İki Savaş Arası Dönemde Türkiye ve Romanya’nın Ulus-Devlet Yapılanmaları ve Bölgesel Yansımaları

EMEK, Berk, İki Savaş Arası Dönemde Türkiye ve Romanya’nın Ulus-Devlet Yapılanmaları ve Bölgesel Yansımaları, CTAD, Yıl 18, Sayı 35 (Bahar 2022), s. 267- 298. Bu makalede, Türkiye ve Romanya’da iki savaş arası dönem boyunca uygulanan devlet inşası politikaları ve buna etki eden güvenlik temelli risk algısının iç politikaya olan etkisi tartışılmıştır. Her iki ülkede de ulus-devlet yapısının kurulması ve sağlamlaştırılması doğrultusunda ekonomik, siyasi ve toplumsal alanlarda ortaya çıkan millileştirme siyaseti karşılaştırmalı bir perspektiften değerlendirilmiştir. Belirtilen dönemde Türkiye ve Romanya bölgesel ve uluslararası barışı esas almıştır. Ancak, ulus-devletin kurulması ve sınır güvenliğinin kritik olduğu bir süreçte farklı etnik gruplara mensup toplulukların merkezî idareyle olan ilişkileri genellikle güvenlik endişesine bağlı olarak değişim göstermiştir. İki savaş arası dönem üzerine literatürde uluslaşan devlet kategorisinde ele alınan Türkiye ve Romanya, bölgesel riskler doğrultusunda merkezîleşme siyasetini temel almış, Doğu Anadolu ve Transilvanya gibi çok etnikli sınır bölgelerinde devlet otoritesini sağlamlaştırma yönünde çalışmıştır. Makale üç alt başlık altında toplanmıştır. İlk bölümde, uluslaşan devlet kavramı açıklanarak Türkiye ve Romanya’nın bu terim dâhilinde değerlendirilmesi yapılmıştır. İkinci kısımda, zamanla yükselen revizyonizmin Avrupa’da yarattığı tehdit, karşı önlemler ve Milletler Cemiyeti’nin rolü ele alınmıştır. Üçüncü olarak ise Doğu Anadolu ve Transilvanya bölgelerinin analizinden yola çıkılarak güvenlik risklerinin Türkiye ve Romanya’da devlet politikalarına ne ölçüde yansıdığı ve sonuçları tartışılmıştır. Türkiye, Romanya ve İngiltere’deki arşivlerden yararlanılan makalede, revizyonist hedefler ve siyasi problemlerle bağlantılı güvenlik risklerinin Türkiye ve Romanya’nın merkezîleşme çabalarını arttırdığı ve resmi devlet politikalarını güvenlik ekseninde şekillendirdiği ortaya konulmuştur.

PDF

___

Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), Ankara 490-1-0-0,585.201. 490-1-0-0, 527.2113.2.
Türkiye Sosyal Tarih Araştırmalar Vakfı (TÜSTAV) Arşivi, İstanbul Komintern Arşivi Döküm CD No. 21, Klasör No: 27_36, Belge No: 131-142, 1925. CD No. 21, Klasör No: 27_36, Belge No: 259-297, 1925. CD No. 29, Klasör No: 3-8, Belge No: 389, 1927.
AHMAD Feroz (2003) The Quest for Identity, One world Publications, Oxford.
AKBULUT Erden-TUNÇAY Mete (2013) İstanbul Komünist Grubundan (Aydınlık Çevresi) Türkiye Komünist Partisi’ne (1919-1926), Sosyal Tarih Yayınları, İstanbul.
ARENDT Hannah (2012) Devrim Üzerine, Çev. Onur Eylül KARA, İletişim Yayınları, İstanbul.
ASLAN Yavuz (2020) Şark Şûrası ve Şark İli Mecmuası, Sosyal Tarih Yayınları, İstanbul.
AYDEMİR Şevket Süreyya (1937) Orta Yayla, Ulusal Ekonomi ve Arttırma Kurumu, Ankara.
-----------------------------------(1938) Halk İçin İktisat Bilgisi, Ulusal Ekonomi ve Arttırma Kurumu, Ankara.
-----------------------------------(1943) İptidailikten Kurtuluş, Hep Bu Topraktan, Sayı 2 (Eylül), s. 10-16.
-----------------------------------(1943) Otarşi Değil, Yüksek Hayat Seviyesi, Hep Bu Topraktan, Sayı 2 (Eylül), s. 80-86.
-----------------------------------(1979) Kırmızı Mektuplar ve Son Yazıları, Çağdaş Yayınları, İstanbul.
-----------------------------------(2011) İkinci Adam:1938-1950, II. Cilt, 11. Basım, Remzi Kitabevi, İstanbul.
-----------------------------------(2011) İnkılâp ve Kadro, Remzi Kitabevi, 6. Basım, İstanbul.
-----------------------------------(2016) Suyu Arayan Adam, Remzi Kitabevi, 31. Basım, İstanbul.
BELGE Murat (2012) Militarist Modernleşme: Almanya Japonya ve Türkiye, İletişim Yayınları, 2. Basım, İstanbul.
