OSMANLI DÖNEMİNDE SELANİK HANLARI VE SAKİNLERİ

Bir liman ve ticaret şehri olan Selanik Türkler, Rumlar,Yahudiler, Bulgarlar, yabancı asıllı Levantenler gibi çokçeşitli etnik toplulukların yaşadığı kozmopolit bir yapıyasahipti. Ticari faaliyetlerin ve zanaatların geliştirilmesi içinözel bir gayret gösteren Osmanlılar bedesten, han,kervansaray, çarşı ve dükkânlar inşa ettirerek şehirde ticaribir merkez oluşturmuştur. Bu merkezin önemliunsurlarından biri olan hanlar, yolcu hanları ve ticarethanları olarak şehrin sosyo-ekonomik hayatında önemli birrol oynamıştır. Yolcu hanlarında yolcular, resmi görevliler,gezginler, askerler, esirler ve göçmenler konaklamış, ticarinitelik taşıyan hanlarda ise esnaf, zanaatkâr, tüccar ve diğermeslek erbabı faaliyet göstermiştir. Osmanlı’nın sondöneminde ise konaklama ve ticaretin dışında bazı hanlareşkıyanın toplandığı ve bombalama olaylarına hedef olanmekânlar olarak kendinden söz ettirmiştir. Zaman zaman hijyen ve konfor açısından yabancıgezginlerin eleştirisine maruz kalsa da hanlar sakinlerininihtiyaçlarını asgari şartlarda karşılamaya devam etmiştir.XIX. yüzyılda ise geleneksel hanlardan farklı olarak şehirdeçoğu rıhtım üzerinde olmak üzere Avrupa standartlarındayeni oteller açılmıştır. Modern binalı, temiz ve konforlu olanbu oteller yolcular tarafından tercih edilmiştir. Şehri etkileyen yangınlardan hanlar da nasibini almış,birçoğu ortadan kalkmıştır. Özellikle 1917 yılında çıkanbüyük yangın sırasında otellerin ve büyük hanların çoğuyanmıştır. Bir kısım hanlar ise zamanın tahribatınadayanamayarak yıkılmış, yerlerini otel veya başka yapılarabırakmıştır.

Thessaloniki Inns and Residents in the Ottoman Period

Thessaloniki, a port and trade city, had acosmopolitan fabric including a wide variety ofresident ethnic communities such as Turks, Greeks,Jews, Bulgarians, and Levantines of foreign origin.The Ottomans, who endeavored to developcommercial activities and crafts, built a coveredTurkish bazaar, inn, caravanserai, bazaar and shopsand established a commercial center in the city. Theinns, important elements of this center, played avital role in the socio-economic city life as travelerand commercial inns. Travelers, officials,explorers, soldiers, prisoners and immigrants wereaccommodated in the traveler inns, whileshopkeepers, craftsmen, merchants and otherprofessionals stayed in the commercial inns.Certain inns were mentioned as places wherebandits gathered apart from accommodation andtrade and were targeted in bombings. Although it was often criticized by foreign travelersfor hygiene and comfort, the inns continued to meetthe residential needs with minimum satisfaction.Unlike traditional inns, new hotels, mostly built onthe docks, with European standards were built inthe city during the XIX. century. These hotels withmodern buildings, clean and comfortable werepreferred by the travelers from then on.

