Samsun Mübadillerinde 1924 Eylül’ünde Yaşanan Sıtma Olayları

Savaşların neden olduğu en büyük sorunlardan biri de salgın hastalıklardır. Bazen düşmanın yaptığı tahribattan daha ölümcül olan salgınlar Türk-Yunan mübadelesi sırasında kendini göstermiştir. Henüz yeni kurulan Mübadele, İmar ve İskân Vekâleti, Sıhhiye Nezareti salgın hastalıklarla mücadeleye başladılar. Bu sırada gerek hastalıklarla mücadelede kullanılan ilaçların geliştirilememiş olması, halkın eğitimsizliği, gerekse de çeşitli nedenlerle gerçekleşen demografik hareketlerden dolayı salgınlar yayılıp Türkiye’yi etkisi altına almıştır. Tarihte Canik Sancağı olarak bilinen Samsun ve çevresi Birinci Dünya Savaşı yıllarında sıtma salgının yoğun yaşandığı bölgelerden biriydi. Tütün ziraatı yaptırmak amacıyla Hükûmet tarafından mübadele kapsamında bölgenin sazlık ve bataklık alanlarına yerleştirilen göçmenler arasında 1924 Eylül’ünde sıtmadan kaynaklı ölümler meydana geldi. Türk Hükûmeti fazla sayıda göçmenin yerleşim ve sağlık sorunlarını çözmek için yeterli ekipman ile donanımdan yoksun bulunuyordu. Hükûmet sağlık hizmetlerinin yeterince verilemediği Samsun’da hayatı normalleştirmek için elindeki olanakları seferber ettiğinde göçmenlerden önemli bir kısmı yaşamını yitirmişti. Bu çalışmada Samsun bölgesinde 1924 yılı Eylül’ünde yaşanan sıtma salgınları konusunda arşiv belgeleriyle örnekleme yöntemi yapılmış, sıklıkla görülen ölüm olaylarının boyutları irdelenmiştir. Ayrıca mübadillerin getirildikleri istasyonlarda sıhhî temizlik ortamından geçirilmeden iskân alanına götürüldükleri, yerel yönetimlerin sağlık memuru ve ekipmanlarının böylesine bir göçmen akınına hazır olmadığı, göçmenlerin yerleştirilmelerindeki yanlış uygulamalar vurgulanmaya çalışılmıştır.

Malaria Incidents Of Emigrants From The Samsun Lived In September 1924

One of the biggest problems caused by wars is epidemic diseases. Sometimes the epidemics, which are fatal even from the destruction of the enemy, have manifested itself during the Turkish-Greek exchange. The newly established Exchange Office for Reconstruction and Housing, the Ministry of Health, started to fight epidemic diseases. Failing to develop in need of the drugs used in the fight against this disease, lack of education of the people, as well as outbreaks due to various reasons, demographic maneuvering has spread to Turkey under the influence. Samsun and its environs, known as Canik Sanjak in history, were one of the regions where malaria epidemic was intense during the First World War. In September 1924, the deaths was caused by malaria among the migrants settled in the reeds and marshes of the region in the scope of the exchange by the government for the purpose of making tobacco cultivation. The Turkish Government was devoid of equipment and equipment to solve the problems of settlement and health of a large number of migrants. When the government mobilized the facilities in Samsun, where health services could not be given enough, a significant portion of the immigrants lost their lives. In this study, Samsun region made sampling the archive documents about the malaria epidemics occurred in September 1924, have been analyzed in the size of the frequent deaths, migrants from Turkey focused on being a carrier of some epidemic. In addition, it was tried to emphasize the misapplications in the placement of the displaced persons at the time when the displaced persons were taken to the settlement area in the stations where they were brought, and the health officers and equipment of the local administrations were not ready for such a migratory influx.