BORATAV Korkut (1974) 100 Soruda Türkiye’de Devletçilik, Gerçek Yayınları, İstanbul.
CAINE Barbara (2019) Biyografi ve Tarih, Çev. Müge SÖZEN, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
CARLYLE Thomas (2013) On Heroes, Hero-Worship and the Heroic in History, Ed. David R. SORENSEN and Brent E. KINSER, Yale University Press, London.
Cumhuriyet (1933) Tasarruf Cemiyetinin Kongresi Toplandı, 1 Mayıs.
ÇOMAK İhsan (2016) Doğu Emekçileri Komünist Üniversitesi ve Burada Okuyan Türk Öğrenciler Hakkında Bir Rapor, Bilig, Sayı 76 (Kış), s. 87-115.
ÇULHAOĞLU Metin (1998) Şevket Süreyya Aydemir: Suyu Ararken Yolunu Yitiren Adam, Toplum ve Bilim, Sayı 78, Güz, s. 92-102.
DUVERGER Maurice (1974) Siyasi Partiler, Çev. Ergun ÖZBUDUN, Bilgi Yayınevi, 2. Basım, Ankara.
ERGÜDER Jülide (1978) 1927 Komünist Tevkifatı: İstanbul Ağır Ceza Mahkemesindeki Duruşma, Birikim Yayınları, İstanbul.
ERTAN Temuçin Faik (1994) Kadrocular ve Kadro Hareketi, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
------------------------------(2020) Kadroculara Göre Birinci Dünya Savaşı, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl 16, Sayı 32 (Güz), s. 617-632.
GENCER Sedat (2019) Kimliğin Bir Belirleyeni Olarak Göç ve Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Uzanan Süreçte Bir Göçmen Çocuğu Olarak Şevket Süreyya Aydemir’in Hikayesi, Göç ve Kültürel Etkileşim, Sebahattin Zaim Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2019, s. 837-853.
------------------------------(2020) Turancı, Marksist, Kemalist, İmparatorluktan Cumhuriyet’e Bir Entelektüelin Portresi: Şevket Süreyya Aydemir, Süleyman Demirel Üniversitesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Isparta.
GEORGEON François (1996) Türk Milliyetçiliğinin Kökenleri: Yusuf Akçura (1876-1935), Çev. Alev ER, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2. Basım, İstanbul.
------------------------------(2007) Türk Milliyetçiliği Üzerine Düşünceler: Suyu Arayan Adam’ı Yeniden Okurken, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Milliyetçilik, Ed. Tanıl BORA ve Murat GÜLTEKİNGİL, İletişim Yayınları, 4. Basım, İstanbul, s. 23-36.
GIDDENS Anthony (1986) The Constitution of Society, Polity Press, 2nd Editon, Cambridge.
GÖLE Nilüfer (2007) Batı Dışı Modernlik: Kavram Üzerine, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Modernleşme ve Batıcılık, Ed. Tanıl BORA ve Murat
GÜLTEKINGIL, İletişim Yayınları, 4. Basım, İstanbul, s. 56-67.
GÜVEN TOKER Nurdan (2019) Cumhuriyetin İlk Yıllarında Toplumla Bütünleşme Projesi Olarak Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti, History Studies, Cilt 11, Sayı 2, s. 655-679.
İngilizlerin Oynattığı İrtica Kuklası (1925) Orak Çekiç, Sayı 7 (Mart), s. 1.
Kadro (1932) Kadro, Sayı 1 (II. Kânun), s. 3.
Kahrolsun İrtica (1925) Orak Çekiç, Sayı 6 (Şubat), s. 1.
KARPAT H. Kemal (2010) Türk Demokrasi Tarihi, Timaş Yayınları, İstanbul.
KAYALI Kurtuluş (2017) Türk Düşünce Dünyası’nın Bunalımı, İletişim Yayınları, 5. Basım, İstanbul.
LÄSSIG Simone (2019) Modern Tarihte Biyografi-Biyografide Modern Tarih Yazımı, Çev. Canan ÖZKILIÇ, Otur Baştan Yaz Beni, Ed. Abdülhamit KIRMIZI, Küre Yayınları, 2. Basım, İstanbul, s. 29-58.
MANNHEIM Karl (1954) Ideology and Utopia, Routledge and Kegan Paul Ltd., London.
MARDİN Şerif (1990) Türkiye’de Toplum ve Siyaset: Makaleler I, İletişim Yayınları, İstanbul.
NURETTİN Vâlâ (1965) Bu Dünyadan Nâzım Geçti, Remzi Kitabevi, İstanbul.
ÖZCAN Ufuk (1992) Kadro Hareketi Üzerine Sosyolojik Bir Deneme, İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, Cilt. 3, Sayı 3, s. 97-130.
PAMUK Şevket (2019) Türkiye’nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi: Büyüme, Kurumlar ve Bölüşüm, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
SHAYEGAN Daryush (1992) Cultural Schizophrenia: Islamic Societies Confronting the West, Çev. John Howe, Syracuse University Press, Syracuse, N.Y.
