Nizâm-ı Cedîd’in Taşrada Uygulanması: Saruhan Sancağına Dair Bulgular

USTAOĞLU, Züleyha; YILMAZ, Hüseyin, Nizâm-ı Cedîd’in Taşrada Uygulanması: Saruhan Sancağına Dair Bulgular, CTAD, Yıl 18, Sayı 35 (Bahar 2022), s. 35-65. XVIII. yüzyılda yaşanan gelişmeler Osmanlı Devleti’nin merkez ve taşrada bir dönüşüm yaşamasına neden olmuştu. Bu süreç sonrasında özellikle taşrada ayan sınıfı giderek güçlenip bulundukları bölgelerin yöneticileri konumuna gelmişlerdi. Bu doğrultuda Karaosmanoğlu ailesi de Saruhan sancağında ön plana çıkmış ve bölgenin en güçlü ayan ailesi konumuna yükselmişti. Taşrada yaşanan bu gelişmeler ve devletin cephelerdeki mağlubiyetleri III. Selim’in yeni bir reform programı başlatmasına ön ayak oldu. Öncelikle ne yapılması gerektiğine dair devletin önde gelenlerinden ıslahat layihaları yazılması istendi. Bu ıslahat layihalarında en önemli meselelerin başında askerî bir reformun yapılması gerekliliği yer almaktaydı. Bununla birlikte layiha yazarları taşradaki düzenin bozulması, ayanın taşradaki konumu ve taşrada nasıl bir reform yapılması gerektiği üzerinde fikir beyan etmişlerdi. Her ne kadar yazarlar arasında taşrada nasıl bir reform yapılması konusunda fikir birliği bulunmasa da taşrada bir reformun yapılması fikri uzlaşı oluşturmaktaydı. Bu kapsamda başlatılan Nizam-ı Cedid bir süre sonra taşrada da uygulanmaya konulmuş ve modern talim ve terbiyenin uygulanması için ya kışlalar kurulmuş ya da İstanbul’daki kışlalar için asker yazımı istenmişti. İstanbul, Anadolu’da Nizam-ı Cedîd’i uygulamaya koymak için bölge ayanları ile bir iş birliğine gitmişti ve Nizam-ı Cedîd’e dâhil olan bölgeler için yeni ekonomik fırsatlar sunmaktaydı. Saruhan Sancağı için ise Karaosmanoğlu ailesi bölgede reformun uygulayıcısı konumundaydı. Nizam-ı Cedîd’e dâhil olmak hem bölge yöneticilerine hem de yeni düzenin neferine dönüşecek reayaya yeni ekonomik olanaklar sunmaktaydı. Bu durum İstanbul için reformun uygulanmasında ayanın yereldeki gücünden yararlanmayı sağlarken ayan için de hukukî bir statü kazanma fırsatı, hem de ekonomik anlamda güç kazanma imkânı yaratmaktaydı.

Implementation of the New Order (Nizâm-ı Cedîd) in the Province: Findings on Saruhan Sanjak

USTAOĞLU, Züleyha; YILMAZ, Hüseyin, Implementation of the New Order (Nizâm-ı Cedîd) in the Province: Findings on Saruhan Sanjak, CTAD, Year 18, Issue 35 (Spring 2022), pp. 35-65. The developments in the 18th century had caused the Ottoman State to experience a transformation in the center and provinces. After this process, especially in the provinces, the notable class became stronger and the rulers of the regions they were in. In this direction, the Karaosmanoğlu family came to the fore in Saruhan Sanjak and became the most powerful notable family of the region. These developments in the provinces and the defeats of the State on the fronts led Selim III starting a new reform program. First, the leaders of the State were asked to write reform bills on what should be done. One of the most important issues in these reform bills was the necessity of a military reform. Furthermore, the authors of the bills expressed their opinions on the deterioration of the order in the provinces, the position of the notables in the province and what kind of reform should be made in the province. Although there was no consensus among the authors on how to reform the provinces, the idea of a reform in the provinces built consensus. The New Order (Nizamı Cedîd), which was started in this context, was also put into practice in the provinces after a while and barracks were established for the implementation of modern education and training, or it was requested to recruit soldiers for barracks in Istanbul. Istanbul cooperated with the notables of the region to implement the New Order in Anatolia, and it offered new economical opportunities for the regions included in the New Order. For Saruhan Sanjak, the Karaosmanoğlu family was the implementer of the reform in the region. Being included in the New Order offered new economical opportunities to both the regional administrators and the rayah who would become the soldiers of the new order. This situation provided for Istanbul to benefit from the local power of the notables in the implementation of the reform, while creating for the notables both the opportunity to gain a legal status within the notables and the possibility to gain economical power.

