Kudüs Kamame Kilisesi: Hıristiyanlığın Merkezinde Osmanlı Mirası ve Statüko Meselesi

Tarih boyunca toplumlar arası çatışmalara neden olan “kutsalın paylaşımı” sorunu konu edinildiğinde, herhalde Kudüs’teki Kamame Kilisesi’nden çok daha açık ve çarpıcı bir “örnek alan” bulmak mümkün değildir. Hıristiyanlık inancının evrensel merkezi olan bu ibadetgâh, bir yandan çeşitli mezhepleri bir araya getirirken, diğer taraftan yüzyıllar boyunca aynı mezhebe inanan gruplar arasında dahi şiddetli çatışmalara yol açmıştır. Üstelik bu çatışmaların son derece kritik uluslararası sorunları gündeme getirmiş olduğu da bilinmektedir. Rum Ortodokslar ve Katolikler başta olmak üzere, Ermeni, Kıbti, Habeş ve Süryaniler arasında daimi bir nüfuz mücadelesine sahne olan Kamame Kilisesi, Osmanlı devleti tarafından İslami gelenek doğrultusunda Hz. Ömer döneminde ortaya çıkan düzen doğrultusunda yönetilmiştir. Zaman zaman ölümlü kavgalara dahi yol açan çatışmalar, Osmanlı yönetiminin hemen her alanında yüzyıllarca uygulanan temel bir ilkeye göre çözülmeye çalışılmıştır. Bu ilke, Osmanlı gelenekçiliğini formalize eden, “kadimden olagelene aykırı iş yapılmaması” ilkesidir. 1852 tarihinde Kamame Kilisesi’nin içinde bulunduğu Kudüs’teki kutsal alanlarla ilgili olarak ilan edilen “statüko”, hem bu geleneksel yaklaşımın hem de uzlaşı zeminini kaybetmeme isteğinin bir sonucudur. Osmanlı devletinin ortaya koyduğu “statüko”, 1856 Paris Barış Antlaşması, 1878 Berlin Antlaşması, 1919 Versailles Barış Antlaşması ve İngiliz manda yönetiminin 1922 tarihli Filistin Konseyi kararlarında yer alarak günümüzü de içine alan süreçte kalıcı olmuştur. Bu çalışmada, Kudüs’teki Kamame Kilisesi’nde uzun yıllardır devam eden statüko meselesi, paylaşılamayan bu ibadetgah üzerinde hala yaşayan Osmanlı geleneği ve mirasına vurgu yapılarak değerlendirilecek, bunun için Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde bulunan belgelere başvurulacaktır.

The Church Of Holy Sepulchre In Jerusalem: The Ottoman Legacy In The Centre Of Christianity And The Issue Of Status Quo

When the issue of “sharing sacred space”, which causes severe conflicts among the communities throughout the history, is considered, it is probably not possible to find a much clearer and more striking “case study” than the Church of Holy Sepulchre in Jerusalem. On the one hand, this sanctuary, as the universal centre in Christianity, brought different sects together, but on the other hand it has led to violent conflicts for centuries between groups, even if they were the members of the same sect. It is also known that these conflicts have brought highly critical problems to the international agenda. The Church of Holy Sepulchre which has always been the object of struggle for influence amongst Greek Orthodox and Catholics, Armenians, Copts, Abyssinians, Assyrians was ruled by the Ottoman State in accordance with the Islamic tradition emerged in the reign of the Caliph Umar bin al-Khattab (634-644 A.C.). These conflicts, which led to fights and mortalities from time to time, were sought to be settled according to a basic principle followed by the Ottoman administration in many other legal practices for centuries. This principle was “the rejection of any deviation from tradition” which represented the essence of Ottoman traditionalism. The “Status quo”, which was declared in 1852 regarding the holy places of Jerusalem including the Church of Holy Sepulchre, was the result of both this traditional approach and the desire to maintain a margin for compromise. The “Status quo” established by the Ottoman State has been in force till the present day, and approved in the Paris Peace Treaty of 1856, the Berlin Treaty of 1878, the Versailles Peace Treaty of 1919, in the decisions of the 1922 Palestinian Council of the British Mandate. In this study, the issue of status quo is to be evaluated by focusing on the Ottoman tradition and heritage concerning this sanctuary by using the archival documents obtained from the Ottoman Archives of the Prime Ministry, as primary sources.

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (B.O.A.)
Cevdet Adliye, C.ADL. 25-01505, 29 Zilkâde 1232 / 10 Ekim 1817.
Gayrimüslimler Dini ve Hayri İşler Kalemi Belgeleri, A.DVN.KLS, 10 Numaralı Kilise Defteri, H. 812-1099 / M. 1412-1687.
Hatt-ı Hümayun Tasnifi, HAT, 526-25754, 29 Zilhicce 1225 / 25 Ocak 1811.
İrade Hariciye, İ.HR., 327-21169, 11 Rebiyülâhir 1268 / 3 Şubat 1852.
İrade Hariciye, İ.HR., 327/21172, 9 Cemâziyelevvel 1268 / 1 Mart 1852.
İrade Hariciye, İ.HR., 7 Zilkâde 1278 / 6 Mayıs 1862.
Hariciye Siyasi, HR.SYS., 411-32, 11 Şevval 1278 / 11 Nisan 1862.
Hariciye Siyasi, HR.SYS., 411-42, 2 Ekim 1868.
Plan-Projeler, PLKp., 793.
ASHBEE C. R. (1922) Jerusalem 1920-1922: Being the Records of the Pro-Jerusalem Council during the First Two Years of the Civil Administration, London.
BAILLARGEON Claude (2013) “Construction Photography in the Service of International Public Relations: the French Connections”, Micheline Nilsen (ed.), Nineteeth-Century Photographs and Architecture: Documenting History, Charting Progress, and Exploring the World, London-New York: Routledge, s. 139-155.
BOZKURT Gülnihal (1996) Alman-İngiliz Belgelerinin ve Siyasi Gelişmelerin Işığı Altında Gayri Müslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukuki Durumu (1839-1914), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
COHEN Raymond (2008) Saving the Holy Sepulchre How Rival Christians Came Together to Rescue Their Holiest Shrine, Oxford University Press, Oxford.
CUST L. G. A. (1929) The Status Quo in the Holy Places, Jerusalem.
DOLU Alaaddin (2017) Osmanlı Kudüs’ünde Toplum ve Siyaset (1703-1789), (Yayınlamamış Doktora Tezi), Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
EMMETT Chad F. (1997) “The Status Quo Solution for Jerusalem”, Journal of Palestine Studies, Vol. 26, No. 2, s. 16-28.
EORDEGIAN Marlen (2003) “British and Israeli Maintenance of the Status Quo in the Holy Places of Christendom”, International Journal of Middle East Studies, Vol. 35, No. 2, s. 307-328.
GENÇ Mehmet (1989) “Osmanlı İktisadi Dünya Görüşünün ilkeleri”, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Dergisi, Sayı 1, İstanbul, 1989, s. 175-185.
GIDEON Avni, SELIGMAN John (2006) “Between the Temple Mount /Haram el-Sharif and the Holy Sepulcher: Archaeological Involvement in Jerusalem’s Holy Places”, Journal of Mediterranean Archaeology, 19/2, s. 259-288.
HASSNER Ron E. (2009) War on Sacred Grounds, Cornell University Press, London.
HATTOX Ralph S. (2000) “Mehmed the Conqueror, the Patriarch of Jerusalem and Mamluk Authority”, Studia Islamica, No. 90, s. 105-123.
JEFFREY George (1919) A Brief Description of the Holy Sepulchre Jerusalem and Other Christian Churches in the Holy Land, Cambridge University Press, London.
KATZ Itamar, KARK Ruth (2007) “The Church and Landed Property: the Greek Orthodox Patriarchate of Jerusalem”, Middle Eastern Studies, Vol. 43, No. 3, s. 383-408.
KENAAN-KEDAR Nurith (1986) “Symbolic Meaning in Crusader Architecture: the Twelfth Century Dome of the Holy Sepulchre Church in Jerusalem”, Cahiers archéologiques, No. 34, s. 109-117.
KESHMAN Anastasia (2009) “An Emblem of Sacred Space: the Representation of Jerusalem in the Form of the Holy Sepulchre”, Aleksej Lidov (ed.), Novye Ierusalimy. Ierotopija i Ikonografija Sakralnych Prostranstv, Moskova, 2009, s. 256-276.
KESHMAN Anastasia (2010) “Church of the Holy Sepulchre, Jerusalem”, Larissa J. Taylor (ed.) Encyclopedia of Medieval Pilgrimage, Leiden-Boston: Brill, s. 110-112.
KILIÇ Sami – SATIŞ, İhsan (2011) “Osmanlı Arşiv Vesikalarına Göre Hıristiyan Cemaatlerin Kamame Kilisesi ile İlgili Tartışmaları”, History Studies, Volume 3/3, s. 225-244.
MACPHERSON J. R. (1892) “The Church of the Resurrection or the Holy Sepulchre”, The English Historical Review, Vol. 7, No. 27 (July), s. 418-419.
MEIMARIS Yiannis (1999) “The Discovery of the Madaba Mosaic Map, Mythology and Reality,” The Madaba Map Centenary, Jerusalem, s. 25-36.
MOURADIAN Claire (2001) “Batılı Güçler Nezdinde Önemli bir Koz: Hristiyanlar”, Ed. Catherine Nicault, Kudüs 1850-1948, Çev. Estrya Seval Vali, İstanbul, İletişim Yayınları, s. 159-185.
MOHAMMAD Zakaria (2012) “The Holy Sepulcher and the Garbage Dump: An Etymology”, Jerusalem Quarterly, No. 50, s. 108-112.
SATIŞ İhsan, CEYHAN Muhammed (2012) “Kudüs’teki Rum Cemaatine Ait Bir Defter: 10 Numaralı (Kamame) Kilise Defteri”, Belgeler, Cilt 33, Sayı 37, s. 21-55.
SATIŞ İhsan (2012) “8 Numaralı (Kamame) Kilise Defteri’nin Tanıtımı ve Fihristi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 5, Sayı 21, (Bahar), s. 306-314.
ODED Peri (2011) Christianity Under Islam in Jerusalem: The Question of the Holy Sites in Early Ottoman Times, Brill, Leiden.
TÜRKAN Ahmet (2013) “Anahtarını İki Müslüman Ailenin Koruduğu Kilise: Kıyamet Kilisesi”, Milel ve Nihal, İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, Cilt 10, Sayı 2, Mayıs-Ağustos, s. 227-236.
TÜRKAN Ahmet (2016) “ XIX. Yüzyılda Kilise Rekabetlerinin Yaşandığı Kudüs’te Osmanlı’nın Uyguladığı Birlikte Yaşama ve Barış Kültürü Politikaları”, İslam Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, Cilt 2, Sayı 1, (Aralık), s. 103-138.
YURDAKUL İlhami (2016) “Kudüs Kamame Kilisesi’nde Ermeniler ile Rumların Dini-Siyasi Nüfuz Mücadelesi ve 1740 Tarihli Ferman”, Vakanüvis, Ortadoğu Özel Sayısı, Cilt 1, s. 246-254.
YURDAKUL İlhami (2016) “Kudüs Deyrussultan Manastırı’nda Habeşlilerin ve Mısır Kıptilerinin Dini-Siyasi Nüfuz Mücadelesi”, Vakanüvis, Ortadoğu Özel Sayısı, Cilt 1, s. 198-237.
ZANDER Walter (1971) Israel and the Holy Places of Christendom, Praeger.
ÇAĞLAYAN Selin (2002) “Osmanlı Düzenini Bozma Kavgası”, Hürriyet, 01.08, http://www.hurriyet.com.tr/osmanli-duzenini-bozma-kavgasi-88391 (Erişim Tarihi: 31.07.2017)