Erken Cumhuriyet Dönemi Çocuk Yayınlarında Çocuklara Yönelik Adab-ı Muaşeret, Görgü ve Nezaket Kuralları

Cumhuriyeti kuran kadrolar, Cumhuriyetin kuruluşunu takip eden süreçte yeni bir devlet ve toplum yapısı kurmaya çalışmış, kurulan yeni toplumun değer ve ihtiyaçlarına uygun olarak da yeni bir birey inşa etmeyi amaçlamışlardır. Bu amaç çerçevesinde yeni toplumu kuracak olan çocukların, Cumhuriyetin kurmak istediği modern devlet yapısı ile ulus-devleti pekiştirecek, toplumsal yapının ihtiyaçları ile Cumhuriyetin idealize edilen değerlerine uygun olarak inşa edilmesine çalışılmıştır. Bu bağlamda Cumhuriyetin, modern bir devlet ve toplum yapısı inşa etmesi yönünde hareket eden kurucu kadrosu, toplumun “medenileşmesinin” ve bu yöndeki adab-ı muaşeretin öncüsü olmuştur. Bu kurucu kadro, Cumhuriyet çocuklarının, aile yaşamı içerisinde edinmeleri gereken adab-ı muaşeret, görgü ve nezaket kurallarının, çocukların sonraki yaşamlarında, okul ve kamusal hayat içerisindeki süreçte pekişmesi ve onlarda yerleşik birer davranış kalıbı olarak oluşmasını amaçlanmış ve bu yönde çaba sarf etmişlerdir. Bu çalışmada erken Cumhuriyet döneminde yayımlanan çocuk dergileri ile dönemin adab-ı muaşeret literatüründe çocukların gündelik yaşamlarında, evde, okulda, sokakta, yolda, kısacası gündelik yaşamda modern muaşeretin gereği olarak hangi anda, nasıl davranmaları gerektiği oldukça detaylı bir şekilde konu edilmiştir. Bu çalışmanın ana kaynağı olarak dönemin popüler çocuk yayınları arasında yer alan çocuk dergilerine odaklanılmıştır. Zira geç Osmanlı ve erken Cumhuriyet dönemi adab-ı muaşeret, görgü ve nezaket konulu literatürü genellikle yetişkinlere yönelik dönemin adab-ı muaşeret, görgü ve nezaket konulu kitaplarına odaklanırken, bu çalışmada Cumhuriyet yönetiminin inşa etmek istediği yeni toplumun yeni bireyleri olacak çocukları, doğrudan çocuklara yönelik olan süreli yayınlardan çocuk dergilerine odaklanarak ele almayı amaçlamıştır. Bu konu çerçevesinde aynı zamanda Cumhuriyetin modern bir toplum inşa etme yönündeki önemli çabalarından biri olarak Cumhuriyet adab-ı muaşereti, görgü ve nezaket kuralları ile geç Osmanlı modernleşmesi sürecindeki adab-ı muaşeretin süreklilik ve kopuşu sorunsallaştırılırken, Cumhuriyet adab-ı muaşereti, görgü ve nezaket kurallarının hangi sosyal ve ekonomik koşullarda, hangi söylemlerle ortaya konulduğu da anlaşılmaya çalışılmıştır.