PDF

___

Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
BOA, Sadaret Eyalet-i Mümtaze Evrakı (A.MTZ (04), 144/70.
BOA, Babıali Evrak Odası Belgeleri (BEO), 2028/152041, 2740/205492, 3471/260311.
BOA, Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi Belgeleri (DH.MKT), 1139/45, 2429/26, 2664/124, 2682/16, 2784/66.
BOA, Hariciye Nezareti Mektubi Kalemi Belgeleri (HR.MKT), 269/12.
BOA, Hariciye Tercüme Odası Belgeleri (HR.TO), 226/22.
BOA, Hatt-ı Hümâyûn (HAT), 736/34936-A.
BOA, İbnülemin Saray Mesalihi (İE.SM), 27/2818.
BOA, İrade Hususi Belgeleri (İ.HUS), 103/134.
BOA, Meclis-i Vâlâ (MVL), 60/15.
BOA, Rumeli Müfettişliği Sadaret Evrakı (TFR-I-A), 31/3011.
BOA, Rumeli Müfettişliği Arzuhalleri (TFR-I-ŞKT), 6/535, 31/3035, 34/3319, 41/4064, 43/4245, 76/7570, 99/9887, 109/10818, 112/11123.
BOA, Rumeli Müfettişliği Manastır Evrakı (TFR-I-MN), 163/16267.
BOA, Rumeli Müfettişliği Selanik Evrakı (TFR-I-SL), 34/3310, 165/16449, 132/13141, 175/17465, 191/19037, 197/19670.
BOA, Sadaret Mektubi Kalemi Mühimme Kalemi Evrakı (A.MKT.MHM), 514/24.
BOA, Sadaret Mektubi Kalemi Deâvî Evrakı (A.MKT.DV), 77/76, 170/56.
BOA, Tahrir Defteri (TD), 7.
BOA, Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (Y.A. HUS), 444/88.
BOA, YıldızMütenevvî Maruzat Evrakı (Y.MTV), 85/57, 282/83.
BOA, Yıldız Perakende Evrakı Askeri Maruzat (Y.PRK.ASK), 235/56.
Âşık Mehmed, Menâzırü’l-avâlim (Metin), C.III, Haz. Mahmut Ak, TTK Yayınları, Ankara 2007.
Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, 8.Kitap, Haz. Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı-Robert Dankoff, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2003.
Salnâme-i Vilâyet-i Selanik, Def’a 1, 2, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 (1287-1307/1870-1890).
Salnâme-i Vilâyet-i Selanik, Def’a 12, 13, 14 (1311-1313/1893-1895).
Salnâme-i Vilâyet-i Selanik, Def’a 15 (1315/1897), Def’a 18 (1322/1905),Def’a 20 (1325/1907).
II. Abdülhamid Dönemi, İÜ Fotoğraf Albümleri Dizini, nr.90423/0003.
Asır, 878 (16 Mayıs 1904); 889 (23 Haziran 1904); 894 (11 Temmuz 1904); 1090 (2 Temmuz 1906); 1094 (16 Temmuz 1906); 1107 (30 Ağustos 1906); 1156 (25 Şubat 1907).
ADIYEKE, Nuri, “Mübadele Öncesi Yunanistan’daki Müslüman-Türk Azınlığa İlişkin Çok Önemli Bir Kaynak: “Mecmû‘a-yı Kavânîn-i Yunâniye”, ÇTTAD, VII/16-17 (Bahar/Güz), 2008, s.227-236.
AKAR, Tuba, “Osmanlı Kentinde Ticari Mekânlar: Bedesten-Han-Arasta-Çarşı Mekânları Literatür Değerlendirmesi”.Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. Cilt 7, Sayı 13, 2009, s.267-292.
AKTÜRE, Sevgi, 19. Yüzyıl Sonunda Anadolu Kenti Mekansal Yapı Çözümlemesi, Ankara 1978.
ANASTASSİADOU, Meropi, Tanzimat Çağında Bir Osmanlı Şehri Selanik (1830-1912), Çev. Işık Ergüden, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2016.
ANASTASSİADOU, Meropi, “Yörenin Batılıları”, Selânik 1850-1918, Der. Gilles Veinstein, Çev. Cüneyt Akalın, İstanbul 2014, s.183-196.
ATALAN, Özlem- H. Ş. Arel, “15. Ve 16. Yüzyıllara Ait Osmanlı Han Yapılarının Mekânsal Analizi”, Turkish Studies, V.11/2, 2016, s.217-228.
BAER, Marc David, Selanikli Dönmeler Yahudilikten Dönenler, Müslüman Devrimciler ve Seküler Türkler, Çev. Sevinç Kayır, İstanbul 2011.
CERASİ, Maurice M., Osmanlı Kenti Osmanlı İmparatorluğu’nda 18. ve 19. Yüzyıllarda Kent Uygarlığı ve Mimarisi, Çev. Aslı Ataöv, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1999.
CEZAR, Mustafa, Tipik Yapılariyle Osmanlı Şehirciliğinde Çarşı ve Klasik Dönem İmar Sistemi, Mimar Sinan Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1985.
DELİLBAŞI, Melek, “16. Yüzyılda Via Egnatia ve Selanik”, Sol Kol Osmanlı Egemenliğinde Via Egnatia (1380-1699), Ed. Elizabeth A. Zachariadou, Çev. Özden Arıkan, Ela Güntekin, Tülin Altınova, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1999, s.73-91.
ERGENÇ, Özer, XVI. Yüzyıl Sonlarında Bursa, TTK Yayınları, Ankara 2014.
ERSOY, Bozkurt, İzmir Hanları, Ankara 1991.
ERSOY, Bozkurt,, “Osmanlı Şehir-içi Hanları Plan Tasarımı İle Cephe ve Malzeme Özellikleri”, Sanat Tarihi Dergisi. 7/7, İzmir 1994, s.75-97.
EYİCE, Semavi, “İstanbul (Tarihi Eserler)”, İslam Ansiklopedisi (İA), C.5/2, MEB Yayınları, Eskişehir 2001, s.44-144.
EYİCE, Semavi, “Bedesten”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), C.5, İstanbul 1992, s.302-311.
FAROQHİ, Suraiya, Osmanlı’da Kentler ve Kentliler Kent Mekânında Ticaret Zanaat ve Gıda Üretimi 1550-1650, Çev. Neyyir Kalaycıoğlu, İstanbul 2004.
GENÇ, Serdar-F.G. Genç, “Rusçuk’ta Hanlar ve Yolcular (17-19. Y.Y.)”, Osmanlı Dönemi Balkan Ekonomisi, Ed. Zafer Gölen vd., Ankara 2018, s.145-176.
GENÇER, Ceylan İrem, 1840-1912 Yılları Arasında İzmir ve Selanik’teki Kentsel ve Mimari Değişim, (İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2012.
GEORGEON, François, “Müslüman ve Dönme Selânik”, Selânik 1850-1918, Der. Gilles Veinstein, Çev. Cüneyt Akalın, İstanbul 2014, s.133-150.
GOUNARİS, Basil C., “Selanik”, Doğu Akdeniz’de Liman Kentleri (1800-1914), Ed. Çağlar Keyder, Y.Eyüp Özveren, Donald Quataert, Çev. Gül Çağalı Güven. İstanbul 1994, s.103-120.
İPEK, Nurdan, Selanik ve İstanbul’da Yahudi Bankerler, İstanbul 2011.
İSMAİLOĞLU, Göksel Zekeriya, Selanik’te İktisadi Hayatın İzlenmesinde Bir Rehber Olarak Şark Ticaret Yıllıkları, (Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2018.
KAÇAN ERDOĞAN, Meryem, “II. Bayezid’in Selanik’teki Vakıf Akarları”, Türkiye Günlüğü, Sayı 133, Kış 2018, s.113-126.
KAÇAN ERDOĞAN, “Hüsrev Kethüda Vakfı ve Selanik’teki Gelir Kaynakları”, Vakıflar Dergisi, S.50, Ankara 2018, s.65-83.
KİEL, Machiel, “Selânik”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), C.36, İstanbul 2009, s.352-357.
KOLOVOS, İlias A., “Osmanlı Tahrir Defterlerine Göre 15. ve 16. Yüzyıllarda Selânik”, Tarih ve Toplum, 28/168, Aralık 1997, s.327-334.
KUBAN, Doğan, “Anadolu Türk Şehri Tarihi Gelişmesi, Sosyal ve Fiziki Özellikleri Üzerinde Bazı Gelişmeler”, Vakıflar Dergisi, S.VII, İstanbul 1968, s.53-73.
LAPAVİTSAS, Costas- CAKİROGLU, Pinar, Capitalism in the Otoman Balkans: Industrialisation and Modernity in Macedonia, London 2019.
MAZOWER, Mark, Selanik Hayaletler Şehri Hıristiyanlar, Müslümanlar ve Yahudiler 1430- 1950, Çev. Gül Çağalı Güven, İstanbul 2013.
MOLHO, Rena, Selanik Yahudileri 1856-1919 Özel Bir Cemaat, Çev. Panayot Abacı, İstanbul 2005.
MOUTSOPOULOS, N.C., “İki Yüzyıl Arasında Kalan Bir Kent”, Selânik 1850-1918, Der. GillesVeinstein, Çev. Cüneyt Akalın, İstanbul 2014, s.27-47.
ORHONLU, Cengiz, “Bayram Paşa Kervansarayı”, Vakıflar Dergisi, Sayı X, Ankara 2006, s.199-218.
ÖZER, Murat, Osmanlı’da Seyahat Kültürü Kervansaraylar, İstanbul 2018.
PALAİRET, Michael, Balkan Ekonomileri 1800-1914, Çev. Ayşe Edirne, Sabancı Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2000.
PARLAK, Türkmen, Yeni Asır’ın Selanik Yılları Evlâd-ı Fatihan Diyarları “1895-1924”, İzmir 1986.
TAMDOĞAN-ABEL, Işık, “Hanlar ya da Osmanlı Kentinde Yabancı”, Osmanlı İmparatorluğu’nda Yaşamak, Der. François Georgeon-Paul Dumont, Çev. Maide Selen, İstanbul 2000, s.387-405.
TUNÇEL, Mehmet, “Osmanlı Mimarîsinde, Makedonya’daki Arasta ve Bedesten Binaları”, Prof. Dr. Halûk Karamağaralı Armağanı, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2002, s.317-360.
Yadigâr-ı Selânik Kartpostallarda Evvel Zaman, Ed. Seyfettin Ünlü, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 2006.
YEROLYMPOS, Alexandra - COLONAS Vassilis, “Kozmopolit Bir Kentleşme”, Selânik 1850-1918, Der. Gilles Veinstein, Çev. Cüneyt Akalın, İstanbul 2014, s.199-222.
HEKİMOGLOU, Evanghelos, The "immortal" Allatini; Ancestors and Relatives of NoemieAllatini-Bloch (1860-1928), Salonik 2012, https://www.academia.edu/2306815/The_immortal_Allatini_Ancestors_and_Relati ves_of_Noemie_Allatini-Bloch_1860-1928, (E.T. 14.05.2019).
PAPASTATHİS, Ch. K.-E. A. Hekimoglou, The Great Fire of Thessaloniki (1917), Thessaloniki 2010, https://www.academia.edu/2306858/The_Great_Fire_of_Thessaloniki_1917_ (E.T.14.05.2019).
PASCHALİS, Androudis, Historical and archaeo/ogical evidence on the great KaravanSeray (Büyük kervansarayı) of Thessaloniki, p.63-97, https://www.academia.edu Kervansaray_of_Thessaloniki._Historical_and_Archaeological_Evidence (E.T. 25.05.2019).
https://archive.org/details/SALONIQUEGRANDEGUERRE19151919/page/n33/mode/2up (E.T.23.01.2021).
http://www.openhousethessaloniki.gr/en/building/bensousan-han/ (E.T.17.05.2019).