19685

Hak Dini Kur'ân Dili’ndeki Arap mesellerinin tespiti ve incelenmesi

Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır, muazzam eseri Hak Dini Kur’an Dili’nde temel tefsir kaynaklarından, hadis, fıkıh, tasavvuf, kelâm, felsefe, tarih, dil ve edebiyat alanlarıyla ilgili İslâmî literatürden yararlanmıştır. Eserde Kur’an dili Arapça’yla ilgili azımsanamayacak miktarda malumat vardır. Elmalılı, âyetleri tefsir ederken çok sayıda Arapça beyti şâhit getirmiştir, fakat onun istişhâdı ve örneklemesi, beyitlerle sınırlı değildir. Arap dili ve edebiyatında çok önemli bir yere sahip meselleri de değerli eserinde kullanmıştır. Mesel, “belli bir kaynaktan çıkmış olmakla birlikte zamanla yaygınlaşarak halka mal olan anonim özdeyiş, atasözü” şeklinde tarif edilir. Bu çalışma, Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır’ın Hak Dini Kur’an Dili’nde âyetleri tefsir ederken başvurduğu Arap mesellerini, eserde kullanıldıkları bağlamlarıyla ele almakta ve klasik kaynakları kullanmak suretiyle herbiriyle ilgili aydınlatıcı bilgi sunmaktadır.

Fixing and studying of the Arabic proverbs That Are In Hak Dini Kur’an Dili

Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır took advantage of basic sources of the commentaries of the Quran, Islamic literature related with hadith, fiqh, sufism, Islamic theology, philosophy, history, language and literature in his enormous work Hak Dini Kur’an Dili. There are much more information related with Arabic which is the Quranic language in this work. Elmalılı gave evidence many Arabic couplets while he was interpreting the Quranic verses. However, his exemplification was not limited with them. He used the proverbs that have a very important place in the Arabic language and literature in his valuable work. Mathal is defined as “it is an anonymous saying, proverb that belongs to folk in time becoming widespread in spite of coming from a particular source”. This study deals with the Arabic proverbs that Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır refered to while he was interpreting the verses of the Quran with their contexts in the work and presents enlightening information about each of them by using the classical sources.

PDF

___

Abdülkâdir el-Bağdâdî, İbn Ömer (ö. 1093/1682), Hizânetü’l-edeb ve lübbü lübâbi lisâni’l-‘Arab, thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn, IV. Baskı, Mektebetü’l-hâncî, Kâhire 1418/1997.

Abdülkâhir el-Cürcânî, Ebû Bekir (ö. 471/1078), Delâilü’l-i‘câz, thk. Muhammed Rıdvân ed-Dâye-Fâyiz ed-Dâye, II. Baskı, Mektebetü Sa‘diddîn, Dımaşk 1407/1987.

el-‘Aclûnî, İsmâil b. Muhammed (ö. 1162/1749), Keşfü’l-hafâ ve müzîlü’l-ilbâs, II. Baskı, Dâru ihyâi’t-türâsi’l-‘Arabî, Beyrut 1352 h.

Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah (ö. 241/855) el-Müsned, Çağrı Yayınları, İstanbul 1402/1982.

Aksoy, Ömer Asım (ö. 1993), Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, İnkılâp Kitabevi Yay., İstanbul 1988.

el-Âlûsî, Ebü’s-Senâ Şihâbüddîn Mahmûd (ö. 1270/1854), Rûhu’l-me‘ânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-‘azîm ve’s-seb‘i’l-mesânî, Dâru ihyâi’t-türâsi’l-‘Arabî, Beyrut tsz.

Ateş, Süleyman, Kur’ân-ı Kerîm ve Yüce Meâli, Kılıç Kitabevi, Ankara 1977.

Benekçi, Şerif, Örnekli Açıklamalı Atasözleri, Damla Yayınevi, İstanbul 1995.

el-Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyin (ö. 458/1066), el-Câmi‘ li-şu‘abi’l- îmân, thk. ‘Abdül‘alî Abdülhamîd Hâmid-Muhtâr Ahmed en-Nedevî, Meketebetü’r-rüşd, Riyad 1423/2003.

______, es-Sünenü’l-kübrâ, Matba‘atü meclisi dâireti’l-me‘ârifi’n-nizâmiyye-Dâru Sâdır, Haydarâbâd-Beyrut 1344-1355 h.

el-Beyzâvî, Abdullah b. Ömer (ö. 685/1286), Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl, haz. Muhammed Abdurrahmân el-Mar‘aşlî, Dâru ihyâi’t-türâsi’l-‘Arabî, Beyrut tsz.

el-Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâil (ö. 256/870), Sahîhu’l-Buhârî, Çağrı Yayınları, İstanbul 1401/1981.

Bulut, Ahmet, “Arap Dili ve Edebiyatında Emsâl”, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniv. Edebiyat Fak., İstanbul 1984.

el-Câhız, Ebû Osman ‘Amr b. Bahr (ö. 255/869), el-Beyân ve’t-tebyîn, thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn, VII. Baskı, Mektebetü’l-hâncî, Kâhire 1418/1998.

______, Kitâbü’l-Hayevân, thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn, II. Baskı, Şeriketü mektebeti ve matba‘ati Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve evlâdihî, Mısır 1965-1969.

______, Resâilü’l-Câhız, thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn, Mektebetü’l- hâncî, Kâhire 1399/1979.

el-Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali (ö. 370/981), Ahkâmü’l-Kur’ân, thk. Muhammed es-Sâdık Kamhâvî, Dâru ihyâi’t-türâsi’l-‘Arabî, Beyrut 1412/1992.

el-Cevherî, Ebû Nasr İsmâil b. Hammâd (ö. 393/1003), es-Sıhâh Tâcü’l-luğa ve sıhâhu’l-‘Arabiyye, thk. Ahmed Abdülğafûr ‘Attâr, IV. Baskı, Dâru’l-‘ilm li’l-melâyîn, Beyrut 1990.

ed-Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân (ö. 255/869), es-Sünen, Çağrı Yayınları, İstanbul 1401/1981.

Durmuş, İsmail, “Mesel”, DİA, Ankara 2004, XXIX, 293-297.

Ebû Ali el-Kâlî, İsmâil b. el-Kâsım (ö. 356/967), Kitâbü’l-Emâli, Dâru’l-kütübi’l- ‘ilmiyye, Beyrut tsz.

Ebû Dâvud, Süleymân b. el-Eş‘as (ö. 275/889), es-Sünen, Çağrı Yayınları, İstanbul 1401/1981.

Ebû Hayyân et-Tevhîdî, Ali b. Muhammed (ö. 414/1023), el-Besâir ve’z-zehâir, thk. Vedâd el-Kâdî, Dâru Sâdır, Beyrut 1408/1988.

Ebu Hilâl el-‘Askerî, el-Hasen b. Abdillah (ö. 395/1005), Dîvânü’l-me‘ânî, şerh: Ahmed Hasan Besec, Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, Beyrut 1414/1994.

______, Kitâbü Cemhereti’l-emsâl, haz. Ahmed Abdüsselâm-Muhammed Sa‘îd b. Besyûnî Zağlûl, Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, Beyrut 1408/1988.

______, Kitâbü’s-Sınâ‘ateyn, thk. Müfîd Kumeyha, II. Baskı, Dâru’l-kütübi’l- ‘ilmiyye, Beyrut 1409/1989.

Ebû Nu‘aym el-İsfahânî, Ahmed b. Abdillah (ö. 430/1038), Hilyetü’l-evliyâ ve tabakâtü’l-asfiyâ, II. Baskı, Dâru’l-kitâbi’l-‘Arabî, Beyrut 1387/1967.

Ebû Sa‘d el-Âbî, Mansûr b. el-Hüseyin (ö. 421/1030), Nesru’d-dür fi’l-muhâdarât, thk. Hâlid Abdülğanî Mahfûz, Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, Beyrut 1424/2004.

