BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI: 1916, TRABZON'UN RUSLAR TARAFINDAN İŞGALİ

Osmanlı Devleti ile Almanya arasında imzalanan ittifak anlaşmasını müteakip Karadenize çıkan Osmanlı donanmasının 1914 Ekiminde Rus limanlarını bombardımana tutmasıyla Osmanlı Devleti Birinci Dünya Savaşına fiilen girdi. Nitekim Rus orduları 1 Kasım 1914 günü Osmanlı-Rus sınırını geçti ve Erzurum üzerine harekâta girişti. Türk Başkomutanlığı için Trabzon ve havalisi büyük önem arz ediyordu. Çünkü bu bölgenin bir düşman işgaline maruz kalması, merkezi Erzincanda olan 3üncü Orduyu oldukça sıkıntıya sokacaktı. Kafkas Cephesinde yeterli yol bağlantısı olmadığı için savaşan birliklerinin takviye ve tedarikini, Karadeniz yolu ile yapmaya mecburdu. Bu nedenle Rusyanın Karadeniz Bölgesinde başlattığı işgal hareketinin odak noktası, bir ikmal limanı olan Trabzon oldu ve savaşın başlangıcından Trabzonun 18 Nisan 1916da fiilen işgaline kadar aralıklarla sürecek olan Rus deniz harekâtı başladı. Başkomutanlıkça sahil kesiminde bulunan kuvvetlere daha önce örtme ve gizleme emri verilmişti. Huduttaki Rus karakollarına baskınlar yapma ve buradaki Rus kuvvetlerinin Doğu Anadoluya takviye olarak gönderilmesine mani olma emri alan sahil birlikleri, Teşkilat-ı Mahsusanın örgütlediği bölge halkı ile ortak harekâta geçti. İlk başta Türk birlikleri Batum önlerine kadar gelmişlerse de sürekli denizden ve karadan takviye edilen Rus kuvvetleri karşısında geri çekilmek zorunda kalmışlar, dolayısıyla 3üncü Orduyu takviye etmek zorlaşmıştır. Sahil boyunca yer alan köy, kasaba ve kentler Trabzon dâhil olmak üzere birer birer Rus işgaline maruz kalmış, Türk-Müslüman ahali batıya doğru göç etmek zorunda kalmışdır.

THE FIRST WORLD WAR: 1916, OCCUPATION OF TRABZON BY THE RUSSIAN FORCES

The Ottoman State entered the First World War upon the bombardment of the Russian ports in October 1914 by the Ottoman fleet sailing in the Black Sea following the Alliance Agreement between the Ottoman State and Germany. Thereupon, the Russian armies crossed the Ottoman-Russian border on 1 November 1914, and launched an operation on Erzurum. Trabzon and its environs were of great importance for the Turkish Supreme Military Command, because any possible occupation of this region by the enemy would cause a serious difficulty for the 3rdArmy in Erzincan. Since the road connection to the Caucasian front was insufficient, the Turkish authorities had to reinforce and supply the combatant troops through the Black Sea. Therefore, the focal point of the Russian occupation in the Black Sea region was Trabzon, which was a port of supply. Thus started the Russian naval operation that would last at intervals from the start of the Great War until the de facto occupation of Trabzon on 18 April 1916. The Turkish Supreme Military Command had already given cover and camouflage order to the coastal troops. These coastal detachments were ordered to attack on the Russian border posts and to prevent the Russian forces from reinforcing the troops in Eastern Anatolia, and took action together with the local people organized by the Ottoman Special Organization [Teşkilât-ı Mahsusa]. Although the Turkish troops advanced as far as Batumi at first, they were compelled to retreat as Russia which continuously reinforced its forces by sea and land; consequently, it became difficult for the Turks to reinforce the 3rdArmy. All the villages, towns and cities including Trabzon that lined up along the coast were one by one exposed to Russian occupation; and the Turkish-Muslim people had to migrate westwards.

