HACI İBRAHİM PAŞA’NIN VAKIF HİZMETLERİ

İbrahim Paşa, çocuk yaşta saray mutfağında başladığı devlethizmetine kethüdalık, kaptan-ı deryalık, sancak beyliği,beylerbeylik ve hac emirliği gibi muhtelif görevlerle devametmiştir. Son olarak kendisine Girit valiliği ve Kandiyemuhafızlığı tevcih olunmuştur. Bu görevi esnasında vefatetmiştir. Kandiye’de yaptırdığı mektebin bahçesi ebediistirahatgahı olmuştur. Kethüdalık döneminden hayatının sondemlerine kadar vakıflar kurmuş ve kurduğu vakıfların ayaktakalması için mal varlığını bu vakıflara aktarmıştır. İbrahim Paşa’nın vakıfları hakkında bilgi veren araştırmalarincelendiğinde bunların vakfiye temelli olduğu ve sadeceİstanbul’da tesis edilen iki vakıftan bahsettiği görülmektedir. Buçalışma ise Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi’ndebulunan farklı arşiv fonlarındaki perakende evrak ve defterlerinyanı sıra İbrahim Paşa tarafından kurulan vakıflara ait VakıflarGenel Müdürlüğü Arşivi’ndeki farklı tarihli dört ayrı vakfiyedenistifade edilerek hazırlanmıştır. İbrahim Paşa’nın kurmuş olduğuvakıflar, yine kendisi tarafından inşa ettirilen cami ve mekteplerifinanse etmek için kurulmuştur. Tafsilatlı bir incelemeyapıldığında, hem kuruluş aşamasında hem de sonrasında,eğitim alanında önemli hizmetler sunduğu görülmektedir. Buhizmetlerin sadece kendi bünyesindeki birimlerle sınırlıkalmamış olması da ayrı bir fark yaratmaktadır. Müstakil vakıfçalışmaları satır aralarında kalmış detayların gün yüzüneçıkarılmasını ve incelenen konunun daha iyi anlaşılmasınısağlamaktadır. Bu çalışmanın amacı İbrahim Paşa vakıflarınınkuruluşunu, işleyişini ve topluma sunduğu hizmetlerianlatmaktır.

Foundation Services of Hadji Ibrahim Pasha

Ibrahim Pasha, who started his state service in the palacekitchen when he was a child, continued with various servicessuch as chamberlainship, admiral in chief, sanjakbeys,beylerbeylik, governor and pilgrimage emirate. In addition,he was given the governorship of Crete and the guard ofHeraklion. He passed away during this service. The garden ofthe school built by him in Heraklion was the eternal restingplace of Ibrahim Pasha. He established foundations from thetime of his chamberlainship until the last days of his life andtransferred his assets to these foundations for the continuityof the foundations.When the studies which are about Ibrahim Pasha’sfoundations are examined, it can be noticed that they arebased on just only the foundations and especially twofoundations founded in Constantinople. This study wasprepared by using the retail documents and notebooks indifferent archive funds in the Ottoman Archives of thePresidency of State Archives, as well as four differentfoundations with different dates in the Archives of theGeneral Directorate of Foundations established by İbrahimPasha. Ibrahim Pasha’s foundations were founded to fund themosque and school built by him. When a detailedinvestigation is carried out, it is seen that this foundationmade a major contribution in the field of education bothduring the foundation phase and after. What is more, theseservices were not limited to its structure, which made a bigdifference. Private foundation studies help the hidden detailscome out and provide a better understanding of the subjectstudied. This study aims to explain Ibrahim Pasha’sfoundations’ establishment, function and services offered thesociety.