Ebû ‘Ubeyd el-Bekrî, Abdullah b. ‘Abdil‘azîz (ö. 487/1094), Mu’cemü me’sta‘cem min esmâi’l-bilâd ve’l-mevâzı‘, thk. Mustafa es-Sekkâ, ‘Âlemü’l-kütüb, Beyrut tsz.

Ebû ‘Ubeyd el-Kâsım b. Sellâm, (ö. 224/838), Kitâbü’l-Emsâl, thk. Abdülmecîd Katâmış, Dâru’l-Me’mûn li’t-türâs, Dımaşk 1400/1980.

Ebü’s-Su‘ûd Efendi, Muhammed b. Muhammed el-‘İmâdî (ö. 982/1574), İrşâdü’l-‘akli’s-selîm ilâ mezâye’l-Kitâbi’l-Kerîm, Dâru’t-tıbâ‘ati’l-Mısriyye, Mısır 1275 h.

el-Efveh el-Evdî (ö. m. 570), Dîvân (et-Tarâifü’l-edebiyye’de), tahrîç: Abdülazîz el-Meymenî, Lecnetü’t-te’lîf ve’n-neşr, Kâhire 1927.

Es‘ad Efendi, Sahaflar Şeyhizâde (ö. 1264/1848), Mahmûdü’l-eser fî tercemeti’l- müstatrafi’l-müste’ser/Tercemetü’l-Müstatraf, İstanbul 1263 h.

el-Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed (ö. 370/980), Tehzîbü’l-luğa, thk. Abdülhalîm en-Neccâr, ed-Dâru’l-Mısriyye li’t-te’lîf ve’t-terceme, ysz. tsz.

el-Ezrakî, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Abdillah (ö. 250/864), Ahbâru Mekke ve mâ câe fîhâ mine’l-âsâr, thk. Abdülmelik b. Düheyş, Mektebetü’l-Esedî, ysz. 1424/2003.

Fahruddîn er-Râzî (ö. 606/1210), Mefâtîhu’l-ğayb, Dâru’l-fikr, Beyrut 1401/1981.

el-Fârâbî, Ebû İbrahim İshâk b. İbrahim (ö. 350/961), Dîvânü’l-edeb, thk. Ahmed Muhtâr Ömer, el-Hey’etü’l-‘âmme li-şüûni’l-matâbi‘i’l-emîriyye, Kâhire 1974-1979.

el-Fettenî, Muhammed Tâhir b. Ali el-Hindî (ö. 986/1578), Tezkiretü’l-mevzû‘ât, II. Baskı, Dâru ihyâi’t-türâsi’l-‘Arabî, Beyrut 1399 h.

el-Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Ya‘kûb (ö. 817/1415), el-Kâmûsü’l-muhît, el- Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-‘âmme li’l-kitâb, ysz. 1978-1980.

Gözler, H. Fethi -M. Ziya Gözler, Açıklamalı Türk Atasözleri Sözlüğü, Gül Matbaası, İstanbul 1982.

el-Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali (ö. 463/1071), Târîhu Bağdâd ev Medîneti’s-selâm, Dâru’l-kitâbi’l-‘Arabî, Beyrut tsz.

el-Hatîb eş-Şirbînî, Muhammed b. Ahmed (ö. 977/1570), es-Sirâcü’l-münîr, el- Matba‘atü’l-hayriyye, Mısır 1311 h.

el-Husrî, Ebû İshâk İbrahim b. Ali el-Kayrevânî (ö. 413/1022 veya 453/1061), Zehru’l-âdâb ve semeru’l-elbâb, thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd, IV. Baskı, Dâru’l-cîl, Beyrut 1972.

el-Huşenî, Ebû Zer b. Muhammed b. Mes‘ûd (ö. 604/1208), Şerhu’s-Sireti’n- nebeviyye, tashih: Paul B., Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, Beyrut tsz..

