Sabık Milli Müdafaa ve Münakalat Vekili Hasan Şemi Ergin’in Hatırat ve Günlüğünde 27 Mayıs’a Giden Sürecin Yansımaları

27 Mayıs 1960 darbesi Türkiye Cumhuriyeti tarihi açısından önemli kırılma anlarından biridir. Darbenin hazırlanışı, uygulanışı ve sonrasında yaşanan hadiseler bugün hala tartışılmaktadır. Bu tartışmaların başında darbenin önlenip önlenemeyeceği gelmektedir. 27 Mayıs’a giden yolda darbenin birtakım emarelerinin görülmesine rağmen Başbakan Adnan Menderes ve arkadaşlarının gerekli önlemleri almamış/alamamış olması darbe sonrası Demokrat Parti (DP) çevrelerinde en çok konuşulan konulardandır. Bu bağlamda parti içerisinde en çok eleştirilen isimlerden biri Hasan Şemi Ergin oldu. IX., X.ve XI. dönem Manisa Milletvekili olan H. Şemi Ergin, Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Başkanvekilliği, Devlet Vekilliği, Milli Müdafaa Vekilliği (Milli Savunma Bakanlığı) ve son olarak da Münakalat Vekilliği (Ulaştırma Bakanlığı) görevlerinde bulundu. Bilhassa Milli Müdafaa Vekili olduğu dönemde askerlerle yakın bir ilişki kuran ve silahlı kuvvetler camiasında çok sevilen bir isim olan Ergin, subayların maaşlarının iyileştirilmesi, subay çocuklarının eğitimlerini sürdürebilmesi için imkânlar sağlanması, lojman eksikliğinin giderilmesi gibi önemli icraatlara imza attı. Milli Müdafaa Vekili olduğu dönemde patlak veren “9 Subay Hadisenin” üzerine yeterince gidilmeyip, 27 Mayıs Darbesi’ni yapan hücrelerin daha erkenden tespit edilememesi Şemi Ergin’i suçlayıcı birtakım ithamların ortaya atılmasına neden oldu. Darbe sonrası tutuklanıp Harp Okuluna getirildiğinde askerlerin onu omuzlarına alması diğer tutuklu DP’liler tarafından tepkiyle karşılanmış ve askerlerle işbirliğiyle suçlanmıştır. Kendisine darbenin liderliğinin teklif edildiği de yine iddialar arasındadır. Yassıada duruşmaları esnasında savcılık tarafından DP’nin suçlanmasında DP milletvekillerinin evlerinde ve işyerlerinde ele geçirilen hatırat ve günlükler de kullanılmıştı. Kanıt olarak kullanılan hatırat ve günlüklerden biri de Şemi Ergin’e aitti. Bu çalışmada Başbakanlık Cumhuriyet Arşivinden elde edilen Şemi Ergin’e ait günlükler, notlar ve kızına hitaben yazdığı hatıratı değerlendirilecektir. Söz konusu bu hatırat, günlük ve içeriği hakkında bilgi verilerek Şemi Ergin’in 27 Mayıs Darbesi’yle olan ilişkisi ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Reflections of the Process Leading to 27th May Coup D’etat According to Diaries and Memoirs of Hasan Şemi Ergin, the Former Minister of Transport and Minister of Defence

May 27, 1960 coup is one of the important breaking moments in the history of the Republic of Turkey. The events in the preparation, the application and the aftermath of the coup are still being discussed today. The important discussion is whether the coup could be avoided or not. The Democratic Party (DP) is the most discussed in the aftermath of the coup, when Prime Minister Adnan Menderes and his friends have not taken the necessary precautions, despite the fact that some of the signs of the coup were seen on the way to May 27. In this context, Hasan Şemi Ergin became one of the most criticized names in the party. H. Şemi Ergin who was IXth, Xth and XIth term Manisa deputy also performed the duties of the Deputy Chairman of the Grand National Assembly of Turkey (Parliament), the Minister of State, the Minister of National Defense, and finally the Minister of Transportation. In particular, Ergin, who was a very popular name in the armed forces society and established a close relationship with the soldiers in the period when he was the Minister of National Defense, made important actions such as improving the salaries of the officers, providing opportunities for the officers’ children to continue their education and eliminating the lack of lodgments. The fact that the investigation about "9 Officer Event" that erupted in the era when he was the Minister of National Defense was not performed properly and the cells which arranged the May 27 coup could not be detected earlier caused Şemi Ergin to face some accusations. When he was arrested after the coup and brought to the War Academy, the soldiers carried him on their shoulders and this caused negative reaction from other arrested Democratic Party members and he was accused of cooperation with the soldiers. It is also alleged that the leadership of the coup was offered to him. Memoranda and diaries seized in the houses or at workplaces of DP deputies were also used in the accusation of the DP by the prosecution during the Yassıada hearings. One of the memoirs and diaries used as evidence belonged to Şemi Ergin. In this study, diaries, notes and memoirs written by Şemi Ergin to her daughter obtained from the Prime Ministry's Republic Archives will be evaluated. In other words, information will be given about thesememoirs, diaries and their contents and the relationship of Şemi Ergin with May 27 coup will be tried to be revealed.