Forms of Politeness, Manners and Courtesy Rules in Children’s Publications of Early Republican Period

In the process following the foundation of the Republic, the cadres who founded this regime attempted to formulate a new structure of state and society and aimed to construct a new individual according to the values and needs of the newly founded society. In this respect, the children who were supposed to found the new society, were raised to fortify the modern societal structure and the nation-state that the Republic intended to establish in accordance with the needs of the social structure and the idealized values of the Republic. In this context, the founding cadre of the Republic, acting in the direction of building a modern state and society structure, pioneered the "civilization" of the society and the related forms of politeness. This founding cadre, aimed the forms of politeness, manners and courtesy rules that the children of the republic should attain in the family life, to become an established set of behaviours by being reinforced in school and public life. In this study, the ways that children should behave at home, at school, on the street, on the road, in short, in any moment of daily life, requiring modern forms of politeness, as stated in children's periodicals published in the early Republican period and the forms of politeness literature of the era, have been investigated in detail. As a main source of this study, it has been focused on children’s magazines which were popular among the children publications of the era. Although literature of late Ottoman and early Republic period focused on forms of politeness, manners and courtesy rules for only adults, this study aims to approach to the children who will be new members of the new society that the Republican administration wants to build by focusing on the children publications written specifically for them. Within this framework, Republican forms of politeness, manners and courtesy rules as one of the important efforts of the Republic to build a modern society and the continuity and discontinuity of forms of politeness in the process of late Ottoman modernization have also been problematized and the social and economic conditions and discourses of the presentation of Republican forms of politeness, manners and courtesy rules have been investigated.

PDF

___

ABDÜLREŞİD Kadriye (1341) Adab-ı Umumiyeye Riayet, Asar-ı Nisvan, Sayı 18 (15 Kânunuevvel) s. 1, 2.
ABDÜLREŞİD Kadriye (1341) Adab-ı Umumiyeye Riayet: Türkler Şarkın Centilmenleridir, Asar-ı Nisvan, Sayı 16 (19 Teşrinisani) s. 1-3.
ABDÜLREŞİD Kadriye (1341) Evlerimizi Temizlemek: Bir Hanenin Güzelliği Onun Nezafeti İle Kaimdir, Asar-ı Nisvan, Sayı 1 (26 Kânunusani) s. 13.
Ailede Çocuk: Büyüklere Yapmadığınızı Küçüklere de Yapmayınız, (Parents Magazine’den), Aile c.3, Sayı 10 (1949 Yaz) s. 45-46.
ANDREAS Gottfried (1943) Görgü: En Yeni ve En İleri Muaşeret Usulleri, Çeviren ve Tertip Eden: Turan Aziz Beler, 2. bs. Cumhuriyet Matbaası, İstanbul.
Sevilmenin Şartı (1941) Arkadaş, Sayı 11 (21 Mart) s. 203.
BERTAN Sezai (1950) Temizlik ve İntizam, Çocuk Güneşi, Sayı 6 (28 Ekim) s. 2.
Çocuklarda Verem Hastalığı, (1935) Gürbüz Türk Çocuğu, Sayı 107 (İkinci teşrin) s. 17-25.
DEMİRHAN General Pertev (1942) Türk Çocuğuna Öğütlerim, 2. bs. Matbai Ebüzziya, İstanbul.
DENİZ Hasan (1961) En Yeni Muaşeret Kaideleri, Aka Kitabevi ve Anten Yayınevi, Dizgi ve Baskı Marifet Matbaası, İstanbul.
Dr. Ali Şükrü (1930) Çocuk Çamaşırları, Çocuk Haftası, c.2. (23 Nisan) s. 91-94.
Dr. Ali Şükrü (1927) Çocuk Çamaşırları Nasıl Olmalıdır? Türk Çocuğu, Sayı 6 (Mart) s. 8-12.
Dr. Mehmed Emin (1339) Verem Mücadelesi, Yeni Yol, Sayı 2 (15 Mayıs) s. 8, 9.
DUBEN – BEHAR (1996) İstanbul Haneleri: Evlilik, Aile, Doğurganlık 1880-1940, İletişim Yayınları, İstanbul.
(DURU) Kazım Nami (1928) Çocuklara Nasıl İyi İtiyatlar Öğretilir, Gürbüz Türk Çocuğu, Sayı 18 (Mart) s. 5, 6.
(DURU) Kazım Nami (1929) İçtimai Nizam Terbiyesi, Gürbüz Türk Çocuğu, Sayı 31 (Nisan) s. 2. En Korkunç Hastalık Verem: Nasıl Gelir? Nasıl Korunmalı? (1929) Gürbüz Türk Çocuğu, Sayı 33 (Haziran) s. 17, 18.
