Ordu-Siyaset İlişkileri: 1920-1938

Bir siyasal rejimde ordunun rolünü, bir kurum olarak özelliklerinin ve iktidar yapısında yer alan diğer kurumlarla ilişkisinin belirlediği gerçeğinden hareketle, bu çalışmada Türkiye’de 1920-1938 yılları arasında ordunun konumu irdelenmektedir. Bu irdelemede, 1920’lerde ordunun özellikleri, sivil örgütlenme olarak Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti, siyasetin formel yapıları olarak parlamento ve Cumhuriyet Halk Fırkası ile olan ilişkileri üzerinde durulmaktadır. Çalışmanın, yanıt aradığı temel soru, anılan dönemde siyasal iktidarı kimin kullandığıdır. Verilen yanıt ise, ordunun bu dönemde iktidar kullanacak konumda olmadığı, 1920-1923 döneminde güçsüz olan ordunun, 1923 sonrasında öznel sivil denetim ile siyasal iktidara bağımlı duruma geldiğidir.

Military-Politics Relations: 1920-1938

It is an undeniable fact that in a given political regime, role and power of military depends upon its own institutional characteristics and its’ relationship with other institutions within power structure such as parliament and political parties, This article examines the institutional characteristics and the role of the military in Turkish political system between 1920-1938 focusing on the question whether or not the military had been used the ultimate political power in the light of its relationship with Association for Defence of Rights Anatolia and Rumelia Grand National Assembly and Republican People’s Party. The answer to this question is that the military had not been in the position of power during that period and between 1920- 1923 Turkish military had been a weak one and after 1923 subservience of the military to political authority had been realised by the subjective civilian control.