PDF

___

BCA 010.09.8.25.3.159.
BCA 010.09.8.25.3.180
BCA 010.09.8.25.3.181.
BCA 010.09.8.25.3.189.
BCA 010.09.8.25.3.190.
BCA 010.09.232.716.1.
BCA 010.09.8.25.3.36.
BCA 010.09.8.25.3.38.
BCA 010.09.8.25.3.40.
BCA 010.09.8.25.3.42.
BCA 010.09.8.25.3.43.
BCA 010-0-009-21-61-11.
BCA 010-0-009-21-61-7.
BCA 010-0-009-21-61-1-9.
BCA 010.09.8.25.3.63.
BCA 010.09.8.25.3
BCA 010.09.21.61.1.9.
BCA 010.09.21.61.1.10.
BCA 010.09.21.61.1.11.
BCA 010.09.32.97.4.3.
Milliyet (1967) 2, Şubat.
Milliyet (1950) 16, Mayıs.
Milliyet (1958) 20, Ocak .
Milliyet (1958) 22, Ocak.
Milliyet (1962) 19, Ekim.
Milliyet (1970) 14, Ocak.
Milliyet (1974) 17, Nisan.
Milliyet (1975) 25, Ocak.
AĞAOĞLU Samet (1972) Demokrat Parti’nin Doğuş ve Yükseliş Sebepleri Bir Soru, Baha Matbaası, İstanbul.
AĞAOĞLU Samet (1972), Marmara’da Bir Ada, Baha Matbaası, İstanbul.
AKAR-KARAKOÇ Şevket Kamil, İrfan (2004) Siyasi Tarih Kaynağı Olarak Hatırat ve Gezi Notları, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi (2) 1, s.383-421.
AKŞIN Sina (2002) Siyasal Tarih (1950-1960), Çağdaş Türkiye Tarihi 1908-1980, C.4, Yay. Yönetmeni: Sina Akşin, İstanbul.
ALBAYRAK Mustafa (2004) Türk Siyasi Tarihinde Demokrat Parti 1946-1960, Phoneix Yay Ankara.
ALBAYRAK Mustafa (2008) Hürriyet Partisi’nin Türk Siyasi Hayatındaki Yeri ve Önemi, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.XXIV, S.71 Temmuz, Ankara, ss.341-379.
ALTINOVA Banu (2003) Kavram Kargaşası Çerçevesinde Edebi Bir Tür Olarak Hatıra, Türk Bilig, S.6, s.3-12.
ARCAYÜREK Cüneyt (1985) Bir İktidar Bir İhtilal 1955-1960, Bilgi Yayınevi, Ankara.
ARSLAN-ÇAĞRICI-ALBAYRAK, Durmuş Ali, Ahmet, Mustafa (2017) Sosyolojik Açıdan Türk Siyasal Hayatında Demokrat Parti ve Adnan Menderes, Journal of Human Sciences, 14(1), s.819-856.
BAYAR Celal (1986) Başvekilim Adnan Menderes, Der. İsmet Bozdağ, Tercüman Yay. İstanbul.
BILA Hikmet (2008) CHP 1919-2009, Doğan Kitap İstanbul.
BİRİNCİ Ali (2012) Tarihin Hududunda Hatırat Kitapları, Matbuat Yasakları ve Arşiv Meseleleri, Dergâh Yayınları, İstanbul.
BİRİNCİ Ali (1998) Hatırat Türünden Kaynakların Tarihi Araştırmalardaki Yeri ve Değeri, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, S.41, C.XIV Temmuz, s.610-620.
BOZDAĞ İsmet (2004) Darağacında Bir Başbakan Menderes, Truva Yay. İstanbul.
BULUT Sedef (2009) Üçüncü Dönem Demokrat Parti İktidarı (1957-1960): Siyasi Baskılar ve Tahkikat Komisyonu, Gazi Akademik Bakış, C.2, S.4 Yaz, ss.125-145.
BURÇAK Rıfkı Salim (1976) Yassıada ve Öncesi, Çam Matbaası, Ankara.
ÇAKMAK Diren (2008) Türk Siyasal Yaşamında Bir Muhalefet Partisi Örneği: Hürriyet Partisi (1955-1958, Gazi Akademik Bakış, C.2, S.3 Kış, ss.153-186.
ÇELIKOĞLU Adnan (2010) Bir Darbeci Subayın Anıları, Yay. Haz. Ergin Konuksever, YKY Yay. İstanbul.
DEMİREL Tanel (2015) Fevzi Lütfi Karaosmanoğlu, Türkiye’nin 1950’li Yılları, Der. Mete Kaan Kaynar, İletişim Yayınları, İstanbul, ss.349-354.
DENİZ Önder (2018) Demokrat Parti Dönemi Tutuklu Gazeteciler Sorunu, The Journal of Academic Social Science Studies, S.70 Autumn, ss.435-446.
GÜRSOY İdris (2012) Dokuz Subay Olayı ve Samet Kuşçu, Kaynak Kitapları, İzmir.