ESENBEL Selçuk (1997) Medeni Davranışın Aczi I Batı Kültür Formlarının 19. Yüzyılda Meici Japonlarının ve Osmanlı Türklerinin Gündelik Yaşamlarında Kullanımı, Toplumsal Tarih, c. 8, Sayı 47 (Kasım) s. 6-14.
Haftadan Haftaya: Evde okulda Sokakta (1938) Ateş, Sayı 9 (24 Son kanun) s. 2.
Hekim Aksungur Bey’in Öğütleri: Temizlik (1925) Yeni Yol, Sayı 66 (5 Mart) s. 689-699.
Herkesin Bilmesi Lazım Gelen Muaşeret Usulleri, (1927) Sevimli Ay Neşriyatı: 8, Resimli Ay Matbaası, Türk Limited Şirketi, İstanbul.
IŞIN Ekrem (1987) Abdullah Cevdet’in Cumhuriyet Adab-ı Muaşereti, Tarih ve Toplum, c. 8, Sayı 48 (Aralık) s. 13-20.
İkinci Maarif Şûrası 15-21 Şubat 1943 Çalışma Programı, Raporlar, Konuşmalar, (1943) Maarif Vekilliği, Ankara. s. 109-130.
LEVEND Ağah Sırrı (1940) Maarifimiz ve Milli Terbiyemiz, Eminönü Halkevi Dil ve Edebiyat Şubesi Neşriyatından XVI, İstanbul.
Lokman Hekim (1938), Hekim Öğütleri: Sokaklarda İtişmek Çok Ayıptır, Çocuk Duygusu, Sayı 49 (1 Eylül) s. 1.
M. S. (1930) “Çocuklara Öğütlerimiz”, Çocuk Haftası, c. 2 (Nisan) s. 190.
MERİÇ Nevin (2007) Adab-ı Muaşeret: Osmanlı’da Gündelik Hayatın Değişimi (1894-1927), 2. bs. Kapı Yayınları, İstanbul.
Monologcu (1937) Monolog: Dil, Afacan Çocuk Gazetesi, Sayı 133 (3 Haziran) s. 10.
Monologcu (1936) Monolog: Mahsus Yapmadım ki, Afacan Çocuk Gazetesi, Sayı 91 (1 Birinci teşrin) s. 8.
Muhtelif Milletlerde Sual-i Hatır, Çocuk Salnamesi, (1927) s. 149.
NİHAT M. (1929) Çocuk Nasıl Giydirilmeli: Bir Doktorun Nasihatleri, Gürbüz Türk Çocuğu, Sayı 34 (Temmuz) s. 16-17.
NURETTİN Ege Nebahat (1950) Sağlığımızı Koruyalım: Niçin Mevsime Göre Giyiniriz? Doğan Kardeş, Sayı 186 (20 Nisan) s. 5.
ORHAN Ş. (1939), Temizlik ve İntizam, Çocuk, Sayı131 (24.3) s. 12, 13.
Safveti Ziya (1927) Adab-ı Muaşeret Hasbihalleri, Türk Ocağı Matbaası, Ankara.
Sağlık: Hastalık Hekimin Sağlık Bilgisi, Sağlık Bilgisinin On Buyruğu (1941) Çocuk, Sayı 264 (20. Birinci kanun) s. 6.
SEVİG Vasfi Raşit (1941) Temizlik, Çocuk, Sayı 260 (22 İkinci teşrin) s. 1.
SILANOĞLU Nazım (1962) Mukayeseli Muaşeret (Görgü), Aka Kitabevi, İstanbul.
Sokakta (1947) Doğan Kardeş, c. 3, Sayı 55 (16 Ekim) s. 3.
Sokakta Yürümek Sanatı (1946) Doğan Kardeş, c. 2, Sayı 28 (15 Eylül) s. 3.
Sosyal Hayat Bilgileri: Evde ve Aile İçinde (1939) Cumhuriyet Çocuğu, Sayı 17 (23 Şubat) s. 298.
Sosyal Hayat Bilgileri: Evde ve Aile İçinde (1939) Cumhuriyet Çocuğu, Sayı 20 (14 Mart) s. 348.
Sosyal Hayat Bilgileri: Evde ve Aile İçinde (1939) Cumhuriyet Çocuğu, Sayı 18 (29 Şubat) s. 320.
Sosyal Hayat Bilgileri: Her Yerde (1939) Cumhuriyet Çocuğu, Sayı 29 (18 Mayıs) s. 526.
Sosyal Hayat Bilgileri: Okulda (1939) Cumhuriyet Çocuğu, Sayı 25 (20 Nisan) s. 432.
Sosyal Hayat Bilgileri: Sokakta (1939) Cumhuriyet Çocuğu, Sayı 21 (21 Mart) s. 373.
Su ve Tarak Kullanmayan Millet (1925) Yeni Yol, Sayı 66 (5 Mart (1925) s. 686-687.
ŞEVKİ Hikmet (1929) Çocuğun Telebbüs Tarzı, Gürbüz Türk Çocuğu, Sayı 30 (Mart) s. 10, 11.
(TARCAN) Selim Sırrı (1334) Ruhi Terbiye: Maharet, Osmanlı Genç Dernekleri, Sayı 6 (1 Şubat) s. 13, 14.
(TARCAN) Selim Sırrı (1334) Ruhi Terbiye: Merak”, Osmanlı Genç Dernekleri, Sayı 9 (1 Mayıs) s. 13, 14.
(TARCAN) Selim Sırrı (1936) Yaşama Terbiyesi: Saygı -6, Çocuk, Sayı 6 (Haziran) s. 2-6.
(TARCAN) Selim Sırrı (1942) Yaşama Bilgisi, Maarif Matbaası, Ankara.
Temizliğe İhtiyaç (1932) Çocuk Sesi, Sayı 107 (25 Kânunusani) s. 8, 9.
Temizlik, (1946) Çocuk Doktoru, Sayı1 (Nisan) s. 8, 9.
Terbiyeci Tarcan (1936) Yaşama Rehberi: Nasıl Selam Vermeli -1-, Çocuk, Sayı 1 (İkinci kanun) s. 1.
Terbiyeci Tarcan (1936) Yaşama Terbiyesi, Çocuk, Sayı 3 (Mart) s. 1, 15.
Terbiyeci Tarcan (1936) Yaşama Terbiyesi: Kılık Kıyafet -4-”, Çocuk, Sayı 4 (Nisan) s. 1-13.
Terbiyeci Tarcan (1936) Yaşama Terbiyesi: Şapka, Çocuk, Sayı 2 (Şubat) s. 1, 15.
Terbiyeci Tarcan (1936) Yaşama Terbiyesi: Yiyip-İçmek -5-”, Çocuk, Sayı 5 (Mayıs) s. 1-11.
TOKSÖZ, (1938) Haftadan Haftaya: Gençler ve Aksaçlılar, Ateş, Sayı 21 (18 Nisan) s. 2.
TUNÇ YAŞAR Fatma (2016) Alafranga Halleri Geç Osmanlı’da Adab-ı Muaşeret, Küre Yayınları, İstanbul.
(USMAN) Mazhar Osman (1928) Verem Mücadelesinde Mekân Meselesi, Verem Mecmuası, Sayı 1 (1 Kânunusani) s. 6.
VECDİ Feridun (1928) “Veremle Mücadele Bir Terbiye Meselesidir”, Türk Çocuğu, Sayı 23 (Ağustos) s. 15, 16
Veremden Korkun (1927) Çocuk Salnamesi, s. 86.
Veremden Korunma (1341) Tıbbi Sahifeler, Sayı 3 (15 Ağustos) s. 1.
Yazın Ne Giydirmeli? (1929) Gürbüz Türk Çocuğu, Sayı 35 (Ağustos) s. 17.