Türkistan’da Bütünleşme Düşüncesi

Türkistan, Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla bağımsızlığına kavuşan Kazakistan, Kırgızistan,Özbekistan, Türkmenistan ve Tacikistan ile Afganistan’ın bir bölümünü içine alan Asya’nınortasındaki geniş araziye verilen addır. Bölgede Çarlık rejiminin yıkılmasının ardından Türkistan’ımesken tutmuş halkları tek çatı altında toplayacak ortak bir devletin kurulması yönünde çeşitligirişimler de olmuştur. Ancak bunlar dönemin siyasi konjonktürü gereği başarılı olamamıştı.Bu çalışmamızda 1991 yılında Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra bağımsızlıklarına kavuşmuşolan eski Sovyet cumhuriyetlerinde gündeme gelen fakat halen nihai şeklini alamamış olan“Türkistan Birliği” konusu incelenmiştir. Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan ve TürkmenistanCumhuriyetleri arasında bağımsızlık yıllarından başlayarak 21. yüzyılda devam eden ekonomik vesiyasi işbirlikleri ve Türkistan’daki entegrasyon fikrinin geçmişi, hali hazırı ve geleceğideğerlendirilen konular arasında yer almaktadır.

The Idea of Integration in Turkestan

Turkestan is the given name for the area that includes Kazakhstan, Kyrgyzstan, Uzbekistan, Turkmenistan and Tajikistan, and Afghanistan, which gained independence after the dissolution of the Soviet Union. Following the collapse of the Tsarist regime in the region, various initiatives were taken to establish a common state that would gather the people who had settled in Turkestan under one roof. However, these acts were not successful as a result of the political conjuncture of the period. In this study we are examing ‘Turkestan Union’ which was brought up in former Republic but unfortunately still couldn’t take its final shape after dissolution of Soviet Union in 1991. Other topics are economic and political Co-operation in the 21st century which is starting from the years of independence of the republics of Kazakhstan, Kyrgyzstan, Uzbekistan and Turkmenistan and the idea of integration in Turkistan in terms of past, present and future would be mentioned.

