Osmanlı Devleti’nde Parlamento Fesihleri (1877-1920)

GAZEL, Ahmet Ali, Osmanlı Devleti’nde Parlamento Fesihleri (1877- 1920), CTAD, Yıl 18, Sayı 35 (Bahar 2022), s. 67-101. 23 Aralık 1876 tarihinde Kanun-ı Esasi’nin ilanıyla Osmanlı Devleti’nde mutlak monarşiden meşrutî monarşiye geçilmiş ve bu değişimin sonucu olarak da parlamento açılmıştır. Osmanlı Devleti’nde parlamento, Birinci Meşrutiyet Devrinde iki, İkinci Meşrutiyet Devrinde dört olmak üzere altı yasama dönemi olarak faaliyette bulunmuştur. Birinci Meşrutiyet Dönemi’nde toplanan ilk Meclis üç ay sonra dağılmış, İkinci Meclis ise II. Abdülhamit tarafından tatil edilmiştir. Ancak bu tatil 30 yıl sürmüştür. Yeni Meclis ancak İkinci Meşrutiyet’in ilanı sonrası 1908 yılında açılabilmiştir. İkinci Meşrutiyet Dönemi’nde dört meclis yasama faaliyetinde bulunmuştur. Ancak bu dört meclis de süresini tamamlayamadan feshedilmiştir. Osmanlı Devleti Dönemi’nde fesih hakkı parlamenter sistemin özüne ve değerlerine uygun işletilememiştir. Bu durum Cumhuriyet Dönemi anayasa yapıcıları üzerinde olumsuz bir etki bırakmıştır. Cumhuriyet Dönemi’nde anayasa yapıcıları bu kuruma yer vermemiş ya da gerçekleştirilmesini oldukça zorlaştırmıştır. Bu makalede Osmanlı Devleti’ndeki parlamento fesihleri anlatılmıştır. Makale hazırlanırken Meclis-i Mebusan ve Ayan Zabıt Ceridelerine ve dönemin basınına başvurulmuştur. Bunun yanında bu konuda yazılmış araştırma eserlere de bakılmıştır.

Parliament Dissolutions in the Ottoman State (1877- 1920)

GAZEL, Ahmet Ali, Parliament Dissolutions in the Ottoman State (1877- 1920), CTAD, Year 18, Issue 35 (Spring 2022), pp. 67-101. With the proclamation of the Ottoman Basic Law (“Kanun-ı Esasi”) on December 23, 1876, the Ottoman Empire passed from absolute monarchy to constitutional monarchy. As a result of this change, the parliament was opened. In the Ottoman State, the parliament operated for six legislative periods, two in the First Constitutional Period and four in the Second Constitutional Period. The first parliament convened in the First Constitutional Period was dissolved three months later. The second parliament was suspended by Abdulhamid II. However, this suspension lasted 30 years. The new parliament could only be opened in 1908 after the proclamation of the Second Constitutional Monarchy. During the Second Constitutional Period, four parliaments were involved in legislative activities. However, these four parliaments were dissolved before they could complete their term. During the Ottoman period, the right of dissolution could not be executed in accordance with the essence and values of the parliamentary system. This situation had a negative effect on the constitution makers of the Republican period. In the Republican period, the constitution makers did not include this institution or made it very difficult to do. In this article, the parliamentary dissolutions in the Ottoman Empire are explained. While preparing the article, it was referred to the minutes of the Chamber of Deputies and the Assembly of Notables and to the press of the period. In addition, research works written on this subject were also examined.

