Harf İnkılabı’nın Türk Millî Basınına Yansıması(1928 – 1929) *

SAMUR, Mustafa; SOFUOĞLU, Adnan, Harf İnkılabı’nın Türk Millî Basınına Yansıması(1928 – 1929), CTAD, Yıl 18, Sayı 35 (Bahar 2022), s. 395-423. Türk Harfleri Kanunu, 1 Kasım 1928 yılında TBMM tarafından kabul edilmiş ve 3 Kasım 1928 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Böylece Latin esaslı harfler Türk diline uygun hale getirilmiştir. Mustafa Kemal Paşa’nın bu süreci yakından takip ettiği ve alfabe sorununu sistemli bir şekilde çalışmaya karar verdiği görülmektedir. Bu amaçla Dil Encümenliği ve Alfabe Komisyonu kurulmuştur. Harf İnkılabı’nı etkili ve yaygın bir hale getirmek için devlet, basınla birlikte çalışmıştır. Kuşkusuz bu dönemin en önemli kitle iletişim aracı olan gazeteler, yoğun bir şekilde kullanılmıştır. Bu çalışmada da Türk millî basınında önemli bir yere sahip olan Hâkimiyeti Milliye, İkdam, Cumhuriyet ve Milliyet gazetelerinde “Harf İnkılabı” ile ilgili çıkan haberler taranmıştır. Bu gazetelerde köşe yazısı bulunan Yakup Kadri, Falih Rıfkı, Yunus Nabi ve Mahmut Bey gibi dönemin etkin kalemlerinin yazıları da tespit edilmiştir. Bu çalışma, giriş ve üç ana bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde, Osmanlı İmparatorluğu’ndan Türkiye Cumhuriyeti’ne kadar geçen sürede alfabe tartışmalarına yer verilmiştir. Diğer bölümlerde ise sırasıyla; ilgili gazetelerdeki köşe yazarlarının Harf İnkılabı görüşleri, Harf İnkılabı ile ilgili çıkan haber ve demeçler, Harf İnkılabı ile ilgili siyasilerin söylemleri yer almaktadır. Bu çalışmada, nitel araştırma yöntemlerinden doküman inceleme tekniği kullanılmıştır. Ek olarak, alan yazınlarından, arşiv vesikalarından, zabıt ceridelerinden, hatıratlardan ve süreli yayınlardan yararlanılmıştır. Sonuç olarak, Harf İnkılabı’nın gerçekleşme aşamaları, topluma yansımaları, bürokrasinin tutumu Türk basınının bakış açısıyla değerlendirilmiştir.

Reflection of the Alphabet Reform on the Turkish National Press (1928 – 1929)

SAMUR, Mustafa; SOFUOĞLU, Adnan, Reflection of the Alphabet Reform on the Turkish National Press (1928 – 1929), CTAD, Year 18, Issue 35 (Spring 2022), pp. 395-423. The Turkish Alphabet Law was adopted by the Grand National Assembly of Turkey on November 1, 1928 and entered into force by being published in the Official Gazette on November 3, 1928. Therefore, Latin based letters were adapted to the Turkish language. It is seen that Atatürk followed this process closely and decided to study on the alphabet problem in a systematic way. For this purpose, Language Committee and Alphabet Commission were established. The state interoperated with the press to make the alphabet reform effective and widespread. Definitely, the newspapers that were the most important mass media means of this period were used intensively. In this study, the news about the "Alphabet Reform" in the newspapers namely Hâkimiyeti Milliye, Ikdam, Cumhuriyet and Milliyet, which had an important place in the Turkish national press, were examined. The columns of influential writers of the period such as Yakup Kadri, Falih Rıfkı, Yunus Nabi and Mahmut Bey were also determined. This study consists of an introduction and three main parts. In the introduction, the alphabet discussions from the Ottoman Empire to the Republic of Turkey are included. In other sections, the views of the columnists about the alphabet reform in the related newspapers, the news and statements concerning the alphabet reform, and the discourses of the politicians regarding the alphabet reform are included respectively. In this study, document analysis technique, one of the qualitative research methods, is used. In addition, field literature, archive documents, minutes, memoirs and periodicals are used. As a result, the realization stages of the alphabet reform, its reflections on the society, the attitude of the bureaucracy are evaluated from the perspective of the Turkish press.