SHILS Edward (1960) Political Development in the New States (II), Comparative Studies in Society and History, Vol. 2, Issue 4, July, s. 379-411.
SÜREYYA Şevket (1925) Diyalektik Nedir, Aydınlık, Sayı 29 (Kanun-ı sânî) s. 783-784.
------------------------(1931) Cihan İktisadiyatında Türkiye, Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti, Ankara.
------------------------(1932) Mektep Kooperatifçiliği ve Tasarruf Terbiyesi, Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti, Ankara.
------------------------(1932) İnkılâbın Psikolojisi: Pesimist, Kadro, Sayı 1 (II. Kânun), s. 4-7.
------------------------(1932) İnkılâp Heyecanı: Antuziasm, Kadro, Sayı 2 (Şubat), s. 5-8.
------------------------(1932) Halk Evleri, Kadro, Sayı 3 (Mart), s. 35-37.
------------------------(1932) Plan Mefhumu Hakkında, Kadro, Sayı 5 (Mayıs), s. 5- 12.
------------------------(1932) Milli Kurtuluş Hareketlerinin Ana Prensipleri, Kadro, Sayı 8 (Ağustos), s. 6-12.
------------------------(1932) İş Hasreti ve 500.000.000 liralık Türk Bütçesi, Kadro, Sayı 9 (Eylül), s. 4-10.
------------------------(1932) İç Pazar ve İktisatta Bütünlük, Kadro, Sayı 10 (Birinci Teşrin), s. 5-12. ------------------------(1932) Milli Kurtuluş Hareketleri Hakkında Bizim Tezimiz, Kadro, Sayı 12 (Birinci Kânun), s. 38-44.
------------------------(1933) Ege Günü, Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti, Ankara.
------------------------(1933) İktisadi Devletçilik, Kadro, Sayı 17 (Mayıs), s. 37-45.
------------------------(1933) Beynelmilel Fikir Hareketleri Arasında Türk Nasyonalizmi I, Kadro, Sayı 18 (Haziran), s. 5-14.
------------------------(1933) Yaban, Kadro, Sayı 18 (Haziran), s. 80-87.
------------------------(1933) Beynelmilel Fikir Hareketleri Arasında Türk Nasyonalizmi II, Kadro, Sayı 19 (Temmuz), s. 6-16.
------------------------(1933) Beynelmilel Fikir Hareketleri Arasında Türk Nasyonalizmi III, Kadro, Sayı 21 (Eylül), s. 5-14.
------------------------(1934) Biz Avrupa’nın Hayranı Değil Mirasçısıyız, Kadro, Sayı 29 (Mayıs), s. 43-47.
------------------------(1934) İsmail Hakkı Beyin Mefkûreciliği, Kadro, Sayı 29 (Mayıs), s. 37-43.
------------------------(1934) Hüseyin Cahit Bey’in Hazin Tarafı, Kadro, Sayı 31 (Temmuz), s. 35-41.
------------------------(1934-1935) Sosyal Milliyetçiliğin Zaferi, Kadro, Sayı 35 ve 36 (İlkkânun- Son kânun), s. 8-22.
------------------------(2005) Lenin ve Leninizm, Çev. Elmas ŞAHİN, Lenin ve Leninizm, Salkımsöğüt Yayınları: Aydınlık Külliyatı-10, Ankara, s. 32-48.
TEKELİ İlhan (2007) Birlikte Yazılan ve Öğrenilen Bir Tarihe Doğru, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
------------------ ve İLKİN Selim (2010) Cumhuriyet’in Harcı I: Köktenci Modernitenin Doğuşu, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 3. Basım, İstanbul.
TOPRAK Zafer (2020) Atatürk: Kurucu Felsefenin Evrimi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2. Basım, İstanbul.
---------------------(2021) Cumhuriyet ve Antropoloji, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
TUNAYA Tarık Zafer (2010) Türkiye’nin Siyasi Hayatında Batılılaşma Hareketleri, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
TUNÇAY Mete (1976) Şevket Süreyya Aydemir: “Suyun bulunması galiba yolun yitirilmesi pahasına oldu” demişti, Milliyet Sanat, 2 Nisan 1976, s. 3-4.
---------------------(1978) Türkiye’de Sol Akımlar:1908-1925, Bilgi Yayınevi, 3. Basım, İstanbul.
TÜRKEŞ Mustafa (2007) Kadro Dergisi, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Kemalizm, Ed. Tanıl BORA ve Murat GÜLTEKİNGİL, İletişim Yayınları, 4. Basım, İstanbul, s. 464-476.
ÜNVER Cennet (2007) Şevket Süreyya Aydemir, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Milliyetçilik, Ed. Tanıl BORA ve Murat GÜLTEKİNGİL, İletişim Yayınları, 4. Basım, İstanbul, s. 466-473.
ÜSTEL Füsun (2004) İmparatorluktan Ulus-Devlete Türk Milliyetçiliği: Türk Ocakları (1912-1931), İletişim Yayınları, İstanbul.