Hüseyin Kâzım Kadri (ö. 1353/1934), Türk Lûgati Türk Dillerinin İştikakı ve Edebî Lûgatleri, Devlet Matbaası ve Cumhuriyet Matbaası, İstanbul 1927- 1945.

İbn ‘Abdilmun‘im, Ebû Abdillah el-Himyerî (ö. 727/1327?), er-Ravzu’l-mi‘târ fî haberi’l-aktâr, thk. İhsân ‘Abbâs, II. Baskı, Mektebetü Lübnân, Beyrut 1984.

İbn ‘Abdirabbih, Ahmed b. Muhammed (ö. 328/940), el-‘İkdü’l-ferîd, thk. Müfîd Muhammed Kumeyha-Abdülmecîd et-Terhînî, Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, Beyrut 1404/1983.

İbn ‘Âdil, Ebû Hafs Ömer b. Ali (ö. 880/1475’ten sonra), el-Lübâb fî ‘ulûmi’l- kitâb, Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, Beyrut 1419/1998.

İbn ‘Arabşâh, Ahmed b. Muhammed (ö. 854/1450), Fâkihetü’l-hulefâ ve müfâkehetü’z-zurefâ, (Georg. Guil. Freytag), Bonnae 1832.

İbn ‘Asâkir, Ebü’l-Kâsım (ö. 571/1176), Târîhu medîneti Dımaşk, thk. Muhibbüddîn Ebû Sa‘id Ömer b. Ğarâme, Dâru’l-fikr, Beyrut 1418/1997.

İbn Batta, Ebû Abdillah ‘Ubeydullah b. Muhammed (ö. 387/997), el-İbâne ‘an şerî‘ati’l-firkati’n-nâciye, thk. Rızâ b. Na‘sân Mu‘tî, II. Baskı, Dâru’r-râye, Riyad 1415/1994.

İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osman (ö. 392/1002), el-Hasâis, thk. Muhammed Ali en- Neccâr, Dâru’l-kütübi’l-Mısriyye, ysz. 1376/1957.

İbn Düreyd, Ebû Bekir Muhammed b. el-Hasen (ö. 321/933), Cemheretü’l-luğa, Remzi Münîr Ba‘lebekkî, Dâru’l-‘ilm li’l-melâyîn, Beyrut 1987-1988.

İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed (ö. 235/849), el-Musannef fi’l- ehâdîs ve’l-âsâr, ta‘lîk: Sa‘îd el-Lehhâm, Dâru’l-fikr, Beyrut 1414/1994.

İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyin Ahmed (ö. 395/1004), Mu‘cemü Mekâyîsi’l-luğa, thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn, Dâru’l-fikr, ysz. 1399/1979.

İbn Hamdûn, Muhammed b. el-Hasen (ö. 562/1167), et-Tezkiretü’l-Hamdûniyye, thk. İhsân ‘Abbâs- Bekir ‘Abbâs, Dâru Sâdır, Beyrut 1996.

İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed (ö. 354/965), el-İhsân fî takrîbi Sahîhi İbn Hibbân, tertip: ‘Alâüddîn Ali el-Fârisî (ö. 739/1339), thk. Şu‘ayb el- Arnaût, Müessesetü’r-risâle, Beyrut 1408/1988.

İbn Hişâm, Abdülmelik el-Himyerî (ö. 213/828 veya 218/833), es-Sîretü’n- nebeviyye, thk. Ömer Abdüsselâm Tedmürî, III. Baskı, Dâru’l-kitâbi’l- ‘Arabî, Beyrut 1410/1990.

İbn İshâk, Ebû Abdillah Muhammed (ö. 151/768), es-Sîretü’n-nebeviyye, thk. Ahmed Ferîd el-Mezîdî, Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, Beyrut 1424/2004.

İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim (ö. 276/889), Kitâbü’l- Me‘âni’l-kebîr fî ebyâti’l-me‘ânî, tashih: F. Krenkow, Dâru’n-nehdati’l-hadîse, Beyrut tsz.