HALE William (1996) 1789’dan Günümüze Türkiye’de Ordu ve Siyaset, Çev. Ahmet Fethi, Hil Yay. İstanbul.
Cahide İLERİ (2006) Tevfik İleri Yassıada ve Kayseri Günlükleri, Ötüken Neşriyat, Ankara.
İPEKÇI- COŞAR Abdi, Ömer Sami (2012) İhtilalin İç Yüzü, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul.
KUBİLAY Çağla (2014) Demokrat Parti Döneminde Basında İspat Hakkı Tartışmaları, İletişim Araştırmaları, 12(1), ss.11-43.
MUMCU Uğur (2009) İnkılap Mektupları, Um:Ag Vakfı Yay, Ankara.
OKAY M. Orhan (1997) Hatırat, TDVİA, C.16, s.445-449.
OLGUN İbrahim (1972), Anı Türü ve Türk Edebiyatında Anı, Türk Dili Dergisi Anı Özel Sayısı, TDK Yayınları Mart, C.XXV, s.403-427.
ÖYMEN Örsan (2010) Bir İhtilal Daha Var 1908-1980, Doğan Kitap İstanbul.
ÖZDAĞ Ümit (2004) Menderes Döneminde Ordu-Siyaset İlişkileri ve 27 Mayıs İhtilali, Boyut Kitapları, İstanbul.
ÖZTÜRK Banu (2011) Tanzimat Yazarlarına Göre Hatırat Türü, TÜBAR, XXIX, Bahar, ss.303-317.
SAROL Mükerrem (2014) Bilinmeyen Menderes, C.1-2, İnkılap Yay., İstanbul.
TAŞKENT Kazım (1997) Yaşadığım Günler, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
TAŞPINAR DAĞCI Gül Tuğba (2005) Türk Siyasi Tarihinde Hürriyet Partisi’nin Yeri, Yakın Dönem Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, S.8, ss.15-29.
TBMM Albümü 1920-2010 (2010) 2.Cilt (1950-1980), Ed. Sema Yıldırım-Behçet Kemal Zeynel, Ankara.
TOPRAK Zafer (1998) Demokrasiye Geçerken Muhalefete Gözaltı Fişler ve Fişlenenler, Toplumsal Tarih, Mayıs, S.53.
TUĞLUOĞLU Fatih (2017), CHP’nin 14. Kurultay’ı ve İlk Hedefler Beyannamesi, Ankara Üniversitesi TİTE Atatürk Yolu Dergisi, S.60, Bahar, s.277-310.
UZMAN Nasrullah (2013), İktidardan Muhalefete M. Fuad Köprülü’nün Siyasi Mücadelesi (1956-1966), Gazi Akademik Bakış, C.7, S.13, Kış, ss.185-208.
Yassıada Zabıtları III, İstanbul Ankara Olayları Davası (2008) C.1,2,3,4. Yay. Haz. Emine Gürsoy Naskali, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
Yassıada Zabıtları V, Anayasa Davası 1 (2011) Yay. Haz. Emine Gürsoy Naskali, İstanbul.
Yassıada Zabıtları VIII, Kayseri Olayları Davası (2012) Yay. Haz. Emine Gürsoy Naskali, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
Yassıada Duruşmaları Anayasa Davası Toplu Savunması (2013) Yay. Haz. Emine Gürsoy Naskali, İstanbul. Tezler
BAL Bülent (2017) Aydın Siyaset İlişkisi Bağlamında Hürriyet Partisi, Marmara Üniversitesi SBE Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
DÜZDEMİR Lütfi (1996) Fevzi Lütfi Karaosmanoğlu, Celal Bayar Üniversitesi SBE Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Manisa.
GÜN Önder (2006) 27 Mayıs Askeri Müdahalesine Doğru DP-CHP Mücadelesinin Zirvesi: 18 Nisan 1960 Tahkikat Komisyonunun Kurulması ve Faaliyetleri, İstanbul Üniversitesi SBE Tarih ABD Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
TORCU Leyla (1994) Demokrat Parti’yi 27 Mayıs’a Götüren Nedenler, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
http://www.manisaspor.org.tr/tarihce.htm (Erişim Tarihi: 03.03.2017)
http://www.msb.gov.tr/Bakanlar/Detay/hasan-semi-ergin(Erişim Tarihi:21.04.2017)