Türkiye-İsrail İlişkilerinin İlk Yılları (1948-1952)

İkinci Dünya Savaşı sonrasında dünyada yaşanan gelişmeler Türk dış politikasının ekseninibelirleyecektir. Sovyet tehdidine karşı güvenlik arayışları Türkiye’yi Batı bloğuna doğru adımadım yaklaştıracaktır. Gerek Cumhuriyet Halk Partisi iktidarının son yıllarında (1946-1950) vegerekse Demokrat Parti iktidarının ilk yıllarında Türk dış politikasının merkezinde bu meselebulunmaktadır. Söz konusu dönemin Türk politikacılarının ortak fikri, Sovyet tehdidine karşıNATO’ya girmekte birleşiyordu. Tamda bu dönemlerde Ortadoğu’da kurulan İsrail devletineABD ve Avrupa’nın bakış açıları Türkiye’nin de bu konudaki politikalarında belirleyiciunsurlardan birisi olacaktır. Türkiye bu hassas dengeleri gözeterek belirlediği dış politikasıdoğrultusunda 14 Mayıs 1948 tarihinde kurulan İsrail devletini hemen tanıma yoluna gitmeyerek,“bekle-gör” politikası izledi. İsrail’in kurulmasından hemen sonra başlayan 1948-1949 ArapİsrailSavaşında da tarafsız kalmayı tercih etti. Yaklaşık bir yıl sonra 24 Mart 1949 tarihinde iseİsrail’i tanıyan ilk Müslüman ülke oldu. Netice itibariyle İsrail ile ekonomik ve siyasi ilişkilerintemelleri bu dönemde belirtilen gerekçelerle atılmış oldu.

Early Years of Turkey-Israel Relations (1948-1952)

The emerging developments after World War II will designate the centerline of Turkish foreign policy. The safety search towards Soviet threat will pull Turkey over the West block gradually. This issue is at the center of Turkish foreign policy in the last years of the Republican People's Party (1946-1950) and in the first years of Democratic Party rule. The common idea of Turkish politicians in the mentioned period linked up to attending NATO. The view points of the USA and Europe towards state of Israel that was established in Middle East in that exact period will be one of determining factors in Turkey’s policies about this point. Turkey pursued a wait and see policy in accordance with its determined foreign policy by protecting these delicate balances and not recognizing the state of Israel which was established on May 14th 1948 immediately. In the 1948-1949 Israel-Arab War that broke out right after establishment of Israel, Turkey preferred to remain neutral as well. Almost a year later, it became the first Muslim country recognizing Israel on March 24th 1949. As a result, Turkey laid the foundations of economic and political relations with Israel on mentioned grounds in this period.

PDF

___

Genelkurmay Başkanlığı Askeri Tarih Stratejik Etüt Dairesi Başkanlığı Arşivi, İkinci Dünya Harbi Kataloğu, (ATASE, İDH), K.9, G.030, B.20-51.
ATASE, İDH, K.9, G.030, B.20-52.
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.10.00.266.793.49.1.
BCA. 030.18.01.02.118.108.3.
BCA. 490.1.0.1240.128.1.
BCA, 030.10.163.142.4.1.
BCA, 030.10.163.142.4.5.
DİGM ( Devlet İstatistik Genel Müdürlüğü) İstatistik Yıllığı 1951, No: 332, Cilt 19, Ankara.
DİGM İstatistik Yıllığı 1959, No: 380, Ankara.
DİGM İstatistik Yıllığı 1960-1962, No: 460, Ankara.
DİGM İstatistik Yıllığı 1950, No: 328, Cilt 18, Ankara.
http://www.mfa.gov.tr/turkiye-israil-siyasi-iliskileri.tr.mfa.
TBMM, Tutanak Dergisi, Dönem 8, C:19, B:8, 11.05.1949.
TBMM, Tutanak Dergisi, Dönem 8, C:21, B:1, 01.11.1949.
TBMM, Tutanak Dergisi, Dönem 9, C:2, B:1, 01.11.1950.
TBMM, Tutanak Dergisi, Dönem 9, C:2, B:30, 15.1.1951.
TBMM, Tutanak Dergisi, Dönem 9, C:4, B:34, 24.1.1951.
TBMM, Tutanak Dergisi, Dönem 9, C:11, B:13, 05.12.1951.
“Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile İsrail Devleti Hükümeti Arasında İmzalanan Modüs Vivendi ile Ticaret ve Ödeme Anlaşmalarının Onanması Hakkında Kanun,” Resmi Gazete, Kanun No:5707, Sayı: 7722, 31 Ocak 1951.
“İsrail Devletinin Tanınmasına İlişkin Kanun,” Resmi Gazete, Sayı: 7171, 1 Nisan 1949.
“Yahudi Kabinesi,” Akşam Gazetesi, 15 Mayıs 1948, Sayı: 10626.
“Rusya Yahudi Devletini Tanıdı,” Akşam Gazetesi, 18 Mayıs 1948, Sayı:10629.
“Türkiye’nin İsrail Devletini Tanıması Siyasi Çevrelerde Büyük İlgi Uyandırdı,” Akşam Gazetesi, 30 Mart 1949, Sayı: 10942.
“İsrail Elçisi İtimatnamesini Verdi,” Akşam Gazetesi, 10 Ocak 1950, Sayı: 11223.
“İsrail Elçisi’nin Beyanatı,” Akşam Gazetesi, 13 Ocak 1950, Sayı: 11226.
“İsrail’in Dış Ticareti,” Akşam Gazetesi, 3 Haziran 1950, Sayı: 11367.
“İsrail Elçisinin Basına Demeci,” Akşam Gazetesi, 5 Temmuz 1950, Sayı: 11399.
“Memleketimize Gelen İsrail Orta Şark Türk Masası Şefinin Demeci,” Akşam Gazetesi, 6 Eylül 1950, Sayı: 11462.
“İsrail Devletini Resmen Tanımaya Karar Verdik,”Cumhuriyet Gazetesi, 29 Mart 1949, Sayı: 8847.
“İsrail’i Tanımamız Musevileri Sevindirdi,” Cumhuriyet Gazetesi, 30 Mart 1949, Sayı: 8848.
BOSTANCI,Mustafa, “Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin Hicaz’da Hakimiyet Mücadelesi,” Akademik Bakış Dergisi, Cilt 7, Sayı 14, 2014, s. 117- 136.
Demokrat Parti Tüzük ve Programı, Dış Politika, (İkinci Büyük Kongrede Kabul Edilmiştir), Ankara, 1949.
ERHAN, Çağrı, “Türkiye’nin İsrail ile İlişkileri (1948-2001),” Türkler Ansiklopedisi, 17. Cilt, Ankara, 2002, s. 251-259.
ERHAN, Çağrı – Ömer Kürkçüoğlu, Filistin Sorunu, Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar (1919-1980), I. Cilt, İstanbul, 2005.
GÖZEN, Ramazan, “Türkiye’nin Ortadoğu Politikası: Gelişimi ve Etkileri,” Türkler Ansiklopedisi, 17. Cilt, Ankara, 2002, s. 223-250.
GÜRÜN, Kamuran, Dış İlişkiler ve Türk Dış politikası (1939’dan Günümüze Kadar), Ankara, 1983.
KARAKUŞ, Erdoğan, İngiliz Belgelerinde İkinci Dünya Savaşı Öncesi Türk-İngiliz İlişkileri 1938-1939, Genelkurmay ATASE Yayınları, Ankara, 2004.
KÜÇÜKVATAN, Mahir, “Soğuk Savaşın Türk Dış Politikasına Etkileri ve 1957 TürkiyeSuriye Bunalımı,” ÇTTAD, Cilt 11, Sayı: 23, s. 73-91.
KÜRKÇÜOĞLU, Ömer, “Türkiye’nin Arap Ortadoğu’suna Karşı Politikası,” AÜ, Sosyal Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt 27, Sayı:2, Ankara, 1972, s. 249-260.
SARIKOYUNCU, Esra Değerli, “İngiltere’nin Doğu (Şark) Politikası (1882-1914)”, Akademik Bakış Dergisi, Sayı: 14, Nisan 2008, s. 1-15.
Stratejik Düşünce Enstitüsü, Analiz, Türkiye İsrail İlişkileri, Ankara, Ekim, 2011.
ŞAHİN, İsmail -Cemile Şahin-İsmail Şükür, “Ortadoğu’da Emperyalist Güçlerin Gizli Oyunu: Sykes-Picot Antlaşması,” TheJournal of AcademicSocialScienceStudies, Sayı: 38, 2015, s. 241-262.
UMAR, Ömer Osman, “Osmanlı Döneminde Yahudilerin Filistin’e Yerleşme Faaliyetleri,”Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 12, Sayı: 2, Elazığ, 2002, s. 421-438.
YERGİN, Haluk, Mehmet Mercan, Abdullah Erol, “Türkiye-İsrail İlişkilerinin Ekonomi Politik Analizi,” Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 4, No: 2, 2012, s. 153-163.
YILMAZ, Türel, “Türkiye-İsrail İlişkileri: Tarihten Günümüze,” Akademik Ortadoğu Dergisi, Cilt 5, Sayı: 1, 2010, s. 9-24.