___

Avcıoğlu, Doğan (1974),Milli Kurtuluş Tarihî 1838 'den 1995 'e, Cem Yayınevi, İstanbul.
Bayramoğlu, Ali (2004 ), "Asker ve Siyaset", Ahmet İnsel-Ali Bayramoğlu (Der.), Bir Zümre, Bir Parti Türkiye 'de Ordu, Birikim Yayınları, İstanbul.
Belen, Fahri (1983), Türk Kurtuluş Savaşı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
Bila, Hikmet (1999), CHP 1919-1999, Doğan Kitapçılık, İstanbul.
Blondel, Jean (1982), The Organization of Governments, Sage, London, Beverly Hills, New Delhi.
Bora, Tanıl (2004), Ordu ve Milliyetçilik, Ahmet İnsel-Ali Bayramoğlu (Der.), Bir Zümre, Bir Parti Türkiye 'de Ordu, Birikim Yayınları, İstanbul.
Bozdemir, Mevlüt (1982), Türk Ordusunun Tarihsel Kaynakları, AÜSBF Yayınları, Ankara.
Bozok, Salih (2001), Yaveri Atatürk'ü Anlatıyor, Can Dündar (Yay. Haz.), Doğan Kitapçılık, İstanbul.
Cebesoy, Ali Fuat (1953), Milli Mücadele Hatıraları, Vatan Neşriyat, İstanbul.
Cebesoy, Ali Fuat (1957), Siyasi Hatıralar, Cilt II, Vatan Neşriyat, İstanbul.
Cem, İsmail (1970), Türkiye 'de Geri Kalmışlığın Tarihi, Cem Yayınevi, İstanbul.
Cizre, Ümit (2004), "Egemen İdeoloji ve Türk Silahlı Kuvvetleri Kavramsal ve İlişkisel Bir Analiz", Ahmet İnsel-Ali Bayramoğlu (Der.), Bir Zümre, Bir Parti Türkiye 'de Ordu, Birikim Yayınları, İstanbul.
Finer, S. E. (1962), The Man on Horseback: The Role of the Military in Politics. Pall Mall Press. London.
Gerede, Hüsrev (2002), Hüsrev Gerede'nin Anıları, Sami Önal (Yay. Haz.), Literatür Yayınlan:86, İstanbul.
Goloğlu, Mahmut (1971), Cumhuriyete Doğru (1921-1922), Goloğlu Yayınları, Ankara.
Goloğlu, Mahmut (1974), Tek Partili Cumhuriyet (1931-1938), Goloğlu Yayınları, Ankara.
Hale, William (1996), Türkiye'de Ordu ve Siyaset, Türkçesi Ahmet Fethi, Hil Yayınları, İstanbul.
Heper, Metin (TY), "Atatürk'te Devlet Düşüncesi", Kalaycıoğlu ve A. Y. Sanbay (Der), Türkiye 'de Siyaset: Süreklilik ve Değişim, Der Yayınları, İstanbul.
Huntington, Samuel (1969), Political Order in Changing Societies, 3rd Print, Yale University Press, New Haven and London.
Huntington, Samuel P. (2004), Asker ve Devlet, (Çev. Uğur Kızılaslan), Salyangoz Yayınları, İstanbul.
İlhan, Suat (1992),Atatürk ve Askerlik", Atatürkçü Düşünce, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara.
İpekçi, Abdi (2004), İnönü Atatürk'ü Anlatıyor, Dünya Kitapları, İstanbul.
Johnson, Major Maxwell O. (1982), "The Role of the Military in Turkish Politics", Air University Review, January-February, http://www.airpower.maxwell.af.mil/airchronicles/aureview/1982/jan- feb/iohnson.html 23.11.2006.
Kili, Suna (2001), Türk Devrim Tarihi, Türkiye İş Bankası, Kültür Yayınları, İstanbul.
Macridis, Roy (1986), Modern Political Regimes, Little Brown and Comp., Boston.
Nordlinger, Eric, A. (1977), Soldiers in Politics: Military Coups and Governments, Prentice Hall, Englewood Cliffs.
Nutuk, I. ve II. Ciltler (1984), Zeynep Korkmaz (Yay. Haz), Başbakanlık Basımevi, Ankara.
Nutuk,Belgeler 1919-1927, III. Cilt (1984), İsmet Gönülal (Yay. Haz.), Başbakanlık Basımevi, Ankara.
O'Donnell, Guillermo A. (1985), "Modernleşme ve Askeri Darbeler", (Çev. Ahmet Serdar Sipahi), Latin Amerika'da Militarizm, Devlet ve Demokrasi Dosyası, Ahmet Serdar Sipahi (Der.), Dünya Sorunları Dizisi, Alan Yayıncılık, İstanbul.
Özdağ, Ümit (1991), Ordu-Siyaset İlişkisi (Atatürk ve İnönü Dönemleri), Gündoğan Yayınları, Ankara.
Öztürk, Metin (1993), Ordu ve Politika, Gündoğan Yayınları, Ankara.
Parla, Taha (1991), Türkiye'de Siyasal Kültürün Resmi Kaynakları, Atatürk'ün Söylev ve Demeçleri, İletişim Yayınları, İstanbul.
Rustow, A. Dankward (1966), "The Development of Parties in Turkey ", in Joseph La Palombara and Myron Weiner (Eds.), Political Parties and Political Development, Princeton University Press, Princeton New Jersey.
Selek, Sabahattin (1976), Anadolu İhtilali, 6. Basım, Cem Yayınevi, İstanbul.
Shaw, Stanford J.-Ezel Kuray Shaw (1983), Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, (Çev. Mehmet Harmancı), E Yayınları, İstanbul.
Simon, Rachel (1999), "Reformlara Başlangıç: Mustafa Kemal Libya'da", Atatürk ve Türkiyenin Modernleşmesi, Jacop M. Landau (Yay. Haz.), (Türkçesi Meral Alakuş), Sarmal Yayınevi, İstanbul.
Şaylan Gencay (1978), "Ordu ve Siyaset", Armağan, Kanun-u Esasi'nin 100. Yılı, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayını, Ankara.
Şen, Serdar (2000), Geçmişten Geleceğe Ordu, Alan Yayıncılık, İstanbul.
Timur, Taner (1971), Türk Devrimi ve Sonrası 1919-1946, Doğan Yayınevi, Ankara.
Tunaya, Tarık Zafer (1958), "Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümetinin Kuruluşu ve Siyasi Karakteri", İ. Ü. Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt XXIII, Sayı 3-4.
Tunaya, Tarık Zafer (1958), "Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümetinin Kuruluşu ve Siyasi Karakteri", İ. Ü. Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt XXIII, Sayı 3-4.
Turan, İlter (1999), "Türk Bürokrasisinde Süreklilik ve Değişim", Atatürk ve Türkiyenin Modernleşmesi, Jacop M. Landau (Yay. Haz.), (Türkçesi Meral Alakuş), Sarmal Yayınevi, İstanbul.
Kılıç Ali (2005), Atatürk'ün Sırdaşı Kılıç Ali 'nin Anıları, Hulusi Turgut (Yay. Haz.), Türkiye İş Bankası Yayını, İstanbul.
Uluatam, Özhan (2001), Geçmişe Bakmak Cumhuriyet Dönemi İktisadi, Mali, Siyasi Olaylar Kronolojisi 1920-2000, İmaj Yayınevi, Ankara.
Vaner, Semih (1987), "Ordu", Geçiş Sürecinde Türkiye, Irvin Cemil Schick-Ertuğrul Ahmet Tonak (Der.), Belge Yayınları, İstanbul.
Yerasimos, Stefanos (1989), Azgelişmişlik Sürecinde Türkiye, (Çev. Babür Kuzucu), 5. Baskı, Belge Yayınları, İstanbul.