______, eş-Şi‘r ve’ş-şu‘arâ, thk. Ahmed Muhammed Şâkir, II. Baskı, Dâru’l- me‘ârif, Kâhire 1386/1967.

İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd (ö. 273/887), es-Sünen, Çağrı Yayınları, İstanbul 1401/1981.

İbn Manzûr, Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem (ö. 711/1311), Lisânü’l- ‘Arab, Dâru Sâdır-Dâru Beyrut, Beyrut 1388/1968.

İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahmân b. Ali (ö. 597/1201), Saydü’l-hâtır, thk. Abdülkâdir Ahmed ‘Atâ, Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, Beyrut 1412/1992.

______, Sıfatü’s-safve, thk. Mahmûd Fâhûrî, Dâru’l-va‘y, Haleb tsz.

İbnü’l-Esîr, Ziyâüddîn Nasrullâh b. Muhammed (ö. 637/1239) el-Meselü’s-sâir fî edebi’l-kâtib ve’ş-şâ‘ir, thk. Ahmed el-Hûfî-Bedevî Tabâne, II. Baskı, Dâru nehdati Mısr, Kâhire tsz.

el-İbşîhî, Muhammed b. Ahmed (ö. 854/1450), el-Müstatraf fî külli fennin müstazraf, Mısır 1302 h.

el-Kazvînî, Celâlüddîn Muhammed b. Abdirrahmân (ö. 739/1338), el-Îzâh fî ‘ulûmi’l-belâğa, haz. İbrahim Şemsüddîn, Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, Beyrut 1424/2002.

el-Kudâ‘î, Ebû Abdillâh Muhammed b. Selâme (454/1062), Müsnedü’ş-Şihâb, thk. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî, Müessesetü’r-risâle, Beyrut 1405/1985.

Mâlik b. Enes, Ebû Abdillah (ö. 179/795), el-Muvatta, tashîh ve ta‘lîk: Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Çağrı Yayınları, İstanbul 1401/1981.

el-Meydânî, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Muhammed (ö. 518/1124), Mecma‘u’l-emsâl, thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim, Matba‘atü Îsâ el-Bâbî el-Halebî ve şürekâhu, ysz. 1977-1979.

Muallim Nâci (ö. 1310/1893), Sânihâtü’l-‘Arab, Mihrân Matbaası, İstanbul 1304 h.

el-Mufaddal b. Seleme, Ebû Tâlib (ö. 290/903), el-Fâhir, thk. ‘Abdül‘alîm et- Tahâvî, el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-‘âmme li’l-kitâb, ysz. 1974.

el-Müberred, Ebü’l-‘Abbâs Muhammed b. Yezîd (ö. 286/899), el-Kâmil, thk. Muhammed Ahmed ed-Dâlî, III. Baskı, Müessesetü’-risâle, Beyrut 1418/1997.

el-Münâvî, Muhammed Abdürraûf (ö. 1031/1622), Feyzu’l-kadîr Şerhu’l-Câmi‘i’s- sağîr, II. Baskı, Dâru’l-ma‘rife, Beyrut 1391/1972.

Müslim, Ebü’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc (ö. 261/875), Sahîhu Müslim, thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Çağrı Yayınları, İstanbul 1401/1981.

el-Müttakî el-Hindî, Ali b. Hüsâmiddîn, (ö. 975/1567), Kenzü’l-‘ummâl fî süneni’l- akvâl ve’l-ef‘âl, tashîh: Safvet es-Sekkâ, Mektebetü’t-türâsi’l-İslâmî, Haleb 1390/1970.

en-Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şu‘ayb (ö. 303/915), es-Sünenü’l-kübrâ, thk. Abdülğaffâr Süleyman el-Bündârî-Seyyid Hasan, Dâru’l-kütübi’l- ‘ilmiyye, Beyrut 1411/1991.

