1967 Kıbrıs Krizi’nde Siyasi, Askerî ve Hukuki Boyutlarıyla Türkiye’nin Zorlayıcı Diplomasi Uygulaması

1967 Kıbrıs Krizi, Kıbrıs Cumhuriyeti kurulduktan sonra 1963-1964 KıbrısKrizi’yle Ada’da ortaya çıkan ve yoğunlukları farklı da olsa aralıklarla devam edenşiddet sarmalı içerisinde tekrarlayan bir kriz olarak ortaya çıkmıştır. EOKA’nınlideri Albay Grivas’ın önderliğindeki Rum Milli Muhafız Kuvvetlerinin, KıbrısTürklerinin toplu olarak yaşadıkları Geçitkale ve Boğaziçi köylerine karşı ağırsilahlarla başlattıkları saldırılar üzerine ortaya çıkan krizde, Nisan 1967’deYunanistan’da askerî darbeyle iktidara gelen Albaylar Cuntası’nın “enosis” yanlısıpolitikasının, Kıbrıs Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Başpiskopos Makarios’unönderliğindeki “enosis” yanlılarının bu yöndeki faaliyetlerine eklemlenmişolmasının rolü büyüktür. Diğer taraftan, 5 Haziran 1967’de patlak veren Arapİsrail Savaşı’yla dikkatlerin Ortadoğu’ya çevrildiği bir dönemde, Albaylar Cuntası’nın bu savaşın uluslararası alanda yarattığı atmosferi kendi lehinesömürmeye çalışması da kriz için elverişli bir zemin oluşturmuştur. Kriz sırasındaTürkiye’de yönetimde bulunan Süleyman Demirel’in başbakanlığındaki hükûmet,krizin kendine özgü koşullarını dikkate alarak bir “zorlayıcı diplomasi” stratejisioluşturmaya ve uygulamaya gayret etmiştir. Bu çerçevede Demirel Hükûmeti,Kıbrıs Türklerine karşı gerçekleştirilen saldırıların sona erdirilmesini ilk veöncelikli hedef olarak belirleyerek, adadaki düzenin temeli olan “1959 Zürih veLondra Antlaşmaları”nın tek yanlı eylemler ve kararlarla değiştirilmesineTürkiye’nin hiçbir şekilde razı olmayacağını muhataplarına kabul ettirmeyi veadada yaşayan Kıbrıs Türk toplumunun haklarını güvence altında tutmayıamaçlamıştır. Demirel Hükûmeti, bu amacı elde etmeye yönelik olarak diplomatikgirişimlerini sürdürürken, adadaki Türk toplumuna yönelik şiddet eylemlerininsona erdirilememesi durumunda “Garanti Antlaşması”na dayanarak devreyesokmak üzere sınırlı ölçekte askerî güç kullanımını da içeren bir “zorlayıcıdiplomasi” stratejisini rasyonalize etmeye çalışmıştır. Türkiye’nin o tarihlerdeKıbrıs’a başarılı bir müdahalesini mümkün kılacak gerekli askerî teçhizata veyeterli hazırlığa henüz sahip olmaması, Demirel Hükûmeti’ni krizin çözümü içinuzlaşı ve müzakere süreçlerini de açık tutma konusunda daha özenli hareketetmeye zorlamıştır. Dolayısıyla kriz sırasında Türkiye kuvvet kullanmatehditlerinin inandırıcılığını ve caydırıcılığını şiddet içermeyen askerî baskıyöntemleri uygulayarak sağlamaya çalışırken, askerî ve diplomatik araçları uyumluve birbirini destekler biçimde kullanmaya çalışmıştır. Ayrıca üçüncü aktörlertarafından yapılan arabuluculuk girişimlerini desteklemiş ve krizin barışçıl yollarlaçözülebilmesi için taleplerini sınırlı tutmaya özen göstermiştir. Neticede, 1967Kıbrıs Krizi Türkiye açısından başarılı bir çözüme ulaşmıştır. Bu çalışmada, 1967Kıbrıs Krizi’nin ortaya çıkışı, gelişimi ve sonlanışı, Türkiye’nin ortaya koyduğukriz yönetimi ve ona temel oluşturan “zorlayıcı diplomasi” stratejisi çerçevesindetarihsel ve betimleyici analiz yöntemiyle incelenmiştir.

