949.
TURGAY, Necati, Türkiye’de Pamuk, Yüksek Ziraat Enstitüsü Basımevi, Ankara 1947. VELAY, A. du, Türkiye Maliye Tarihi, Ankara 1978.
ZİSCHKA, Antoine, Pamuk İçin Gizli Harp, Çev.: Hasan Erdinç, Muallim Ahmet Halit Kitabevi, 1937.
AĞAOĞLU, Samet, Mütehassıs Pamuk İşçisi, İktisadi Yürüyüş, Sayı 29, 1941, s. 11.
BAYÖ, Jorj, Ege, Sakarya ve Adana Pamukçuluğuna Ait Etüt, Pamuk ve Pamukçuluk Hakkında Raporlar, Ziraat Vekaleti Ziraat İşleri Umum Müdürlüğü Neşriyatı, Seri: 4, No:1, Ankara 1936.
CAVİD, Selim (1940), Nazilli Kombinası, İktisadi Yürüyüş, Sayı 21, s. 3.
CAVİD, Selim ,(1941), Mersin Turyağ Fabrikası, İktisadi Yürüyüş, Sayı 34, s. 6.
DOĞUKAN, Suphi Rıza (1941), Türkiye’de Pamuk I, İktisadi Yürüyüş, Sayı 29, s. 12.
DOĞUKAN, Suphi Rıza ,(1941), Türkiye’de Pamuk II, İktisadi Yürüyüş, Sayı 30, s. 8.
DOĞUKAN, Suphi Rıza ,(1941), Türkiye’de Pamuk III, İktisadi Yürüyüş, Sayı 31, s. 11.
DOĞUKAN, Suphi Rıza ,(1941), Türkiye’de Pamuk IV, İktisadi Yürüyüş, Sayı 33, s. 13.
İNALCIK, Halil, Osmanlı Pamuk Pazarı, Hindistan ve İngiltere: Pazar Rekabetinde Emek Maliyetinin Rolü, ODTÜ Gelişme Dergisi, 1970-1980 Özel Sayısı, 1988.
KAHİRE ELÇİLİĞİ, Mısır Pamukları Hakkında Bir Görüş, Pamuk ve Pamukçuluk Hakkında Raporlar, Ziraat Vekaleti Ziraat İşleri Umum Müdürlüğü Neşriyatı, Seri: 4, No:1, Ankara 1936.
KLARK Prf., Türkiye Pamuklarının Islahı, Pamuk ve Pamukçuluk Hakkında Raporlar, Ziraat Vekaleti Ziraat İşleri Umum Müdürlüğü Neşriyatı, Seri: 4, No:1, Ankara 1936.
KLARK Prf , Malatya ve Elaziz Vilayetlerinde Pamuk Yetiştirilmesi İmkânları, Pamuk ve Pamukçuluk Hakkında Raporlar, Ziraat Vekaleti Ziraat İşleri Umum Müdürlüğü Neşriyatı, Seri: 4, No:1, Ankara 1936.
NEDİM, Vedat, (1934) Pamuk Sanayii, Pamuk Ziraatında İnkılâp İstiyor I, Kadro, Cilt III, Sayı 30, s.30.
NEDİM, Vedat, (1934) Pamuk Sanayii, Pamuk Ziraatında İnkılâp İstiyor II, Kadro, Cilt III, Sayı 31, s.19.
SARIKOYUNCU, Ali-Mehmet Kayıran, Atatürk, Cumhuriyet ve Türk Tarım Politikası ve Sonuçları, ERDEM, Cilt 11, Sayı 31, Ankara 1999.
TAHSİN, Sait, (1933), Dönüm, Sayı 14, s. 8-9.
TUFAN, Aslan, (1940), Beyaz Altun, İktisadi Yürüyüş, Sayı 20, s. 1.
TUFAN, Aslan, (1940), Pamuk ve Ege Çiftçisi, İktisadi Yürüyüş, Sayı 21, s. 1.
YAZMAN, Ekrem, (1940), Nazilli Pamuk İstasyonu, İktisadi Yürüyüş, Sayı 21, s. 5.
YURTOĞLU, Nadir, Atatürk Dönemi’nde Türkiye’de Pamuk Yetiştiriciliği ve Pamuk Politikası (1923-1938), Tarih Araştırmaları Dergisi, Yıl 2020, Cilt 39, Sayı 68, s. 537.