PDF

___

a. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) BEO. (Bab-ı Ali Evrak Odası)
C. EV. (Cevdet Evkaf)
C. MF. (Cevdet Maarif)
İ. MVL. (İrade Meclis-i Vala)
ŞD. (Şura-yı Devlet)
EV.d. (Evkaf Defterleri), no: 10040, 11427, 11511, 14256, 14347.
A. DVNSMHM. d. (Bab-ı Asafî/Divan-ı Hümayun Sicilleri/Mühimme Defterleri), no: 116, 119, 126, 127.
b. Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA)
VKF.AND.d. (Mücedded Anadolu Vakfiye Defterleri), no: 580, 582/1, 593.
VKF.İST.d., (İstanbul Vakfiye Defterleri), no: 570.
İstanbul Kadı Sicilleri Kısmet-i Askeriye Mahkemesi 19 Numaralı Sicil (H. 1109-1110/M. 1698-1699), Ed.: Coşkun Yılmaz, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş Yayınları, İstanbul 2019.
ADIYEKE, Ayşe Nükhet, Nuri Adıyeke, Fethinden Kaybına Girit, Babıali Kültür Yayıncılığı, İstanbul 2006.
AKGÜNDÜZ, Ahmet, “İcâreteyn”, DİA, C. 21, İstanbul 2000, s. 389-391.
AKTEPE, M. Münir, “Kapudân-ı Derya Moralı Aşçı Hacı İbrahim Paşa ve Vakfiyeleri”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, S. 6, İstanbul 1975, s. 177-203.
ATALAR, Münir, “Emîr-i Hac”, DİA, C. 11, İstanbul 1995, s. 131-133.
Ayvansarayî Hafız Hüseyin, Camilerimiz Ansiklopedisi, C. I, Haz.: İhsan Erzi, Tercüman Aile ve Kültür Kitaplığı Yayınları, İstanbul 1987.
BAYRAM, Sadi, Adnan Tüzen, “İstanbul-Üsküdar Ayazma Camii ve Ayazma Camii İnşaat Defteri”, Vakıflar Dergisi, S. XXII, Ankara 1991, s. 199-287.
BOSTAN, İdris, “Kapudan Paşa”, DİA, C. 24, İstanbul 2001, s. 354-355.
BUZPINAR, Ş. Tufan, “Surre”, DİA, C. 37, İstanbul 2009, s. 567-569.
ÇAM, Mevlüt, İbrahim Turhan, Rıdvan Enes Akçatepe, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşiv Rehberi, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2020.
ÇEÇEN, Kazım, “Sinan’ın Yaptığı Su Tesisleri”, Mimarbaşı Koca Sinan: Yaşadığı Çağ ve Eserleri, C. 1, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 1988, s. 437-461.
ÇEVRİMLİ, Nilgün, “Vakfiyelere Göre 15.-19. Yüzyıllarda İstanbul’da Ev Tanımlarına İlişkin Bir Değerlendirme”, Turkish Studies, Volume 9/10, Ankara Fall 2014, s. 315- 333.
DANİŞMEND, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, C. 5, Türkiye Yayınevi, İstanbul 1971.
ERDEM, Sargon, “Buhur”, DİA, C. 6, İstanbul 1992, s. 383-384.
ERKAL, Mehmet, “Arşın”, DİA, C. 3, İstanbul 1991, s. 411-413.
ERTEM, Adnan, “Osmanlı’dan Günümüze Vakıflar”, Vakıflar Dergisi, S. 36, Ankara 2011, s. 25-65.
EYİCE, Semavi, “İbrâhim Paşa Külliyesi”, DİA, C. 21, İstanbul 2000, s. 343-345.
GENÇ, Mehmet, “Nâzır”, DİA, C. 32, İstanbul 2006, s. 449-450.
GOLOĞLU, Mahmut, Trabzon Tarihi, Kalite Matbaası, Ankara 1975.
GREENE, Molly, A Shared World Christians and Muslims in the Early Modern Mediterranean, Princeton University Press, New Jersey 2000.
GÜLSOY, Ersin, “Kandiye”, DİA, C. 24, İstanbul 2001, s. 303-305.
İbnü’l-emin Mahmut Kemal, Hüseyin Hüsametdin, “Evkaf-ı Hümayun Nezaretinin Kuruluş Tarihi ve Nazırlarının Hal Tercümeleri”, Haz.: Nazif Öztürk, Vakıflar Dergisi, C.15, Ankara 1982, s. 89-99.
İPŞİRLİ, Mehmet, “Dersiâm”, DİA, C. 9, İstanbul 1994, s. 185-186.
KARAKULAK, Mesut, Türkistan’da Efendiler ve Köleler, Kronik Yayınları, İstanbul 2020.
Kazasker Mehmed Hafid, Sefinetü’l-vüzera, Neşreden: İsmet Parmaksızoğlu, Şirketi Mürettibiye Basımevi, İstanbul 1952.
KILIÇ, Orhan, 18. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Devleti’nin İdari Taksimatı – Eyalet ve Sancak Tevcihatı, Şark Pazarlama, Elazığ 1997.
KİEL, Machiel, “Tripoliçe”, DİA, C. 41, İstanbul 2012, s. 314-315.