PDF

___

T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA) 30.18.1.1/29.032. 20, 23.5.1928.
(1928) TBMM Zabıt Ceridesi Cilt V, Devre III, Sene II, 1 Teşrinisani.
(1928) Resmi Gazete, 3 Kasım.
(1327) Ta’mim-i Maarif ve Islâh-ı Hurûf Cemiyeti’nin Nizamnamesi, Arşak Garoyan Matbaası, İstanbul.
(1997) Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I-III Cilt I (1906-1938), Atatürk Araştırma Merkezî, Ankara, s. 377-378.
ASLAN Taner (2008) İkinci Meşrutiyet Düşüncesinin Cumhuriyet’e Tesirleri, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Ağustos, Sayı 21, s. 345-377.
ATAY Falih Rıfkı (1980) Çankaya, Bateş Yayınları, İstanbul.
AVCI Cemal (2013) Harf İnkılabı ve Millet Mektepleri, Akdeniz Üniversitesi Akdeniz İnsanı Bilimler Dergisi, Cilt 3, Sayı 1, s. 43-60.
CANPOLAT Mustafa (1991) Arap Yazılı Türk Alfabesinin Gelişmesi, Harf Devrimi’nin 50.Yılı Sempozyumu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, s. 49- 60.
ÇELİK H. Seçkin (2018) Harf İnkılabı’ndan Önce Alfabe Tartışmalarından Üç Farklı Görüş, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları (HÜTAD), s. 17- 40.
DOĞANER Yasemin (2009), Yeni Türk Harflerinin Türk Basınındaki Yankıları, 80. Yılında Türk Harf İnkılabı Uluslararası Sempozyumu, Ed. Tülay ALİM BARAN, Yeditepe Üniversitesi Yayınları, İstanbul, s. 387-395.
ERAT Muhammet (2002), Osmanlı’da Alfabe Tartışmaları. Türkler Ansiklopedisi, Cilt 15., Haz. Hasan Celal GÜZEL – Osman KARATAY, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, s. 154-166.
ERGİN Osman (1977) Türk Maarif Tarihi, Cilt 5, Eser Matbaası, İstanbul.
ERGÜN Mustafa (1982) Atatürk Devri Türk Eğitimi, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi.
ERTEM Rekin (1991) Elifbe’den Alfabe’ye, Türkiye’de Harf ve Yazı Meselesi, Dergâh Yayınları, İstanbul.
KANSU M. Müfit (1986) Erzurum'dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
KILIÇ Fahri (2017) Yeni Türk Alfabesinin Yaygın Eğitim Yoluyla Öğretilmesi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı 61, s. 207-248.
---------------- (2020) Yeni Türk Alfabesinin Kabulünde Dil Heyetinin Yürüttüğü Çalışmalar, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi (CTAD), Yıl 16, Sayı 32, s. 797-825.
NERİMANOĞLU Kâmil Veli (2009) 1926-I. Bakû Türkoloji Kurultayı ve Atatürk’ün Harf Devrimi 80.Yılında Türk Harf İnkılâbı Uluslararası Sempozyumu, Yeditepe Üniversitesi Yayınları, İstanbul, s. 109-113.
ÖMER Azmi (1928) Harflerin Değişmesi Münasebetiyle Eski ve Yeni Harfler Hakkında Bazı Mütalaalar, Ahmed İhsan Matbaası, İstanbul.
ÖZDEMİR Nuray (2018) Yeni Türk Alfabesi’nin Kabulü Sonrasında Türkiye’de Gazete Promosyonları, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi (CTAD), Yıl 14, Sayı 28, s. 135-162.
SADOĞLU Hüseyin (2003) Türkiye’de Ulusçuluk ve Dil Politikaları, İstanbul.
SARI Muhammed – GEDİK Hatice (2014) Türkiye’de Harf Devrimi Öncesinde Basına Yansıyan Görüşler, Turkısh Studies, Ankara, Cilt 9, Sayı 7, s.485-505.
SEYDİ Ali (1340) Latin Hurûfu Lisanımızda Kabil-i Tatbik midir?, İstanbul.
ŞİMŞİR Bilal (1992) Türk Yazı Devrimi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
TAMER TORUN Aytül (2018) Türk Ulusçuluğu ve Dil: Harf Devrimi Tartışmaları (1923-1928), Loji Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 1, s. 45-86.
TEKİN Talat (1997), Tarih Boyunca Türkçenin Yazımı, Simurg Yayıncılık, Ankara.
ÜLKÜTAŞIR M. Şakir (2000) Atatürk ve Harf Devrimi, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
(1923) Küsme Çalış!, Cumhuriyet, 4 Ekim, s. 1.
(1928) İmla Müsabakası, Cumhuriyet, 4 Ekim, s. 2.
(1928) Mukaddes Vazife, Cumhuriyet, 4 Teşrinisani, s. 1.
(1928) Cumhuriyet, 15 Kasım, s. 1.
(1928) Cumhuriyet, 2 Ekim, s. 1.
(1928) Eski Levhalar, Cumhuriyet, 3 Ekim, s. 2.
(1928) Cumhuriyet, 15 Eylül.
(1928) Cumhuriyet, 4 Teşrinisani, s. 4.
(1928) Cumhuriyet, 20 Ekim.
(1929) Maarif Cephesinde, Hâkimiyeti Milliye, 4 Şubat, s. 1.
(1929) Dil Encümeninin Mesaisi Hakkında Tenkitlere Dair”, Hâkimiyeti Milliye, 4 Şubat, s. 1.
(1928) Hız ve Acele, Hâkimiyeti Milliye, 25 Eylül, s. 1.
(1928) Adres, Hâkimiyeti Milliye, 03 Ekim, s. 1.
(1928) Bütün, Hâkimiyeti Milliye, 07 Ekim, s. 1.
(1928) Halka Çabuk Okutmak İçin, Hâkimiyeti Milliye, 07 Ekim, s. 1.
(1928) Bir Köylüden Gaziye Mektup, Hâkimiyeti Milliye, 16 Ekim, s. 1.
(1928) Kat’ı Intikal, Hâkimiyeti Milliye, 16 Ekim, s. 1.
(1928) Daktilo, Hâkimiyeti Milliye, 18 Ekim, s. 1.
(1928) Yazı Makineleri, Hâkimiyeti Milliye, 19 Kasım, s. 1.
(1929) En Eski Türk Dili, Hâkimiyeti Milliye, 27 Ocak, s. 1.
(1928) Malatya Nutku, Hâkimiyeti Milliye, 18 Eylül, s. 1.
(1928) Hâkimiyeti Milliye, 18 Ekim, s. 1.
(1928) Maarifte, Hâkimiyeti Milliye, 16 Ekim, s. 1.
(1929) Türk Söz Kitabı, Hâkimiyeti Milliye, 21 Şubat, s. 1.
(1928) İkdam, 18 Eylül, s. 1.
(1928) Türk Harflerinin Nuru, Arap Harflerinin Mumunu Söndürdü, İkdam, 23 Eylül, s. 1.
(1928) Dikkatle Okuyunuz, İkdam, 25 Eylül, s. 1.
(1928) İkdam, 27 Eylül, s. 1.
(1928) Dikkatle Okuyunuz, İkdam, 29 Eylül, s. 1.