Turkey’s Coercive Diplomacy Practice in the Cyprus Crisis of 1967 with its Political, Military and Legal Dimensions

The Cyprus Crisis of 1967 emerged as a crisis that had first arisen on the island following the Cyprus Crisis of 1963-1964 just after the establishment of the Republic of Cyprus, and which recurred within a spiral of violence that continued at intervals albeit at different intensities. The activities of enosis supporters under the leadership of Archbishop Makarios, the President of the Republic of Cyprus, in line with the pro-enosis policies of the Colonels’ Junta that took power in Greece in April 1967 by coup d’état had a significant role in the crisis that occurred upon the heavily armed attacks carried out by Greek National Guard forces led by Colonel Grivas, the leader of EOKA, against the villages of Geçitkale and Boğaziçi where Turkish Cypriots lived collectively. On the other hand, at a time when the attention was turned to the Middle East with the ArabIsraeli War that broke out on June 5, 1967, the Colonels’ Junta’s trying to exploit the atmosphere created in the international arena by this war in his favor provided a favorable basis for the crisis. The then government of Turkey under Süleyman Demirel, the Prime Minister strived to develop and implement a strategy of coercive diplomacy by taking into account the unique circumstances of the crisis. In this context, the Demirel government determined stopping the attacks against Turkish Cypriots as the first and primary target and it aimed to make its Greek counterparts accept that Turkey would never consent any changes to the Zurich and London Agreements of 1959, the basis of order on the island, with unilateral actions and decisions and to secure the rights of the Turkish Cypriot community living on the island. Continuing its diplomatic initiatives to achieve this goal, the Demirel government tried to rationalize a “coercive diplomatic” strategy, including the use of a limited military force to be put it into operation, in line with the Treaty of Guarantee, if the violence actions against the Turkish Cypriot community on the island could not be stopped. The fact that Turkey did not have the necessary military equipment and was not adequately prepared for a successful intervention in Cyprus at that time forced the Demirel government to be more careful in keeping open channels of reconciliation and negotiation to resolve the crisis. Accordingly, Turkey tried to use military and diplomatic tools in compatible and consistent with each other while seeking to ensure the credibility and deterrent force of its threats of force use during the crisis by applying methods of non-violent military repression. It also supported the mediation initiatives of third parties and was careful to limit its demands so that the crisis could be resolved peacefully. As a result, the Cyprus Crisis of 1967 achieved a successful resolution from the Turkish viewpoint. This study examines the occurrence, development and end of the Cyprus Crisis of 1967, within the framework of crisis management put forward by Turkey and “coercive diplomacy” strategy that underpins this crisis management, with the descriptive and historical analysis method.

PDF

___

Süreli Yayınlar
(1967) Cumhuriyet Gazetesi, 17 Kasım 1967.
(1967) Dışişleri Bakanlığı Belleteni, Sayı: 28 (Ocak).
(1967) ------------------------------, Sayı: 31 (Nisan).
(1967) ------------------------------, Sayı: 36 (Eylül).
(1967) ------------------------------, Sayı: 38 (Kasım).
(1967) ------------------------------, Sayı: 39 (Aralık).
Keesing’s Contemporary Archives, 1967-1968. (1967) Milliyet Gazetesi, 18 Kasım.
(1967) Denktaş, Kıbrıs’a Nasıl Çıktığını Anlattı, Bozkurt Gazetesi, 14 Kasım.