PDF

___

T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Arşivi (BOA)
Bab-ı Defteri, Piyade Mukabelesi Kalemi Defterleri (D.PYM.d.) 35457, 35459, 35512,
Cevdet Askerîye (C.AS.) 757-30952.
Manisa Şer‘iyye Sicili (MŞS) 242, 237, 239
AKSAN Virginia V. (2013) Mobilization of Warrior Populations in the Ottoman Context, 1750-1850, Fighting for a Living: A Comparative Study of Military Labour 1500-2000, Ed. Erik-Jan ZÜRCHER, Amsterdam University Press, Amsterdam, s. 331-351.
BEYDİLLİ Kemal (1989) Alemdar Mustafa Paşa, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt 2, s. 364-365.
----------------------- (1999) Islahat, XVIII. Yüzyıldan Tanzimat’a Kadar, TDV. İslâm Ansiklopedisi, Cilt 19, s. 174-185.
----------------------- (1999) Küçük Kaynarca’dan Tanzimat’a Islahat Düşünceleri, İlmi Araştırmalar, VIII, s. 25-64.
----------------------- (2003) Mahmud II, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt 27, s. 352- 353 ve
----------------------- (2006) Mustafa IV, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt 31, s. 283- 285.
----------------------- (2007) Nizâm-ı Cedîd, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt 33, s. 175-178.
ÇADIRCI Musa (1972) Ankara Sancağında Nizâm-ı Cedîd Ortasının Teşkili ve Nizâm-ı Cedîd Askerî Kanunnamesi, Belleten, Sayı 36, s. 1-13.
ÇAĞMAN Ergin (2010) III. Selim’e Sunulan Islahat Layihalarım, Kitapevi Yayınları, İstanbul.
ÇAKMAK Biray (2015) 19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet-Eşrâf Toplum İlişkileri: Uşak Eşrâfından Acemzâdelerin Tarihine Katkı, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 32, s. 63-80.
EMECEN Feridun (2003) Manisa, TDV. İslâm Ansiklopedisi, Cilt 27, s. 577-583.
FRANGAKİS-SYRETT Elena (1992) The Commerce of Smyrna in the Eighteenth Century, (1700-1820), Centre for Asia Minor Studies, Atina.
GÖKMEN Ali (2007) 22 Nolu Çankırı Şer’iyye Siciline Göre (H.1218-1223, M.1803-1808) Çankırı’da Nizâm-ı Cedîd, Çankırı Araştırmaları Dergisi, 2, s. 173-178.
GÜNAY Vehbi (2006) Batı Anadolu’da Âyânlık Mücadeleleri ve Bargama Voyvodası Sağancılı Veli, Tarih İncelemeleri Dergisi, Cilt 21, Sayı 2, s. 93-118.
KARATAŞ Ömer (2005) 242 Numaralı Şer’iyye Sicil Defteri ve Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi (1223-1224/1808-1809), Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Manisa.
KOÇ Yunus – YEŞİL Fatih (2012) Nizâm-ı Cedîd Kanunları, 1791-1800, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
Mc GOWEN Bruce (2006) Âyanlar Çağı, 1699-1812, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, Ed. Halil İNALCIK-Donald QUATAERT, Eren, İstanbul, Cilt 2, s. 761-817.
MERT Özcan (1980) XVIII. ve XIX. Yüzyıllarda Çapanoğulları, Kültür Bakanlığı, Ankara.
------------------ (1991) Âyan, TDV. İslâm Ansiklopedisi, Cilt 4, s. 195-198.
------------------ (1993) Canikli Hacı Ali Paşa Ailesi, TDV. İslâm Ansiklopedisi, Cilt 7, s. 151-154.
NAGATA Yuzo (1997) Tarihte Âyânlar, Karaosmanoğluları Üzerine Bir İnceleme, TTK, Ankara.
-------------------- (1999) Muhsin-zâde Mehmed Paşa ve Âyânlık Müessesesi, Akademi Kitapevi, İzmir.
-------------------- (2007) Karaosmanoğlu Hacı Hüseyin Ağa’ya Âit Bir Tereke Defteri, Studies on the Social and Economic History of the Ottoman Empire, Akademi Kitapevi, Manisa, s. 22-29.
-------------------- (2007) The Role of Âyans in Regional Development During the Pre-Tanzimat Period in Turkey: A Case Study of the Karaosmanoğlu Family, Studies on the Social and Economic History of the Ottoman Empire, Akademi Kitapevi, Manisa, s. 119-133.
ÖĞRETEN Ahmet (2014) Nizâm-ı Cedîde Dâir Askerî Lâyihalar, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
ÖZKAYA Yücel (1963) III. Selim Devrinde Nizâm-ı Cedîd’in Anadolu’da Karşılaştığı Güçlükler, Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, s. 145-156.
