Bir Teftiş Raporunun Söyledikleri ve Söylemedikleri: “Kastamonu Valisi Mehmet Reşit Paşa’nın 15 Temmuz 1914 Tarihli Teftiş Raporuna Dair”

Son dönem Osmanlı bürokrasisinin tanınmış şahsiyetlerinden olan MehmetReşit Paşa, Osmanlı eğitim camiasında idareci ve muallim olarak uzun yıllargörev yapmıştır. Bu görevlerindeki başarıları nedeniyle 1906 yılında SerezSancağı Mutasarrıflığına tayin edilmiş ve böylece mülki amirlik dönemibaşlamıştır. Mehmet Reşit Paşa, II. Meşrutiyet’in ilanından sonra sırasıylaEdirne, Cezayir-i Bahr-ı Sefid, Manastır ve Ankara valiliklerinde bulunmuş ve14 Mayıs 1913’te Kastamonu Valiliğine tayin edilmiştir. Bu görevini azledildiği25 Ağustos 1915’e kadar devam ettirmiştir. 1916 seçimlerinde Ergani mebusuolarak Meclis-i Mebusana giren Mehmet Reşit Paşa, 13 Mayıs 1919’da Sivas Valiliği’ne atanmıştır. Bu görevi sırasında Mustafa Kemal Paşa’ya destek vermişve Millî Mücadele yıllarında Ankara hükûmetinin mebusu ve valisi olarak görevyapmıştır. Çalışmamızın merkezinde Mehmet Reşit Paşa’nın, Kastamonu Valisiolarak görev yaptığı dönemdeki teftiş gezilerinden birine ait olan raporbulunmaktadır. 15 Temmuz 1914 tarihli olup Taşköprü, İnebolu ve Araçkazaları ile Devrekâni nahiyesini kapsayan bu rapor bölgenin I. Dünya Savaşınanasıl bir durumda girdiğini göstermektedir. Çalışmamızda kullandığımız yöntemsadece raporda yazılı olan bilgileri vermek değildir. Raporda adı geçen bazı yerelidarecilerin, kurumların ve icraatların raporun kaleme alındığı tarihten önceki vesonraki durumlarına dair tespitlerde de bulunarak şahısların, kurumların veolayların zaman içerisindeki gelişimleri ve değişimleri de ortaya konulmayaçalışılmıştır. Bu sayede raporun bize söylediği şeylerin yanı sıra söylemediği bazışeyleri de tespit etmeye çalıştık. Çalışmamızın temel kaynağı Osmanlı Arşivininçeşitli tasniflerinden temin ettiğimiz belgelerdir. Bununla birlikte döneme aitbazı gazete ve mecmualar ile konumuza ilişkin telif eserlerden deyararlanılmıştır.

What an Inspection Report Do and Do Not Say: “On the Inspection Report of Mehmet Reşit Pasha, the Kastamonu Governor, dated July 15, 1914”

Mehmet Reşit Pasha, a prominent figure of the late Ottoman bureaucracy, performed service as an administrator and teacher in Ottoman education circles for long years. Due to his successes in these duties, he had been appointed to Serez Sanjak's Lieutenant Governor in 1906, and thus his civilian authority period had started. Mehmet Resit Pasha had performed Edirne, Cezayir-I BahrI Sefid, Monastery, and Ankara governorships after the proclamation of the 2nd Constitutional Monarchy, and had been appointed to Kastamonu Governorship on May 14, 1913. He had continued his duty until August 25, 1915, on which he had been dismissed. Mehmet Resit Pasha, who entered into Chamber of Deputies as Ergani deputy in 1916 elections, had been appointed to Sivas Governorship on May 13, 1919. He had given support to Mustafa Kemal Pasha during this duty and performed service as deputy and governor of the Ankara government in National Struggle years. A report, belonging to one of the audit trips, during which he had performed duty as Kastamonu Governor, find in the center of our study. This report, on which date is July 15, 1914 and covers Taskopru, Inebolu and Arac districts, and Devrekani township, shows under which condition the region went to World War I. Our study's method is not only giving the information written on the report, but also determining the conditions of some local administrators, institutions, and operations mentioned in the report before and after the date when the report was written. It had also tried to reveal developments and changes of the persons, institutions, and events over time. By this means, we tried to determine what the report said as well as what it did not say. Our study's primary resource is the documents that we procured from several classifications of the Ottoman Archive. In addition, some newspapers and journals belonging to the period and copyright works regarding our subject are made use of.