PDF

___

ALBAYRAK, Haşim (2007); 1. Dünya Savaşında Doğu Karadeniz Muharebesi ve Of Direnişi, Babıali Kitaplığı, İstanbul.
Abdürrahim AYDIN-Aydın ÖZGÖREN (2007); Trabzonun Ruslar Tarafından İşgali ve Trabzon Rumlarının Faaliyetleri, Askerî Tarih Araştırmaları Dergisi, Gnkur.ATASE Bşk.lığı Yayınları, Sayı: 10.
AKBAY, Cemal (1991); Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, Osmanlı İmparatorluğunun Siyasi ve Askerî Hazırlıkları ve Harbe Girişi, Cilt II, Genelkurmay Basımevi, Ankara.
ALLEN, W.E.D.-Paul MURATOFF (1996); 1828-1921 Türk-Kafkas Sınırındaki Harplerin Tarihi, Gnkur. Basımevi, Ankara.
AYDIN, Mahir (2009); Rusyanın Çanakkale İntikamı Karadeniz Bombardımanı, Giresun ve Doğu Karadeniz Sosyal Bilimler Sempozyumu, Cilt: I, Ankara.
BAL, Mehmet Akif (2011); Trabzonun Rus Donanmasınca Bombardımanı ve Bombardımanın Trabzona Etkileri (1914-1916), Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı: 81, Cilt: XXVII, Ankara.
BELEN, Fahri (1964); Birinci Cihan Harbinde Türk Harbi 1915 Yılı Hareketleri, Gnkur. Basımevi, Ankara.
....................... (1965); Birinci Cihan Harbinde Türk Harbi 1916 Yılı Hareketleri, Gnkur. Basımevi, Ankara.
BEYOĞLU, Süleyman (1999); Birinci Dünya Savaşında Trabzon, Trabzon Tarihi İlmî Toplantısı Bildiriler Kitabı, Trabzon Belediyesi Yayınları, Trabzon.
Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi Kafkas Cephesi 3üncü Ordu Harekatı; Cilt: II, Birinci Kitap, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1993.
Birinci Dünya Harbinde Kafkas Cephesi 3üncü Ordu Harekatı; Cilt: II, İkinci Kitap, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1993.
CEMİL, Arif (2006); I. Dünya Savaşında Teşkilat-ı Mahsusa, Arma Yayınları, İstanbul.
ÇAKMAK, Fevzi (2005); Birinci Dünya Savaşında Doğu Cephesi, Gnkur. ATASE Bşk.lığı Yayınları, Ankara.
Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire Başkanlığı Arşivi.
GOLOĞLU, Mahmut (2013); Trabzon Tarihi, Serander Yayınları, Trabzon.
GUZE (Alman Yarbay), Felix (2007); Birinci Dünya Savaşında Kafkas Cephesindeki Muharebeler, Çeviren: Yarbay Hakkı (AKOĞUZ), Gnkur. ATASE Bşk.lığı Yayınları, Ankara.
HACIFETTAHOĞLU, İsmail (2002); Birinci Dünya Harbi Döneminin Az Tanınan Bir Siması: Trabzon Valisi Cemal Azmi Bey, Türk İdare Dergisi.
KARPAT, Kemal H. (2012); Kısa Türkiye Tarihi, Timaş Yayınları, İstanbul.
KAYA, Erol (2001); I. Dünya Savaşında Trabzon Muhacirleri, Trabzon ve Çevresi Uluslarası Tarih-Dil-Edebiyat Sempozyumu Bildirileri, Trabzon Valiliği Yayınları, Trabzon.
KELEŞYILMAZ, Vahdet (2000); Kafkas Harekâtının Perde Arkası, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt:XVI, Sayı: 47, Ankara.
....................... (1999); Belgelerle Türkiyenin Birinci Dünya Savaşına Giriş Süreci, Erdem, Cilt:11, Sayı:31.
LERMİOĞLU, Muzaffer (2011); Akçaabat Tarihi ve Birinci Genel Savaş-Hicret Hatıraları, Has Matbaa, İstanbul.
MONASTEREV, N. (1948); Birinci Dünya Harbinde Karadeniz Cephesi, Çeviren: Dz.Kur.Alb. Afif TUĞRUL, Gnkur. Bşk.lığı IX.Şube.
POUTNIKOV, George A. (Aralık 1991); Trabzon Tarihinin Araştırıcısı Sergey MINTSLOV, Trabzon Dergisi, Sayı: 5.
ROBBINS, Keith (2005); I. Dünya Savaşı, Dost Kitabevi Yayınları, Ankara.
TARAKÇIOĞLU, Mustafa Reşit (1986); Trabzonun Yakın Tarihi, Karadeniz Üniversitesi Basımevi, Trabzon.
UCA, Alaattin (2011); Stange Müfrezesinin Harp Ceridesine Göre Kafkas Cephesinde Dr. Bahaeddin Şakir, KMÜ Siyasal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, Sayı:13.
UZUN, Enver (2008); Rus İşgal Komutanı S.P.MINTSLOVun Trabzon Günlüğü, Trabzon.
YÜKSEL, Ayhan (2009); Giresun Tarihinden Sayfalar, Giresun Valiliği Yayınları, No.: 17, Bilgi Ajans, İstanbul.
WINTER, Jay-Geoffrey PARKER, Mary R.HABECK (2012); I.Dünya Savaşı ve 20. Yüzyıl, Çeviren: Tansel DEMİREL, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul.