TANZİMAT DÖNEMİNDE RUMKALE KAZASI’NDA AŞK, TÖREVE İHTİDA ÜÇGENİNDE BİR KIZ KAÇIRMA HADİSESİ

Osmanlı döneminde, Güneydoğu Anadolu şehirlerinde evlilik içinkız kaçırmak, günümüzde olduğu gibi nadir görülen bir vakadır.Evlilik gelenekleri ve aile yaşantıları Müslümanlara benzeyengayrimüslimler için de benzer bir durum söz konusudur. Bubakımdan Rumkale Kazası’nın Cibin Köyü’nde bir Müslümangencin gayrimüslim bir kızı evlilik amacıyla kaçırması hadisesi vedevamındaki ihtida sürecini etraflıca ele almak ilgi çekici halegelmektedir. Bölgedeki gayrimüslim kızların sosyal yaşamındaihtida ve Müslüman erkeklerle evlilik süreçlerinin hangi şartlaraltında gerçekleştiği bu olaylar sayesinde daha rahat takipedilebilmektedir. Çalışmanın konusunu 1861 yılında Ermeni birkızın aynı köyden Müslüman bir genç tarafından kaçırılması vedevamında gelişen olaylar oluşturmaktadır. Arşiv kayıtlarınayansıyan olayın farklı boyutları incelenerek sebep ve sonuçlarıdetaylı şekilde tahlil edilmiştir. Kaçırılan kızın ihtida ederek İslamdinine geçtiğini ilan etmesi doğal olarak meseleyi farklı bir zeminetaşıdı. Ermeni ailenin kızlarının ihtidasını kabullenememesi ve eskidinine döndürme umudu meselenin devlet hiyerarşisi içindeİstanbul’a kadar uzamasına sebebiyet verdi. Çalışmada, kiliseyetkililerinin ve batılı devletlerin Tanzimat dönemindekibaskılarının Osmanlı memurlarını ve devlet adamlarını ihtidalarkarşısında daha dikkatli olmaya mecbur bıraktığı görülmüştür.Yaşanan olay üzerinden hem kırsaldaki devlet dairelerinin işleyişihem de kız kaçırma ve ihtida karşısındaki tavırları irdelenmiştir.Urfa bölgesinde Ermeni ve Yezidi kızların ihtida ve Müslümangençlerle evlilik süreçleri bu olay çerçevesinde ortaya konulmuştur.Yeni bir dine ve sosyal hayata karar veren kızların yaşadıklarıtoplumsal baskı ve zorluklarda ailelerin, dini otoritelerin veyerleşmiş geleneklerin etkisi incelenmiştir.

The Kidnapping of a Girl in the Triangle of Love, Custom and Conversion in the Rumkale District During the Tanzimat Period

In the Ottoman period, kidnapping a girl for marriage was arare case in Southeastern Anatolian cities as it is today. Thereis a similiar situation for non-Muslims whose marriagetradations and family life are similar to Muslims. In thisrespect, it becomes interesting to consider in detail thecase ofa Muslim youth kidnapping a non-Muslim girl for marriageand the following conversion process in the Cibin village ofRumkale district. The conditions under which the conversionand marriage with muslim men took place in the social lifeof non-muslim girls in the region can be followed more easilythanks to these events. The subject of the study is theabduction of an Armenian girl by a Muslim youth from thesame village in 1861 and the following events. The differentdimensions of the event reflected in the archive records, wereexamined and its cause and and consequences were analyzedin detail. Naturally, the kidnapped girl converting anddeclaring her conversion to Islam brought the issue to adifferent stage. The Armenian family's inability to accept theconversion of the daughters and hope to return to their oldformer religion caused the issue to extending to Istanbulwithin the state hierarchy. In the study, it was seen that thepressures of church authorities and western states during theTanzimat period forced Ottoman officials and statesmen tobe more careful against converts. Both the functioning of the government offices in the countryside and their attitudestowards kidnapping and conversion were scrutinized throughthe incident. Conversion of Armenian and Yazidi girls in theUrfa region and the process of marriage with Muslim youthswere presented within the framework of this event. Theeffects of families, religious authorities and establishedtraditions on the social pressures and difficulties experiencedby girls who decide on a new religion and social life wereexamined.

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA); BOA, A.DVN. (Sadaret, Divan Kalemi Evrakı), 162-51; 168-56.
BOA, A.MKT. (Sadaret, Mektubi Kalemi), 133-6.
BOA, A.MKT.MHM. (Sadaret, Mektubi Mühimme Kalemi Evrakı), 760-61.
BOA, A.MKT.UM. (Sadaret, Mektubi Kalemi Umum Vilayat Evrakı), 487-76.
BOA, HR.MKT. (Hariciye Nezareti, Mektubi Kalemi Evrakı), 102-28; 326-94.
BOA, İ.AZN. (İrade, Adliye ve Mezahib), 83-35.
BOA, ML.VRD.CMH.d. (Maliye, Varidar Muhasebesi Cizye Defterleri), 43, s. 39.
BOA, MVL. (Meclis-i Vâlâ), 308-19; 758-43; 768-67.
UŞS, (Urfa Şeriyye Sicili, defter/sayfa-belge); 205/68-1; 205/68-2; 205/166-3; 205/223-4; 205/292-1; 206/316-1079; 206/488-511.
VGMA, (Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, defter/sayfa-belge), 608/62-70.
1288 Tarihli Halep Vilayet Salnamesi.
1309 Tarihli Halep Vilayet Salnamesi.
ADIYEKE, A. Nükhet, “XVII. Yüzyıl Girit (Resmo) Şeriyye Sicillerine Göre İhtida Hareketleri ve Giritteki Etnik Dönüşüm”, XIV. Türk Tarih Kongresi, Ankara 2006, C. II, s. 557-568.
ADIYEKE, Nuri, “Girit’te Cemaatler Arası Evlilikler”, Kebikeç, S. 16, 2003, s. 17-25.
ALTINÖZ, İsmail, “Osmanlılar Zamanında Fırat Kıyısında Önemli Bir Lojistik Merkez: Rumkale”, Osmanlı Devleti’nde Nehirler ve Göller 2, Haz. Şakir Batmaz-Özen Tok, Express Baskı, Kayseri 2015, s. 151-162.
ASLAN, Ali, “Eçmiyazin Ermeni Katikoğusluğu’nun Osmanlı Denetiminde ve Rus Kontrolündeki Statüsü”, Kafkas Araştırmaları, S. 2, Yıl 1996, s. 39-49.
ASLAN, Halide, Tanzimat Döneminde Din Değiştirme Hareketleri (1839-1876), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara 2010.
ASOĞLU, İsmail, Birliktelikten Yol Ayrımına Urfa Kazasında Gayrimüslimler (1880-1910), Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi), Şanlıurfa 2019.
CİN, Halil, İslam ve Osmanlı Hukukunda Evlenme, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara 1974.
ÇEVİKEL, Nuri, “Kıbrıs Eyaletinde Müslim-Gayrimüslim İlişkileri”, Osmanlı, Ed. Kemal Çiçek, Yeni Türkiye Yayınları, C. IV, Ankara 1999, s. 277-286.
ÇINAR, Tuba, “Osmanlı Toplumunda Ermeni Kadınına Dair Birkaç Not”, II. Uluslararası Multidisipliner Çalışmaları Kongresi, 4-5 Mayıs 2018, Tam Metin Bildiri Kitabı TarihArkeoloji, Akademisyen Kitabevi, Ankara 2008, s. 66-90.
DAMADYAN, Kirkor, “Ermeni Kilisesi Geleneğinde Ziyaretgahlar”, Uluslararası Türk Dünyası İnanç Merkezleri Kongresi Bildirileri, 23-27 Eylül 2002 Mersin, Türkiye Sanat ve Eğitim Vakfı, Ankara 2004, s. 411-419.
BABAYAN, Der Nerses, Günlüğümden Sayfalar, Çev. ve Der. Ümit Kurt, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2017.
DERİNGİL, Selim, 19. Yüzyıl Osmanlı Devleti’nde İhtida ve İrtidad, İletişim Yayınları, İstanbul 2017.
ERGEÇ, Rıfat, “Gaziantep’in Kronolojik Tarihi”, Belgelerle Gaziantep, GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı Yayınları, İstanbul 2012, s. 101-127.
ERTAŞ, Kasım, Osmanlı İmparatorluğunda Diyarbakır Ermenileri, Rağbet Yayınları, İstanbul 2015.
FİRUZABADÎ, el-Okyanusu’l-basît fi Tercümeti Kamûsü’l-muhît (Kamûs Tercümesi), Trc. Mütercim Asım Efendi, Bulak Matbaası, Bulak1250/1834, C. III.
GÜL, Muammer, “Mısır Memlûklarının Hudud Kalesi Rumkale ve Anadolu’da Memlûk İzleri”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. XII, S. 2, s. 359-366.
HONİGMANN, E.- DARKOT, Besim, “Rumkale”, İA, MEB, C. IX, İstanbul 1964, s. 777- 781.
IŞIK, Zekeriya, “Osmanlı İmparatorluğunda Kamusal Alanda Cinsiyet ve Toplumsal Cinsiyet Kimliğiyle Kadın (1839-1900) Çorum Şer‘iyye Mahkemesi Örneği”, Bilig, S. 85, 2018, s. 25-56.
JENNİNGS, Ronal C., Christians And Muslims in Ottoman Cyprus and the Mediterranen World 1571-1640, State University Of New York, Albany 1993.
KARADENİZ, H. Basri, “XVI. Yüzyılda Rumkale”, Belleten, C. XLII, S. 234, 1999, s. 425- 457.
KARAMAN, Hayreddin, Anahatlarıyla İslam Hukuku, Ensar Neşriyat, İstanbul 2000.
KARATAŞ, Ali İhsan, Osmanlı Devleti’nde Gayrimüslimlerin Toplum Hayatı: Bursa Örneği, Gökkubbe Yayınları İstanbul 2009.
KARTIN, Cengiz, “Türk-Ermeni İlişkilerinde Hoşgörü İklimi Çerçevesinde İhtida Hareketleri”, Hoşgörü Toplumunda Ermeniler, Yay. Haz. Metin Hülagü ve diğerleri, Erciyes Üniversitesi Yayınları, Kayseri 2007, C. I, s. 521-532.
KÖKSEL, Behiye, “Halfeti ile İlgili Toponomik Efsaneler Üzerine Bir İnceleme”, Gaziantep Üniversitesi Ayıntab Araştırmaları Dergisi, C. II, S. 2, 2019, s. 50-60.
ORTAYLI, İlber, Osmanlı Toplumunda Aile, Timaş Yayınları, İstanbul 2009.
SEYFELİ, Canan, “Osmanlıya Kadar Diyarbakır ve Çevresinde Ermenilerin Dini Durumları”, I. Uluslararası Oğuzlardan Osmanlıya Diyarbakır Sempozyumu, 20-22 Mayıs 2004 Bildiriler, Diyarbakır Valiliği Yayınları, Diyarbakır 2004, s. 763-771.
TAŞ, Yasin, Osmanlı Döneminde Urfa’da Sosyal Hayat (Mahkeme Kayıtlarına Göre), Hiperlink, İstanbul 2019.
TEZCAN, Mahmut, “Türk Kültüründe Kız Kaçırma Geleneklerinin Antropolojik Çözümlemesi”, Aile ve Toplum, C. II, S. 6, 2003, s. 41-48.
TOPALOĞLU, Bekir, İslam’da Kadın, Ensar Yayınları, İstanbul 2013.
ÜNER, Mehmet Emin, “Klasik Osmanlı Döneminde Urfa’da Müslim-Gayrimüslim İlişkilerinin Sosyal Hayata Yansımaları”, Hoşgörü Toplumunda Ermeniler, Yay. Haz. Metin Hülagü ve diğerleri, Erciyes Üniversitesi Yayınları, Kayseri 2007, C. II, s. 551- 560.