Nizâmüddîn en-Nîsâbûrî, el-Hasen b. Muhammed (ö. 730/1329), Tefsîru Ğarâibi’l-Kur’ân ve reğâibi’l-furkân, tahrîç: Zekeriyyâ ‘Umeyrât, Dâru’l- kütübi’l-‘ilmiyye, Beyrut 1416/1996.

en-Nüveyrî, Şihâbüddîn Ahmed b. Abdilvehhâb (ö. 733/1333), Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb, thk. Müfîd Kumeyha, Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, Beyrut 1424/2004.

er-Râğıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kâsım el-Hüseyin b. Muhammed (ö. 502/1108), Muhâdarâtü’l-üdebâ ve muhâverâtü’ş-şu‘arâ ve’l-büleğâ, thk. Riyâd Abdülhamîd Murâd, Dâru Sâdır, Beyrut 1425/2004.

______, el-Müfredât fî ğarîbi’l-Kur’ân, thk. Muhammed Seyyid Kîlânî, Şeriketü mektebeti ve matba‘ati Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve evlâdihî, Mısır 1381/1961.

es-Safedî, Salâhuddîn Halîl b. Aybek (ö. 764/1363), Nektü’l-himyân fî nüketi’l- ‘umyân, el-Matba‘atü’l-cemâliyye, Mısır 1329/1911.

Sarıkaya, Muammer, “Arap Göç Edebiyatında Aforizmalar”, Nüsha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı: 14, 2004, ss. 7-24.

es-Se‘âlibî, Ebû Mansûr Abdülmelik b. Muhammed (ö. 429/1038), el-İ‘câz ve’l- îcâz, şerh: İskender Âsâf, el-Matba‘atü’l-‘umûmiyye, Mısır 1897.

______, Simâru’l-kulûb fi’l-muzâf ve’l-mensûb, thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim, Dâru’l-me‘ârif, Kâhire tsz.

______, et-Temsîl ve’l-muhâdara, thk. Abdülfettâh Muhammed el-Hulv, II. Baskı, ed-Dâru’l-‘Arabiyye, ysz. 1983.

es-Sehâvî, Ebü’l-Hayr Muhammed b. Abdirrahmân (ö. 902/1497), el-Makâsıdü’l- hasene fî beyâni kesîrin mine’l-ehâdîsi’l-müştehire ‘ale’l-elsine, tashîh ve ta‘lîk: Abdullah Muhammed es-Sıddîk, Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, Beyrut 1399/1979.

es-Sekkâkî, Ebû Ya‘kûb Yûsuf b. Ebî Bekir (ö. 626/1229), Miftâhu’l-‘ulûm, haz. Na‘îm Zerzûr, II. Baskı, Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, Beyrut 1407/1987.

es-Süheylî, Ebü’l-Kâsım Abdurrahmân b. Abdillah (ö. 581/1185), er-Ravzu’l- ünüf, ta‘lîk: Mecdî b. Mansûr, Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, Beyrut tsz.

es-Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekir (ö. 911/1505), Câmi‘u’l-ehâdîs, haz. Abdülhalîm Mahmûd vdğr., ysz. tsz.

______, ed-Düreru’l-müntesire fi’l-ehâdîsi’l-müştehire, Abdürrahîm, Dâru’l-fikr, Beyrut 1415/1995. tahrîç: Muhammed

______, el-Eşbâh ve’n-nezâir fî kavâ‘idi ve fürû‘i fıkhi’ş-Şâfi‘iyye, haz. Merkezü’d- dirâsât, II. Baskı, Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, Mekke-Riyâd 1418/1997.

______, el-Müzhir, şerh ve tashîh: Muhammed Ahmed Câd el-Mevlâ vdğr., el- Mektebetü’l-‘asriyye, Beyrut 1408/1987.

eş-Şa‘rânî, Abdülvehhâb b. Ahmed (ö. 973/1565), et-Tabakâtü’l-kübrâ, el- Matba‘atü’l-‘âmiretü’l-Osmâniyye, Mısır 1305 h.