PDF

___

AGAYEVA, Aygül, “Orta Asya’da Su Sorunu: Havzalar ve Barajlar”, Uluslararası Afro-Avrasya Araştırmaları Dergisi, Sayı 3, 2017/1, s. 35-62.
AKÇADAĞ ALAGÖZ, Emine, “Daimi Tarafsızlık Politikası ve İsviçre Örneği”, www.bilgesam.org/incele/767/-daimi-tarafsizlik-politikasi-ve-isvicreornegi/#.Woq8j0pl9PY
ALLWORTH, Edward, Kendi Sovyet Cumhuriyetleri Dışında Yaşayan Sovyet Özbeklerinin Kültür Hayatı Hakkında Bir Belge, Çev. Evin Noyan, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Asya-Afrika Araştırmaları Grubu, Yayın No: 20, Ankara, 1985.
ANDİCAN, Ahat, Cedidizm’den Bağımsızlığa Hariçte Türkistan Mücadelesi, Emre Yayınları, İstanbul, 2003.
ASAUTAY, Menşük, “Ortalık Aziya Basşılarının Intımaktasu Meselesin Şeşe Almaganına 20 Jıl Boldı”, http://www.azattyq.mobi/a/Kazakhstan_central_asia_/1936247.html
BENNİGSEN, Alexandre- Chantal, Quelquejay, Sultan Galiyev ve Sovyet Müslümanları, Çev: Nezih Uzel, Elips Yayınları, Ankara, 2005.
CASTAGNE, Joseph, Türkistan Milli Kurtuluş Hareketi, Çev. Reşat Uzmen, Orkun Yayınevi, İstanbul, 1980.
ÇOKAY, Mustafa, “Biznin Yol” Yaş Türkistan, No:1 1929, s. 1-3.
ÇOKAY,Mustafa,“Turan Devleti Hakkında”, Yeni Türkistan, No: 14 (26), 1930, s. 6-10.
DİKKAYA, Mehmet, “Sovyet Sonrası Dönemde Orta Asya’nın Sorunları ve Uluslararası Ekonomik Sisteme Entegrasyonu”, Bölgesel ve Küresel Politikalarda Orta Asya, Editör: M. Savaş Kafkasyalı, Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası TürkKazak Üniversitesi, Ankara-Türkistan, 2012, s. 447-469.
DÜĞEN, Turgay, “Rusya’nın Türkistan’a Geri Dönüş Hamleleri”, http://www.21yyte.org/tr/arastirma/rusya/2012/10/16/6765/rusyanin-turkistanageri-donus-hamleleri.
GEYBULLAYEV Geybulla, KURUBAŞ Erol, “Türk Cumhuriyetlerinin Entegrasyonu: Fırsatlar, Sorunlar ve Çözüm Önerileri”, Süleyman Demirel Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Y. 2002, C.7, S.1, s. 19-45.
HAYIT, Baymirza, Basmacılar, Türkistan Milli Mücadele Tarihi (1917-1934), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1997.
HAZIR, Ümit Nazmi, “Türkistan Bütünleşmesi Mümkün mü?”, http://akademikperpektif.com/2014/05/30/turkistan-butunlesmesi-mumkun-mu/
HEKİMOĞLU, Asem, “Uluslararası Dengeler Bağlamında Orta Asya’daki Enerji Politikaları”, Bölgesel ve Küresel Politikalarda Orta Asya, Editör: M. Savaş Kafkasyalı, Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi, AnkaraTürkistan, 2012, s. 267-309.
KARA, Abdulvahap, “Hokand Muhtariyeti”, Türkler Ansiklopedisi, C. 18, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002. s.783-795.
KARASAR Hasan Ali, “Bağımsızlıklar Sonrası Türkistan’da Rus Siyaseti”, Avrasya Dosyası, Rusya Özel, Kış 2001, Cil 6, Sayı 4, s. 220-271.
KARASAR, Hasan Ali, Sanat K. Kuşkumbayev, Türkistan Bütünleşmesi, Merkezi Asya’da Birlik Arayışları 1991-2001, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2009.
KHALİD, Adeeb, “Cedidçilik ve Orta Asya’daki Yeni Kimliklerin Ayrıntılarına Giriş”, Çev.: Müfit Balabanlılar, Türkler Ansiklopedisi, C. 18, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002. s. 636-643.
KOYGELDİYEV, Mambet, Ulttık Sayasi Elita, Jalın Baspası, Almatı, 2004.
KOYGELDİYEV, Mambet, “Türkistan Avtonomiyası”, Türkistan Halıkaralık Entsiklopediyası, Almatı, 2000, s. 592.
Kazakstan Respublikası Sırtkı Sayasatının 2014-2020 Jıldarga Arnalgan Tujırımdaması, Astana 2014.
Kazakstan-2030 Barlık Kazakstandıktardın Ösip-Örkendeuvi, Kauipsizdigi Jane AlAukatının Artuvı, (Devlet Başkanının Kazakistan Halkına Seslenişi), http://adilet.zan.kz/kaz/docs/K970002030
KONIRATBAYEV, Ordalı, Turar Rıskulov, Kogamdık-Sayasi Jane Memlekettik Kızmeti, Kazakstan Baspası, Almatı, 1994.
KOZIBAYEV,M. K.- K. N. Nurpeyis- K. Tokayev- J. Tüymebayev- K. AldajumanovJ. Abilgojin, Kazakstan Tarihı, Atamura Yayınları, C. V, Almatı, 2010.
MUHAMMETDİNOV, Rafael, “Bolşevizm, Milli Komünizm ve M. Sultan Galiyev Fenomeni”, Çev: Alesker Aleskerov, Türkler Ansiklopedisi, C. 18, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002. s. 843-853.
“Nazarbaev Mejdu Tyurkskim i Russkim Mirom”, http://www.novayagazeta.ru/articles/2015/11/30/66602-nazarbaev-mezhdutyurkskim-i-russkim-mirom
NUR-AHMET, Dosmuhamet, “Jeke Bilik Kaytıp Kelmesin, Tek kana Kırgız Respublikası Örlesin”, http://old.abai.kz/content/orta-aziyada-ortak-sayasat-barma
“Orta Aziya Elderi Derjavalardın Oyınşagına Aynalmau Kerek”, http://today.kz/kz/kazakhstan-news/2011-06-22/15706/
SARIM, Aydos, “Türkmenistan Degende Oyına Ontüstik Koreya Oraladı”, http://old.abai.kz/content/orta-aziyada-ortak-sayasat-bar-ma
SULTANMURAT, Yermentay, “Ortalık Aziya Memleketterinin Odagı – Buzılgan Birlikti Kalpına Keltiru”, Türkistan Gazetesi, No: 36 (686), 6 Eylül 2007.
RAKIMJAN, K. M., “Ortalık Aziya-Tagdırı Ortak Halıktar Mekendeytin Bütin Bir Aymak”, http://www.rusnauka.com/11_NPE_2014/Economics/15_166894.doc.htm
RORLİCH, Ayşe Azade, “Mirsaid Sultan Galiyev ve Milli Komünizm”, Çev: Bülent Keleş, Türkler Ansiklopedisi, C. 18, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002. ss. 837-842.
TOGAN, Zeki Velidi, Hatıralar, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1999.
TOKAYEV, Kasımjomart, Kazakstan Respublikasının Diplomatyası, Almatı, 2002.
TÖLEPBERGEN, Meyrambek, “Ortak Müddeler Togıstırgan”, Egemen Kazakstan, № 90-93 (25939) 25. 11. 2005.
“Tyurksiy Soyuz – Eto Pryamaya Ugroza Territorial’noy Rossii i Ukainı: Mnenaniya Blogerov”, http://www.iraex.ru/news.31646.html.
YESMAGAMBETOV, Köşim, Mustafa Çokay, Türkistan Bağımsızlık Mücadelesine Adanmış Bir Ömür, Çev: Vecihi Sefa Fuat Hekimoğlu, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2015.