KOÇU, Reşad Ekrem, “Ali Paşa”, İA, C. 1, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1978, s. 326-327.
KURNAZ, Cemal, “Hilal”, DİA, C. 18, İstanbul 1998, s. 11-13.
Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî, C. 3, Haz.: Nuri Akbayar, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul Haziran 1996.
OĞUZ, Tuba, “Osmanlıların Klasik Dönem Muhasebecileri ve Telif Ettikleri MuhasebeMatematik Eserleri”, Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, S. 15, Temmuz 2018, s. 98-145.
ÖKSÜZ, Mustafa, Şem’dânîzâde Fındıklılı Süleyman Efendi’nin Mür’i’t-tevarih Adlı Eserinin (180B-345A) Tahlil ve Tenkidi Metni, (Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2009.
ÖZCAN, Abdülkadir, “Silâhdar Mehmed Ağa”, DİA, C. 37, İstanbul 2009, s. 194-197.
ÖZKAYA, Hatice Gökçen, “Osmanlı Evleri Üzerine Yeniden Düşünmek: 18. Yüzyıldan Dahiliyeli-Hariciyeli Beş İstanbul Evi Örneği”, METU.JFA, 2018/1, (35:1), s. 243- 262.
ÖZTÜRK, Nazif, “Mütevelli”, DİA, C. 32, İstanbul 2006, s. 217-220.
PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. 2, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1983.
PAY, Salih, “Klasik Dönem Osmanlı Külliyelerinde Personel Sistemi”, Türkler, C. 10, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 491-509.
PUL, Ayşe, Anonim Bir Osmanlı Kaynağına Göre Girit’in Fethi, Gece Kitaplığı, Ankara 2017.
Râşid Mehmed Efendi, Târîh-i Râşid, C. 2, Haz.: Abdülkadir Özcan, Baki Çakır, Yunus Uğur, Ahmet Zeki İzgöer, Klasik Yayınları, İstanbul Mayıs 2013.
Râşid Mehmed Efendi, Târîh-i Râşid, C. 3, Haz.: Abdülkadir Özcan, Baki Çakır, Yunus Uğur, Ahmet Zeki İzgöer, Klasik Yayınları, İstanbul Mayıs 2013.
Silâhdar Fındıklılı Mehmet Ağa, Nusretnâme, C. II, Sadeleştiren: İsmet Parmaksızoğlu, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1969.
Süleyman Nutkî, Kamûs-i Bahrî, Haz:. Mustafa Pultar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2011.
ŞAHİN, Soner, Değişim Sürecinde Osmanlı Mimarlığı III. Ahmet ve I. Mahmut Dönemi (1703- 1754), (İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2009.
ŞAHİN, Soner, “Süleymaniye Semti’nde bir III. Ahmet Devri Eseri: Kaptan İbrahim Paşa Külliyesi”, Süleymaniye Ulusal Sempozyum/Şehir ve Medeniyet, 23-25 Kasım 2007, Süleymaniye-Eminönü İstanbul, s. 494-501.
TANMAN, M. Baha, “Divanhâne”, DİA, C. 9, İstanbul 1994, s. 437. s. 437-444.
TAŞKIN, Ünal, Osmanlı Devleti’nde Kullanılan Ölçü ve Tartı Birimleri, (Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Elâzığ 2005.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, C. IV, 1. Bölüm, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1978.
YAĞCI, Zübeyde Güneş, “Osmanlı’da Yasal Olmayan Kölelik ve Köleleştirme Yöntemleri”, XVI. Türk Tarih Kongresi, C. IV, Kısım III, Ankara 20-24 Eylül 2010, Türk Tarih Kurumu Yayınları, s. 1623-1640.
YEDİYILDIZ, Bahaeddin, “Sosyal Teşkilâtlar Bütünlüğü Olarak Osmanlı Vakıf Külliyeleri”, Türk Kültürü, S. 219, Ankara 1981, s. 262-271.
YEDİYILDIZ, Bahaeddin, “Vakıf Istılahları Lügatçesi”, Vakıflar Dergisi, S. XVII, Ankara 1983, s. 55-60.
YILDIZ, Kenan, “Osmanlıda İcâreteynin Başlangıç Tarihi Meselesi: İlk Uygulamalara Dair Tespitler”, Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, Sayı: V/2, Aralık 2019, s. 25-46.
YILDIZ, Murat, “Vakfiyelerine Göre Veziriazam Amcazade Hüseyin Paşa Evkafı”, Vakıflar Dergisi, S. 35, Ankara 2011, s. 81-105.
YÜKSEL, Hasan, “Vakfiye”, DİA, C. 42, İstanbul 2012, s. 467-469.