PDF

___

Arşiv Belgeleri
T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Bâbıâli Evrak Odası (BEO.) 3838/287807.
Dâhiliye Nezareti Belgeleri, Dâhiliye Nezareti Mektûbi Kalemi (DH. MKT.) 1158/13.
Dâhiliye Nezareti, Sicill-i Ahvâl Komisyonu Defterleri (DH. SAİD. d.), 112/297.
Dâhiliye Nezareti, İdari Kısım Belgeleri (DH. İD), 80/23, 185-2/14, 174/24, 218- 2/31.
Dâhiliye Nezareti, Mebânî-i Emîriye-Hapishaneler Müdüriyeti Evrakı (DH. MB. HPS.) 44/20, 49/11, 23/6, 155/22.
Dâhiliye Nezareti, Mebânî-i Emîriye-Hapishaneler Müdüriyeti Müteferrik Evrakı (DH. MB. HPS. M.) 10/27.
Dâhiliye Nezareti, Şifre Evrakı (DH. ŞFR.) 55A/90.
Dâhiliye Nezareti, Umûr-ı Mahalliye-i Vilayât Müdüriyeti Belgeleri (DH. UMVM.) 133/16.
Dâhiliye Nezareti, Tesri-i Muamelat ve Islahat Komisyonu Belgeleri (DH. TMIK. S.) 49/63.
Dâhiliye Nezareti, Hukuk Kısmı Belgeleri (DH. H.) 43/23.
Dâhiliye Nezareti, Muhaberat-ı Umumiye İdaresi Belgeleri (DH. MUİ.) 90/22.
Dâhiliye Nezareti, Hukuk Müşavirliği Belgeleri (DH. HMŞ.) 25/86.
İrade Dâhiliye (İ.DH.) 1516/44.
Maarif Nezareti, Mektûbî Kalemi Belgeleri (MF. MKT.) 1195/2. Şura-yı Devlet Evrakı (ŞD.) 1697/23, 1697/8.
Gazete
Köroğlu, Nu. 313, Nu. 329, Nu. 330, Nu. 360. Süreli Yayın
Dâhiliye Nezareti, Umur-ı Mahalliye-i Vilayat Mecmua-ı Seneviyesi, C. II, Dersaadet, 1330.
Kitaplar, Makaleler ve Tezler
ÇANKAYA Ali (1968-1969) Son Asır Türk Tarihinin Önemli Olayları İle Birlikte Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler (Mülkiye Şeref Kitabı), C. III, Ankara.
ESKİ Mustafa (2000) Kastamonu Valileri 1838-2000, Ankara.
GEMİCİ Filiz - ŞAHİN Enis (2007) Millî Mücadele’de Bir Vali: Sivas Valisi Mehmet Reşit Paşa (1868-1924), Akademik İncelemeler, C. 2, S. 2, ss. 1-25.
KOCAOĞLU Burak (2011), İl Genel Meclis Tutanaklarına Göre 1913-1914 Yıllarında Kastamonu, Kastamonu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Mehmet Serhat Yılmaz, Kastamonu.
MADEN Fahri (2018) Kastamonu’da Eşkıyalık, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
PAKALIN Mehmet Zeki (1993) Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. II, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
SEZEN Tahir (2017) Osmanlı Yer Adları Sözlüğü, Ankara.
YILMAZ Mehmet Serhat (2008) II. Meşrutiyet Devri Kastamonu Basın Tarihi (1908- 1918), Berikan Yayınları, Ankara.