Şemseddin Sâmî (ö. 1904), Kâmûs-ı Türkî, İkdâm Matbaası, Derse‘âdet 1317 h.

eş-Şevkânî, Muhammed b. Ali (ö. 1250/1834), el-Fevâidü’l-mecmû‘a fi’l-ehâdîsi’l- mevzû‘a, thk. Abdurrahmân el-Mu‘allimî, III. Baskı, el-Mektebü’l-İslâmî, Beyrut 1407/1987.

et-Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed (ö. 360/971), el-Mu‘cemü’l-evsat, thk. Mahmûd et-Tahhân, Mektebetü’l-me‘ârif, Riyâd 1405/1985.

______, el-Mu‘cemü’l-kebîr, thk. Hamdi Abdülmecîd es-Selefî, II. Baskı, Dâru ihyâi’t-türâsi’l-‘Arabî-Mektebetü İbn Teymiye, Kâhire 1405/1984.

et-Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed İbn Cerîr (ö. 310/923), Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân, thk. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türkî, Hicr li’t-tıbâ‘a ve’n-neşr, Kâhire 1422/2001.

et-Tenûhî, Ebû Ali el-Muhassin b. Ali (ö. 384/994), Nişvâru’l-muhâdara ve ahbâru’l-müzâkere, thk. ‘Abbûd eş-Şâlicî, II. Baskı, Dâru Sâdır, Beyrut 1995.

et-Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa (ö. 279/892), es-Sünen, thk. Ahmed Muhammed Şâkir, Çağrı Yayınları, İstanbul 1401/1981.

et-Turtûşî, Ebû Bekir Muhammed b. el-Velîd (ö. 520/1126), Sirâcü’l-mülûk, ysz. 1289 h. Tülbentçi, Feridun Fazıl, Türk Atasözleri ve Deyimleri, II. Baskı, İnkılâp ve Aka Basımevi, İstanbul 1977.

Türkçe Sözlük, haz. Hasan Eren vdğr., Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1988.

et-Tüsterî, Ebû Muhammed Sehl b. Abdillah (ö. 283/896), Tefsîru’t-Tüsterî, ta‘lîk: Muhammed Bâsil ‘Uyûn es-Sûd, II. Baskı, Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, Beyrut 1428/2007.

Yâkût el-Hamevî, Ebû Abdillah (ö. 626/1229), Mu‘cemü’l-Büldân, Dâru Sâdır, Beyrut 1397/1977.

Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi (ö. 1942), Hak Dini Kur’an Dili: Yeni Mealli Türkçe Tefsir, T.C. Diyanet İşleri Reisliği Neşriyatı, Matbaai Ebüzziya, İstanbul 1935-1939.

el-Yûsî, Ebû Ali el-Hasen b. Mes‘ûd (ö. 1102/1691), Zehru’l-ekem fi’l-emsâl ve’l- hikem, thk. Muhammed Haccî-Muhammed el-Ahdar, Dâru’s-sekâfe, ysz. 1401/1981.

Yûsuf b. Tâhir, Ebû Ya‘kûb el-Hûyî/el-Huveyyî (ö. 549/1154), Ferâidü’l-harâid fi’l-emsâl, thk. Abdürrezzâk Hüseyin, Dâru’n-nefâis, Ürdün 2000.

ez-Zebîdî, Muhammed Murtezâ (ö. 1205/1790), Tâcü’l-‘arûs min cevâhiri’l-Kâmûs, thk. Abdüssabûr Şâhîn vdğr., el-Meclisü’l-vatanî li’s-sekâfe ve’l-fünûn ve’l-âdâb, Kuveyt 1422/2001.

ez-Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer (ö. 538/1144), el-Keşşâf ‘an hakâikı ğavâmizı’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl, thk. ‘Âdil Ahmed Abdülmevcûd-Ali Muhammed Mu‘avviz, Mektebetü’l-‘ubeykân, Riyâd 1418/1998.

______, el-Müstaksâ fî emsâli’l-‘Arab, II. Baskı, Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, Beyrut 1407/1987.

______, Rebî‘u’l-ebrâr ve nusûsu’l-ahbâr, thk. Abdülemîr Mühennâ, Müessesetü’l- a‘lemî li’l-matbû‘ât, Beyrut 1412/1992.