(1967) Dışişleri Bakanlığı Bütçesi ile İlgili Tenkit ve Telkinlere Dışişleri Bakanı’nın Cevabı, Dışişleri Bakanlığı Belleteni, Sayı: 29 (Şubat 1967), s. 38-43.
General Assembly Thirty-third session Item 28 of the Preliminary List Question of Cyprus, A/33/115 S12722, 30 May 1978, https://undocs.org/en/A/33/115%20, (Erişim Tarihi: 4 Temmuz 2018).
Thant’ın Boğaziçi ve Geçitkale Olayları ile İlgili Raporu, 17.11.1967, Dışişleri Bakanlığı Belleteni, Sayı: 38 (Kasım 1967), s. 83-84.
The ‘Akritas Plan’ and The ‘Ikones’ Disclosures of 1980, http://www.mfa.gov.tr/akritas-plan.en.mfa, (Erişim Tarihi: 4 Temmuz 2018).
The Cyprus Crisis of 1967 and the Vance Mediation, September-December 1967, Foreign Relations of the United States, 1964-1968 (Cyprus; Greece; Turkey), Vol. XVI, United States Government Printing Office, Washington, 1999, s. 636- 699.
Kitaplar ve Makaleler
AKSU Fuat (2008) Türk Dış Politikasında Zorlayıcı Diplomasi, Bağlam Yayıncılık, İstanbul.
--------------- (2017) Türk Dış Politikasında Karar Alma ve Kriz Yönetimi Süreç Analizi, Kriz İncelemeleri Serisi-1, İstanbul.
AKSU Fuat, ÇOLAK Yunus (2019) Türkiye’nin Dış Politika Krizlerinde Ahdi Hukuk: Kıbrıs ve Nahçıvan Krizleri, Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 88, s. 19-54
AKŞİN Sina (1997) Önsöz, Türkiye Tarihi: Çağdaş Türkiye (1908-1980), C. 4, 5. bs., Ed. Sina Akşin, Cem Yayınevi, İstanbul.
ARCAYÜREK Cüneyt (1985) Demirel Dönemi 12 Mart Darbesi (1965-1971), Bilgi Yayınevi, Ankara.
ARMAOĞLU Fahir (t. y.) 20. Yüzyıl Siyasî Tarihi, C. I-II, 11. bs., Alkım Yayınevi, İstanbul.
BODUR Harun (2013) Kronolojik 20. Yüzyıl Siyasî Tarihi, Yeditepe Yayınevi, İstanbul.
BÖLÜKBAŞI Süha (1988) The Superpowers and the Third World: Turkish-American Relations and Cyprus, University Press of America, Lanham, Maryland.
------------------------- (2001) Barışçı Çözümsüzlük, İmge Yayınları, Ankara.
BRECHER Michael (1993) Crises in World Politics, Pergamon Press, Oxford.
CILIZOĞLU Tanju (der.) (2007) Çağlayangil’in Anıları: Kader Bizi Una Değil, Üne İtti, 3. bs., Bilgi Yayınevi, Ankara.
CLERIDES Glafcos (1989) Cyprus: My Deposition, Vol. 1-4, Alithia Press, Nicosia.
COŞKUN Yasin (2018) The Cyprus Crisis of 1967 and The British-Turkish Policies, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, Cilt: 18, Sayı: 2 (Kış), s. 377-398.
CRAIG Gordon A., GEORGE Alexander L. (1997) Güç ve Devlet Yönetimi: Günümüzün Diplomatik Sorunları, İhsan D. Dağı, Emir Yüksel (çev.), Dış Politika Enstitüsü Yayınları, Ankara.
GEORGE Alexander L. (1997) Forceful Persuasion: Coercive Diplomacy as an Alternative to War, 3rd ed., United States Institute of Peace, Washington.
DAĞI Zeynep (2007) Diplomasi: Çatışmanın ve İşbirliğinin Dili, Uluslararası Politikayı Anlamak: Ulus-Devlet’ten Küreselleşmeye, Zeynep Dağı (der.), Alfa Yayınları, İstanbul, s. 287-353.
DENKTAŞ Rauf R. (2004) Kıbrıs Girit Olmasın, 3. bs., Remzi Kitabevi, İstanbul.
EROL Hande (2015) Rauf Denktaş’ın Ankara’daki Zorunlu İkamet Yılları ve Faaliyetleri (1964-1968), Tarih Okulu Dergisi (TOD), Yıl: 8, Sayı XXIII (Eylül), s. 389-408.
EVANS Graham, NEWNHAM Jeffrey (2007) Uluslararası İlişkiler Sözlüğü, H. Ahsen Utku (çev.), Gökkubbe Yayınları, İstanbul.
FIRAT Melek M. (1997) 1960-71 Arası Türk Dış Politikası ve Kıbrıs Sorunu, Siyasal Kitabevi, Ankara.
------------------------ (2006) Yunanistan’la İlişkiler (1960-1980), Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, C. I (1919-1980), 12. bs., Ed. Baskın Oran, İletişim Yayınları, İstanbul, s. 716-767.
GEORGE Alexander L. (1991) A Provisional Theory of Crisis Management, Avoiding War: Problems of Crisis Management, Alexander L. George (ed.), Westview Press, Boulder, 1991, s. 22-27.
------------------------------ (1991) Strategies for Crisis Management, Avoiding War: Problems of Crisis Management, Alexander L. George (ed.), Westview Press, Boulder, s. 377-394.
------------------------------ (2004) Coercive Diplomacy, The Use of Force: Military Power and International Politics, 6th ed., Robert J. Art, Kenneth N. Waltz (ed.), Rowman & Littlefield Publishers, Inc., Lanham, s. 70-76.
HASGÜLER Mehmet (1998) Kıbrıs’ta Enosis ve Taksim’in İflası, Öteki Yayınevi, Ankara.
HERMANN Charles F. (1969) Crisis in Foreign Policy: A Simulation Analysis, Bobbs-Merrill Company, Indianapolis.
KUNERALP Zeki (1998) A Footnote to Turco-Greek History: The KeşanAlexandroupolis Talks September 9-10, 1967, ISIS, İstanbul.
MIRBAGHERI Farid (2010) Historical Dictionary of Cyprus, Scarecrow Press, Inc., USA.
OBERLING Pierre (1987) Bellapais’e Giden Yol: Kıbrıs Türklerinin Kuzey Kıbrıs’a Göçü, Çev. Mehmet Erdoğan, Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara.
ORAN Baskın (1986) Türk-Yunan İlişkilerinde Batı Trakya Sorunu, Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları, Ankara.
ÖZTÜRK Osman Metin (2003) Stratejik Açıdan Doğu Akdeniz ve Kıbrıs, Altınküre Yayınları, Ankara.
SARICA Murat, TEZİÇ Erdoğan, ESKİYURT Özer (1975) Kıbrıs Sorunu, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayını, İstanbul.
ŞENER Bülent (2011) Türk Dış Politikasında Güç Kullanma Seçeneği, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmış Doktora Tezi), İstanbul.
--------------------- (2013) 1963-1964 Kıbrıs Krizi: Türk Dış Politikası Tarihinde Askerî, Siyasal ve Hukuksal Boyutlarıyla Bir Zorlayıcı Diplomasi Uygulaması, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Yıl: 35, Cilt: 103, Sayı: 205 (Temmuz-Ağustos), s. 103-136.
TÜLÜMEN Turgut (1998) Hayat Boyu Kıbrıs, Boğaziçi Yayınları, İstanbul.
UÇAROL Rifat (1995), Siyasî Tarih (1789-1994), Filiz Kitapevi, İstanbul.
YAVUZALP Ercüment (1993) Kıbrıs Yangınında Büyükelçilik, Bilgi Yayınevi, Ankara.
------------------------------- (1996) Liderlerimiz ve Dış Politika, Bilgi Yayınevi, Ankara.