--------------------- (1978) XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Yerli Ailelerin Âyânlıkları Ele Geçirişleri ve Büyük Hânedânlıkların Kuruluşu, Belleten, Cilt 42, Sayı 168, s. 667-723.
--------------------- (1994) Osmanlı İmparatorluğu'nda Âyanlık, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
POLAT Serkan (2017) Yenilikçi Bir Âyan: Çapanoğlu Süleyman Bey, Ankara Üniversitesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
SHAW Stanford J. (1965) The Origins of Ottoman Military Reform: The Nizâm-ı Cedîd Army of Sultan Selim III, The Journal of Modern History, Cilt 37, Sayı 3, s. 301.
---------------------- (2008) Eski ve Yeni Arasında Sultan III. Selim Yönetiminde Osmanlı İmparatorluğu, Çev. Hür GÜLDÜ, Kapı Yayınları, İstanbul.
ŞAFAKCI Hamit (2015) Nizam ı Cedid’in Anadolu’da Uygulanmasına Dair Bir Teftiş Raporu (1806), Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Sayı 14, s. 197-198.
ŞAHİN Canan (2003) The Rise and Fall of an Ayân Family in Eighteenth Century Anatolia: the Caniklizâdes (1737-1808), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Bilkent Üniversitesi, Ankara.
ŞAKUL Kahraman (2005) Nizâm-ı Cedîd Düşüncesinde Batılılaşma ve İslami Modernleşme, DİVAN İlmi Araştırmalar, Cilt 19, Sayı 2, s. 117-150.
TANSUĞ Feryal (2020) Revisiting the Escalation of Intercommunal Violence in İzmir (1797): “Anri-Greek,” or a More Complex Dynamic?, Ottoman War and Peace, Studies in Honor of Virginia H. Aksan, ed. Frank CASTİGLİONE Ethan L. MENCHİNGER-Veysel ŞİMŞEK, Brill, Leiden-Boston, s. 401-424.
ULUÇAY Çağatay (1955) 18 ve 19. Yüzyıllarda Saruhan’da Eşkıyalık ve Halk Hareketleri, Berksoy Basımevi, İstanbul.
UZUNÇARŞILI İsmail Hakkı (1974) Çapan Oğulları, Belleten, Cilt 38, Sayı 150, 215-261.
-------------------------------------- (1991) Nizâm-ı Cedîd Ricalinden Kadı Abdurrahman Paşa I, Belleten, Cilt XXXV, Sayı 138, s. 245-302.
-------------------------------------- (1991) Nizâm-ı Cedîd Ricalinden Kadı Abdurrahman Paşa II, Belleten, Cilt XXXV, Sayı 139, s. 409-451.
------------------------------------- (2010) Meşhur Rumeli Âyanlarından Tirsinikli İsmail, Yılık Oğlu Süleyman Ağalar ve Alemdar Mustafa Paşa, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara,
ÜNAL Uğur (2003) İdari ve Sosyal Alanlarda Nizâm-ı Cedîd Çabaları, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezî Dergisi, Sayı 14, s. 273-289.
VEİNSTEİN Gilles (1975) Ayân de la région d'Izmir et le commerce du Levant, deuxième moitié du XVUe siècle, Revue de l'Occident Musulman et de la Méditerranée, Sayı 20, s. 131-147.
WERRY Francis Peter (1861) Personal Memoirs and Letters of Francis Peter Werry, Attahé to the British Embassiers at St. Petersburgh and Viennna in 1812-1815, Charles J. Skeet Puplisher, Londra.
YAYCIOĞLU Ali (2016) Partners of the Empire, The Crisis of the Ottoman Order in the Age of Revolutions, Stanford University Press, California.
------------------------ (2018) Geç Dönem Osmanlı Dünyasında Taşradaki İktidar Sahipleri ve İmparatorluk: Çatışma mı, Ortaklık mı?, Osmanlı Dünyası, ed. Christine WOODHEAD, Çev. Gül ÇAĞALI GÜVEN, Alfa, İstanbul, s. 557-578.
YEŞİL Fatih (2011) Nizâm-ı Cedîd Ordusunda Tâlim ve Terbiye, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, Sayı 52, s. 27-84.
---------------- (2016) İhtilâller Çağında Osmanlı Ordusu, Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyoekonomik ve Sosyopolitik Değişim Üzerine Bir İnceleme (1793-1826), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
YILDIZ Aysel (2008) Vaka-yı Selimiyye or the Selimiyye Incident: A Study of the May 1807 Rebellion, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Sabancı Üniversitesi, İstanbul.