(1928) Yeni Harflerle Mümarese, İkdam, 30 Eylül, s. 1.
(1928) Bütün Cihan, Hayretle, Bize Bakıyor! , İkdam, 2 Ekim, s. 1.
(1928) Bir Cetvel, İkdam, 4 Ekim, s. 1.
(1928) 3 Ay Sonra, İkdam, 5 Ekim, s. 1.
(1928) Tecrübenin Neticesi, İkdam, 8 Ekim, s. 1.
(1928) Türkiye Yekpare Bir Mektep Oluyor, İkdam, 19 Ekim, s. 1.
(1928) İkdam, 1-2 Eylül, s. 1.
(1928) Dikkatle Okuyunuz, İkdam, 26 Eylül, s. 1.
(1928) Reisicumhur Hazretleri Ankara’da, Milliyet, 22 Eylül, s. 1. A. Şeref (1928) Öğretecek Kimse Yok!, İkdam, 16 Aralık, s. 2.
[ABALIOĞLU] Yunus Nadi (1929) Harf İnkılabı, Cumhuriyet, 4 Ağustos, s. 1. Ahmet Haşim (1928) Lisan İmarı, İkdam, 3 Aralık, s. 1.
[KARACAN] Ali Naci (1928) Göreceksiniz, Neler Olacak!, İkdam, 1 Aralık, s. 1,2.
[ATAY] Falih Rıfkı (1928) İki Safha, Hâkimiyeti Milliye, 2 Ekim, s. 1.
----------------------- (1928) Nereye Gidiyoruz, Hâkimiyeti Milliye, 28 Eylül, s. 1.
----------------------- (1928) Tadilat, Milliyet, 25 Eylül, s. 1.
----------------------- (1928) Bahar…, Milliyet, 22 Eylül, s. 1.
----------------------- (1928) Kaç Gündür, Milliyet, 25 Ağustos, s. 1.
----------------------- (1929) Ay Dönümü, Hâkimiyeti Milliye, 7 Şubat, s. 1.
[DURU] Nami Kazım (1929) İnkılap Tarihinde 1928 Yılı, Hâkimiyeti Milliye, 25 Ocak, s. 1.
[FINDIKOĞLU] Ziyaettin Fahri (1929) Dilimiz İçin Düşünceler, Hâkimiyeti Milliye, 5 Mart, s. 2.
[İLERİ] Celal Nuri (1928) Harf İnkılabı, İkdam, 18 Aralık, s. 1. Mustafa Nermi (1929) Türkçemiz ve Istılahlar, Cumhuriyet, 1 Kânunusani, s.1.
[KARAOSMANOĞLU] Yakup Kadri (1928) Her Kafadan Bir Ses, Hâkimiyeti Milliye, 29 Eylül, s. 1.
--------------------------------(1928) Aliye, Celile, Hâkimiyeti Milliye, 04 Ekim, s. 1.
--------------------------------(1928) Halka Doğru, Hâkimiyeti Milliye, 07 Ekim, s. 1.
--------------------------------(1928) Rönesans, Hâkimiyeti Milliye, 01 Ekim, s. 1.
--------------------------------(1928) Hariçteki Tesirat, Hâkimiyeti Milliye, 27 Eylül, s. 1.
--------------------------------(1928) Son Tadilat, Milliyet, 27 Eylül, s. 1.
--------------------------------(1928) Hız ve Acele, Milliyet, 25 Eylül, s. 1.
--------------------------------(1928) Lisanda Kapitülasyon, Milliyet, 23 Eylül, s. 1.
--------------------------------(1928) Fasih Türkçe, Halis Türkçe, Milliyet, 21 Eylül, s.1.
[SOYDAN] Mahmut Bey (1928) İnkılaba İman, Hâkimiyeti Milliye, 26 Eylül, s.1 ---------------- (1929) Öz Dilimiz, Hâkimiyeti Milliye, 24 Şubat, s. 1.