PDF

___

BCA 272.11.20.98.6-1 ;
BCA272.79.72.3.11-1, 2 ;
BCA272.79.72.3.15-1, 6;
BCA 272.79.72.3.16-1 ;
BCA 272.79.72.3.19-1, 2, 3, 4, 5, 6 ;
BCA 272.79.72.3.23-1, 2 ;
BCA 272.79.72.3.31-2;
BCA 272.79.72.3.32-1;
BCA 272.79.72.3.33-1, 2, 3, 4, 5 ;
BCA 272.79.72.4.10-4.
AKDUR Recep (1997) Sıtma Eğitim Notları, T.C. Sağlık Bakanlığı, Cem Web Ofset Ltd. Şti., Ankara.
AKGÜN Seçil Karal-ULUĞTEKİN Murat (2002) Hilal-i Ahmer’den Kızılay’a, Türk Hava Kurumu Basımevi, Ankara.
ÇELİK Seyfullah-BACANLI Hayreddin-GÖRGEÇ Hüsnü (2008) Küresel İklim Değişikliği ve İnsan Sağlığına Etkileri, Telekomünikasyon Şube Müdürlüğü.
DÜSTUR (1332), 2. Tertip, Cilt 5, İstanbul.
ÖZDEMİR Hikmet (2005) Salgın Hastalıklardan Ölümler 1914-1918, Türk Tarih Kurumu Yayınları 104, Ankara.
Reşit Galip (1930) Dört Azgın Canavar, Maarif Vekâleti Halk Kitapları Serisi No 3, Devlet Matbaası, İstanbul.
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre 2, C 6, 1.02.1340.
AKÇA Bayram (2008) Lozan Barış Antlaşması’ndan Sonra Muğla Vilayetine Gelen Muhacirler, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 21, s. 17-32.
AKDUR Recep (2006) Sıtma ve Sıtma Salgınları Tarihi, Bilim Tarihi Araştırmaları, Sayı: 2, Ankara, 1-10.
ALTINTAŞ Kürşat (1983) Sıtmanın Labaratuvar Tanı Yöntemleri, Türkiye Klinikleri Tıp Bilimleri Dergisi, Cilt: 3, Sayı: 4, Ankara, s. 322-328.
ARI Kemal (2009) Cumhuriyetin İlk Yıllarında Yaşanan Göç Olayları ve Sağlık Hizmetleri, Atatürk Dönemi Sağlık Tarihi Kongresi (1920-1938) Bildiriler (6-9 Kasım 2007 İzmir), Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay., s. 105-113.
BAŞKAYA Muzaffer (2011) Cumhuriyetin İlk Yıllarında Samsun’da Sağlık Alanında Karşılaşılan Sorunlar, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, Cilt 6, Sayı 11, s. 73-91.
ÇAPA Mesut (2001) Mübadele’de Kızılay (Hilal-i Ahmer) Cemiyeti’nin Rolü, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 10, s. 29-60.
ÇAPA Mesut (1990) Yunanistan’dan Gelen Göçmenlerin İskânı, Atatürk Yolu, Cilt 2, Sayı 5, s. 49-69.
DEMİRBİLEK Sinan (2012) Tek Parti Döneminde İnhisarlar, ÇTTAD, XII/24, s. 203-232.
DUMAN Önder (2017) Cumhuriyetin İlk Yıllarında Kocaeli Vilâyeti’nde Sıtma Mücadelesi (1923-1938), Uluslararası Çoban Mustafa Paşa ve Kocaeli Tarihi-Kültürü Sempozyumu IV (24-26 Mart 2017), s. 1235-1242.
ERDAL İbrahim (2006) Türk Yunan Nüfus Değişiminde Türk Mübadillere Yapılan Yardım Faaliyetleri, A.Ü.D.T.C.F. Tarih Araştırmaları Dergisi, 40(25), s. 203-214.
GÜNER Zekâ (2007) Türkiye-Yunanistan Nüfus Mübadelesinde Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin İskân Politikası, Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi ICENAS 38 (10-15 Eylül 2007), Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, s. 1453-1466.
İNAN Canan Emek (2016) Türkiye’de Göç Politikaları: İskân Kanunları Üzerinden Bir İnceleme, Göç Araştırmaları Dergisi, c. 2, Sayı 2, s. 10-33.
ÖZCAN Eda ( 2010) Ahali Mübadelesi ve Yardımların İstanbul Örneği, ÇTTAD, IX/20-21, Bahar-Güz, s. 55-75.
ÖZKAN Orhan (1982) Atatürk Döneminde Sağlık Politikası, Atatürk Dönemi Ekonomi Politikası ve Türkiye’nin Ekonomik Gelişmesi Semineri, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları No: 513, Ankara, s. 249-258.
KORHAN Tuğba (2014) II. Dünya Savaşı’nda İzmir’in Sıtma İle Mücadelesi, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 31, Ordu, s. 371.
MAZLUM Güngör (2014) Mübadele Göçmenleri (Çile Çiçekleri), http://www.lozanmubadilleri.org.tr/arastirma_gungormazlum.htm. html 22.05.2014.
ŞENIŞIK Pınar (2016) 1923 Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi: Erken Cumhuriyet Döneminde Modern Devlet Pratikleri ve Dönüşen Kimlikler, Studies Of The Ottoman Domain, Cilt: 6, Sayı: 10, s. 84-120.
TEKİR Süleyman (2017) Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Türkiye’de Sıtma İle Mücadele Faaliyetleri (1923-1930), Tarihsel Süreçte Anadolu’da Sıtma, Gece Kitaplığı, İstanbul, s. 397-420.
TUĞLUOĞLU Fatih (2008) Türkiye’de Sıtma Mücadelesi (1924-1950), Türkiye Parazitoloji Dergisi, 32 (4), s. 351-359.
TURAL Erkan (2008) Bir Bürokrat Gözüyle Canik (Samsun) Sancağı, Çağdaş Yerel Yönetimler, C. 17, S. 1, s. 75-91.
YOLALICI Mehmet Emin (2004) 1922-1923 Yıllarında Samsun Belediyesi ve Çalışmaları, Cumhuriyet’in 80. Yılına Armağan, Ankara, s. 457-507.
LÜLECİ Abdullah (2009) İstanbul’da Salgın Hastalıklar (1918-1922), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Sakarya.
PAÇACI Yadigar (2018) Tek Parti Döneminde Salgın Hastalıklar: Sıtma Örneği (1923-1950), Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir.
TEKİN Gürkan (2011) Sıhhiye ve Muavenet-i İctimaiye Vekâleti’nden Sağlık Bakanlığı’na (1920-2000), Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara.