Kut’ül Amare Zaferinde Alman Faktörü: Birinci Dünya Savaşı’ndaki Türk-Alman İttifakının Irak Cephesi’ndeki Yansımaları

Osmanlı İmparatorluğu’nun Birinci Dünya Savaşı’nda İtilaf Devletleri’ne karşı, Çanakkale’den sonraki, en önemli askerî başarısını Kut’ül Amare’de Bağdat merkezli VI. Ordu elde etmiştir. Hindistan’dan gelen İngiliz-Hint Poana Tümeni’nin 3 Kasım 1914’te Şattularab suyoluna girmesiyle başlayan Irak’taki İngiliz işgalleri bir yıl zarfında Bağdat yakınlarındaki Selman-ı Pak’a (Ktesiphon) kadar ulaşmıştı. Osmanlı ordusunun Selman-ı Pak’taki direnci General Townshend komutasındaki İngiliz kuvvetlerini durdurunca İngilizler daha güneydeki Kut’ül Amare’ye çekildiler. Osmanlı kuvvetlerince sürdürülen altı aylık bir kuşatma sonunda 13.300 kişilik İngiliz kuvvetleriyle birlikte şehir teslim alındığında VI. Ordu’nun Irak birliklerinin başında Halil (Kut) Paşa bulunuyordu. VI. Ordu’nun ilk komutanı Colmar Freiherr von der Goltz’un Bağdat’ta tifüsten ölmesinin üzerindense henüz bir hafta geçmişti. Türk-Alman ittifakının Irak ve İran’daki operasyonlarından sorumlu VI. Ordu Komutanlığı sıkı bir Türk-Alman işbirliğini gerektiriyordu. Ancak, başta Goltz Paşa olmak üzere, subay kadrolarındaki Almanlarla Türkler arasındaki ilişkiler her zaman uyum içinde sürdürülememiştir. Bu makale Kut’ül Amare’de Türklerin kazandıkları zaferde, genelde Almanların özelde de Goltz Paşa’nın oynadıkları rolü farklı yönleriyle ortaya koyup değerlendirmeyi amaçlamaktadır.

The German Factor in Kut Al-Amara Victory: Reflections of the Turkish-German Alliance in the First World War on the Iraqi Front

The most important military success of the Ottoman Empire against the Entente Powers in the First World War, after Gallipoli War, was won in Kut al-Amara by the Baghdad-based Sixth Army. The British-Indian Poana Division from India had started to occupy the Shatt al-Arab waterway on November 3, 1914 and the British occupations in Iraq had reached Selman-i Pak (Ctesiphon), near Baghdad, within a year. When the resistance of the Ottoman army in Selman-i Pak stopped the British forces under the command of General Townshend, the British forces had to retreat further south to the Kut al-Amara. The city was taken back by the Ottoman forces after a six-month siege and consequently 13.300 British soldiers surrendered. The head of the Iraqi troops of the 6th Army that besieged and captured Kut Al-Amara back was Halil (Kut) Pasha. The first commander of the Sixth Army, Colmar Freiherr von der Goltz, died of typhus in Bagdad just a week before the fall of Kut al-Amara. The Sixth Army Command, responsible for the operations of the Turkish-German alliance in Iraq and Iran, required a close Turkish-German cooperation. However, relations between Turkish and German officers, especially Goltz Pasha, had not always been in harmony as planned for. This article attempts to analyse, review and reveal the role that the Germans in general and Goltz Pasha in particular played in the victory of Turks in Kut al-Amara.

PDF

___

ALKAN Necmettin (2017) “Almanların Gözünde Kûtü’l Amâre Savaşı ve Zaferi”, Kûtü’l Amâre. Olaylar, Hatıralar, Raporlar, hazırlayanlar: Mehmet Yaşar Ertaş, Hacer Kılıçaslan, içinde, Kronik yayınları, İstanbul, s. 93-123 (3. Baskı)
ATABAKİ Touraj (editör) (2010) İran ve I. Dünya Savaşı. Büyük Güçlerin Savaş Alanı, Tarih Vakfı Yurt yayınları, İstanbul
ATIA Nadia (2016) World War I in Mesopotamia, I. B. Tauris, London, New York
AVCI Orhan (2004) Irak’ta Türk Ordusu (1914-1918), Vadi yayınları, Ankara
ÇİFCİ Erhan (Hazırlayan) (2015) Kutü’l-Amare Kahramanı Halil Kut Paşa’nın Hatıraları, Timaş yayınları, İstanbul
DEMİRHAN General Pertev (1960) Generalfeldmarschall Freiherr von der Goltz. Das Lebensbild eines grossen Soldaten, Göttingen
İSTEKLİ İ. Bahtiyar (yayına hazırlayan) (2016) Osmanlı’nın Unutulan Son Zaferi Kûtulamâre. Yarbay Mehmed Reşid Bey’in Savaş Günlükleri, Sultanbeyli Belediyesi yayınları, İstanbul
KRETHLOW Carl Alexander (2012) Generalfeldmarschall Colmarr Freiherr von der Goltz Pascha, Paderborn
KON Kadir (2013) Birinci Dünya Savaşı’nda Almanya’nın İslam Stratejisi, Küre yayınları, İstanbul
MÜHLMANN Carl (1940) Das Deutsch-Türkische Waffenbündnis im Weltkriege, Leipzig 1940.
NEULEN Hans Werner (1991) Adler und Halbmond. Das deutsch-türkische Bündnis 1914-1918, München
NOYAN Abdulkadir (1956) Son Harplerde Salgın Hastalıklarla Savaşlarım, Ankara Tıp Fakültesi yayınları, Ankara
SCHILLING Dr. Victor (1922) “Kriegshygienische Erfahrungen in der Türkei”, Zwischen Kaukasus und Asien Band 2. Jahrbuch des Bundes der Asienkaempfer 1922 içinde, Berlin
ULRICHSEN Kristian Coates (2014) The First World War in the Middle East, London
VELTZKE Weit (2014) “Die Orientexpedition Klein im Spannungsfeld der Maechte”, Playing Lawrence on the Other Side. Die Expediton Klein und das deutsch-osmanische Bündnis im Ersten Weltkrieg içinde, Herausgegeben von Veit Veltzke, Berlin
VON DER GOLTZ Generalfeldmarschall Colmar Freiherr (1929) Denkwürdigkeiten, bearbeitet und herausgegeben von Friedrich Freiherr von der Goltz/ Oberst a. D. und Wolfgang Foerster/ Oberarchivrat am Reichsarchiv Oberstleutnant a. D., Berlin
VON KIESLING Hans (1922) Mit Feldmarschall von der Goltz Pascha in Mesopotamien und Persien, Leipzig
ÖZCAN Ahmet (2017) “Kûtü’l Amâre Zaferini Tarihe Yazmak: ‘Kûtü’l Amâre Hakkında Yazılmış Türkçe Metinler Üzerine Bir Deneme’”, Kûtü’l Amâre. Olaylar, Hatıralar, Raporlar, hazırlayanlar: Mehmet Yaşar Ertaş, Hacer Kılıçaslan, içinde, Kronik yayınları, İstanbul, s.161-172 (3. Baskı)
ÖZCAN Ahmet (2018) “Unutulan Cephede Unutulmayan Hatıralar: Irak ve Kutül’-Amâre Hatıraları Üzerine Bir Deneme”, Türkiye Günlüğü dergisi Güz 2018, sayı 136 içinde, s. 188-201
TOWNSHEND Charles V.F. (2012) Mezopotamya Seferim. Kurna, Kûtülamare ve Selmanıpâk Muharebeleri, çeviren: Gürol Koca, T. İş Bankası yayınları, İstanbul
WELSCH Major Otto (1928) “Die Entsatzversuche und der Fall von Kut el Amara”, Der Asienkaempfer içinde, Nr. 11, 10. Jahrgang, 1. November
WILL Alexander (2012) Kein Griff nach der Weltmacht. Geheime Dienste und Propaganda im deutsch-österreichisch-türkischen Bündnis 1914-1918, Köln
YEŞİL Fatih (2017) “Kara Kuvvetlerinde Avrupalı Danışmanlar”, Osmanlı Askeri Tarihi. Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri 1792-1918 içinde, editör: Gültekin Yıldız, Timaş yayınları, İstanbul
YORULMAZ Naci (2018) Büyük Savaşın Kara Kutusu. II. Abdülhamid’den I. Dünya Savaşı’na Osmanlı Silah Pazarının Perde Arkası, çeviren: Yusuf Selman İnanç, Kronik yayınları, İstanbul.
http://www.faz.net/aktuell/politik/der-erste-weltkrieg/historisches-e-paper/frankfurter-zeitung-01-05-1916-kut-el-amara-gefallen-13990606.html (Erişim Tarihi:04.08.2016)