PDF

___

T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Dahiliye Siyasiye Evrakı (DH-SYS), 50.65.14.
Meclis-i Ayan Zabıt Ceridesi (MAZC), Devre 1, 2, 3. TBMM Yayınları
Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi (MMZC), Devre 1, 2, 3, 4. TBMM Yayınları
AHMAD Feroz (1995) İttihat ve Terakki, Çev. Nuran YAVUZ, Kaynak Yayınları, İstanbul.
AKŞİN Sina (1986) I. Meşrutiyete Son Verilmesinin Sebepleri, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 4, Sayı 1, Ankara, s. 96-118.
AKŞİN Sina (1987) Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, Remzi Kitabevi, İstanbul.
AKYILDIZ Ali (2003) Meclis-i Âya’n, İslam Ansiklopedisi, Cilt: 28, Ankara, s. 243-244.
ARMAĞAN Servet (1967) Türkiye’de Parlamento Seçimleri, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt 33, Sayı 3-4, İstanbul, s. 45-100.
ARSEL İlhan (1953) Birinci ve İkinci Meşrutiyet Devirlerinde Çift Meclis Sistemi Tecrübesi, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 10, Sayı 1, s. 194-211.
BAYKAL Bekir Sıtkı (1960) Birinci Meşrutiyete Dair Belgeler, Belleten, Cilt XXIV, Sayı 96, s. 601-636.
BİRİNCİ Ali (1990) Hürriyet ve İtilaf Fırkası, Dergah Yayınları, İstanbul.
ÇAĞLAR Taha Enes (2019) Parlamentonun Feshi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul.
DAL Kemal (1984) Türk Esas Teşkilat Hukuku, Gazi Üniversitesi Yayınları, Ankara.
DEMİR Fevzi (2007) İkinci Meşrutiyet Dönemi Meclis-i Mebusan Seçimleri, İmge Kitabevi, Ankara.
EROĞUL Cem (2010) 1908 Devrimi’ni İzleyen Anayasa Değişiklikleri, 100. Yılında Jöntürk Devrimi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, s. 85- 139.
GAZEL Ahmet Ali (2005) Birinci Meşrutiyet Parlamentosunda Parlamenter Denetim: İstizah (Gensoru), Meclis Araştırması, Meclis Soruşturması, Genel Görüşme, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı: 17, Konya, s. 267-294.
GOLOĞLU Mahmut (2006) Üçüncü Meşrutiyet, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları İstanbul.
İRTEM Süleyman Kani (2004) Birinci Meşrutiyet ve Sultan Abdülhamit, Haz: Osman Selim KOCAHANOĞLU, Temel Yayınları, İstanbul.
İSLAM Nadir Latif (1966) Türkiyede Gensoru ve Meclis Tahkikatı, Kardeş Matbaası, Ankara.
KARAL Enver Ziya (2007) Osmanlı Tarihi (1876-1907), Cilt: VIII, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
KARAMUSTAFAOĞLU Tuncer (1982) Yasama Meclislerini Fesih Hakkı, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara.
KİLİ Suna-GÖZÜBÜYÜK A. Şeref (2000) Türk Anayasa Metinleri, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
KUBALI Hüseyin Nail (1960) Türk Esas Teşkilat Hukuku Dersleri, Tan Matbaası, İstanbul.
Mahmud Celâleddin Paşa (1983) Mirat-ı Hakikat, Hazırlayan: İsmet MİROĞLU, Berekat Yayınevi, İstanbul.
OĞUZ Ahmet (2010) Birinci Meşrutiyet Kanun-ı Esasi ve Meclis-i Mebusan, Grafiker Yayınları, Ankara.
OKANDAN Recai [Galip] (1947) 7 Zilhicce 1293 Kanunu Esasisine ve Bunun Muaddel Şekillerine Göre İcra ve Teşri Fonksiyonlarile Bunları İfa Edecek Organlar Arasındaki Münasebetler, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt 13, Sayı 1, İstanbul, s. 3-22.
--------------------------------- (1957) Âmme Hukukumuzun Ana Hatları, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
ÖKLEM Necdet (1982) 1877 Meclisi Mebusanı, İzmir.
ÖZBUDUN Ergun (1962) Parlamenter Rejimde Parlamentonun Hükûmeti Murakabe Vasıtaları, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara.
TANÖR Bülent (1996) Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri (1789-1980), Afa Yayınları, İstanbul.
TUNAYA Tarık Zafer (1952) Türkiye’de Siyasî Partiler (1859-1952), Arba Yayınları, İstanbul.
---------------------------- (1960) Türkiye’nin Siyasi Hayatında Batılılaşma Hareketleri, Yedigün Matbaası, İstanbul.
---------------------------- (1985) 1876 Kanun-ı Esasisi ve Türkiye'de Anayasa Geleneği, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, I, İletişim Yayınları, İstanbul, s. 27-39.
--------------------------- (1998) Türkiye’de Siyasal Partiler, I, İletişim Yayınları, İstanbul.
TURAN Şerafettin (1992) Türk Devrim Tarihi, II, Bilgi Yayınevi, Ankara.
TÜRKGELDİ Ali Fuad (1987) Görüp İşittiklerim, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
US Hakkı Tarık (1939) Meclis-i Meb’usan Zabıt Ceridesi (1293=1877), I, Vakit Gazete Matbaa Kütüphane İstanbul.
------------------- (1954) Meclis-i Meb’usan, II, Vakit Gazete Matbaa Kütüphane, İstanbul.
UZUNÇARŞILI İ. Hakkı (1956) İkinci Meşrutiyetin Ne Suretle İlan Edildiğine Dair Vesikalar, Belleten, Cilt XX, Sayı 77, s. 103-174.
Tanin
Teşkilat
Teminat
Tasvir-i Efkâr
İfham