Türkiye’de Bölgelere Göre Teşvik Politikalarının Kamu Maliyesi Çerçevesinde Analizi: WASPAS Uygulaması

Bölgeler arası farklılıkların artması, günümüz Türkiye’sinde ciddi bir politika kaygısı yaratmaktadır. Bölgesel eşitsizliklerin artması, kutuplaşma eğiliminin artması, gelir dağılımının bozulması gibi farklılıklar ise ekonomik, mali, siyasi ve sosyal alanlarda birçok sorunların yaşanmasına neden olmaktadır. Bu sorunların üstesinden gelmek amacıyla bölgesel sorunların iyi bir şekilde analiz edilmesi ve bölgesel kalkınmanın sağlanması adına çalışmalar yapılması gerekmektedir. Bu çerçevede önemli bir maliye politikası aracı olan teşvik politikalarına başvurulmaktadır. Teşvikler ile çeşitli alanlarda geri kalmış bölgelere yatırım yapılarak mevcut sorunların çözülmesi amaçlanmaktadır. Çalışmada bölgesel kalkınma ekseninde teşvik politikaları ele alınacak olup, mevcut durum kamu maliyesinin amaçları doğrultusunda değerlendirilmektedir. Bu doğrultuda Türkiye’nin İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması - 2 (İBBS-2) düzeyindeki 26 bölgesinin teşvik politikalarının değerlendirilmesinde mali, politik, demografik, dış ticaret, istihdam ve eğitim kategorilerinde çeşitli göstergeler toplanmıştır. Bölgelerin 2018 yılına ait farklı kategorilerdeki toplam 13 göstergesinin bütüncül olarak değerlendirilmesi amacıyla WASPAS yöntemine başvurulmuştur. Çalışma sonucunda elde edilen bulgular, gelişmiş olarak nitelendirilebilecek bölgelerin üst sıralarda, nispeten geri kalmış bölgelerin ise alt sıralarda yer aldıklarını göstermektedir. Bu sonuçlar sayesinde sistemin eksik ve aksayan yönlerinin çözümüne ilişkin öneriler getirilmeye çalışılmaktadır.

Analyzing Incentive Policies of Turkey Provinces Based on Public Finance: WASPAS Application

Increasing the differences between regionals are creating a serious policy concern in modern-day Turkey. Differences such as increased regional inequalities, increased polarization tendency, and deterioration of income distribution will cause many problems in economic, financial, political, and social areas. To overcome these problems, regional problems should be analyzed well and studies should be done to ensure regional development. In this framework, incentive policies are used as an important fiscal policy tool. It is aimed to solve the existing problems by investing in regions that are lagging in various fields with the incentives. In the study, incentive policies are discussed in the regional development axis and the current situation is evaluated for public finance. Various indicators at the level of financial, political, demographic, foreign trade, employment, and education categories are been collected to evaluate the incentive policies of Nomenclature of Territorial Units for Statistics of Turkey - 2 (NUTS-2) regions. The WASPAS method is used to evaluate the total of 13 indicators of the 26 regions in different categories from 2018. The findings show that the regions that can be qualified as developed are in the upper ranks, while the relatively underdeveloped regions are in the lower ranks. Thanks to the results, the suggestions are made for the solution of the missing and failing aspects of the system.

PDF

___

Akdeve, E. ve Karagöl, E. (2013). Geçmişten Günümüze Türkiye’de Teşvikler ve Ülke Uygulamaları. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 37, ss. 329-350.
Akdoğan, A. (2007). Kamu Maliyesi (12. Baskı). Ankara: Gazi Kitabevi.
Akyol, M. (2016). Bölgesel Kalkınma ve Yeni Yatırım Teşvik Sisteminin Ekonomik Etkilerinin Analizi. Küresel İktisat ve İşletme Çalışmaları Dergisi, 5(9), ss. 49-61.
Altay, A. ve Karabulut, Ş. (2017). Türkiye’de Mali Teşvik Sistemi ve Yatırımlara Sağlanan Mali Teşviklerin Değerlendirilmesi. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(4), ss. 189-202.
Candan, G. T. ve Yurdadoğ, V. (2017). Türkiye’de Maliye Politikası Aracı Olarak Teşvik Politikaları. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 27, ss. 150-173.
Chakraborty, S. and Zavadskas, E. K. (2014). Applications of WASPAS Method in Manufacturing Decision Making. Informatica, 25(1), ss. 1-20.
Çiloğlu, İ. (2014). Türkiye’de Uygulanan Teşvik Politikalarının Analizi. Bozdoğan, M. (Ed.) Türkiye’de Bölgesel Kalkınma ve Teşvik Politikaları. Ankara: Nobel Kitabevi.
Duran, M. (1998). Türkiye’de Uygulanan Yatırım Teşvik Politikaları (1968-1998). Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı Ekonomik Araştırmalar Genel Müdürlüğü, Araştırma ve İnceleme Dizisi No:19, Ankara.
Eser, E. (2011). Türkiye’de Uygulanan Yatırım Teşvik Sistemleri ve Mevcut Sistemin Yapısına Yönelik Eleştiriler (Uzmanlık Tezi). T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı.
Işık, N. ve Kılınç, E. (2011). Bölgesel Kalkınmada Ar-Ge ve İnovasyonun Önemi: Karşılaştırmalı Bir Analiz. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(2), ss. 9-54.
İncekara, A. (1995). Türkiye’de Teşvik Sistemi. İstanbul: İstanbul Ticaret Odası Yayınları.
Kalafat, A. (2003). Türkiye’de Ekonomik Kalkınma ve Yatırım Teşvikleri (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Karaca, B. (2004). Türkiye’deki Bölgelerarası Gelişme Farklarının Azaltılmasında Teşvik Uygulamalarının Etkinliği (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
MacCrimmon, K. R. (1968). Decision Making Among Multiple-Attribute Alternatives: A Survey and Consolidated Approach. California: Rand Corporation.
Miller, D. W. and Starr, M. K. (1969). Executive Decisions and Operations Research. Prentice- Hall, Englewood Cliffs.
Öztürk, L. (2012). Kamu Yatırımları ve Bölgesel Eşitsizlik: Bir Nedensellik Analizi, 1975-2001. Ege Akademik Bakış, 12(4), ss. 487-495.
Qian, Q.K. and Chan, E. H. W. (2008). Incentive Instruments for Government and Private Sector Partnership to Promote Building Energy Efficiency (BEE): A Comparative Study Between Mainland China and Some Developed Countries. In Women’s Career Advancement and Training & Development in the Construction Industry (pp. 1384-1396). United Kingdom: University of Salford.
Sarıöz, Y. (2006). Türkiye’de 1990 Sonrası Uygulanan Yatırım Teşvikleri ve Ekonomik Etkileri (Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Sinemillioğlu, O. (2009). Sürdürülebilir Bölgesel Kalkınma ve Türkiye Süreci. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 8(27), ss. 245-268.
Şahin, Ö. (2014). Bölgesel Kalkınma Açısından Türkiye’de Kamu Yatırımlarının Pay Dönüşümü. Bozdoğan, M. (Ed.). Türkiye’de Bölgesel Kalkınma ve Teşvik Politikaları. Ankara: Nobel Kitabevi.
Triantaphyllou, E. and Mann, S. H. (1989). An Examination of the Effectiveness of Multi- Dimensional Decision Making Methods: A Decision-Making Paradox. Decision Support Systems, 5(3), ss. 303-312.
Yılmaz, E. (2016). Türkiye’de Son Dönemde Uygulamaya Konan Teşvik Sistemlerinin Temel Özellikleri. Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası Merkez Güncesi, https://tcmbblog.org/wps/wcm/connect/blog/tr/main%20menu/analizler/turkiyede%20uyg ulamaya%20konan%20tesvik%20sistemleri (Erişim Tarihi: 27.05.2020).
Zavadskas, E. K., Antucheviciene, J., Saparauskas, J. and Turskis, Z. (2013b). MCDM Methods WASPAS and MULTIMOORA: Verification of Robustness of Methods When Assessing Alternative Solutions. Economic Computation and Economic Cybernetics Studies and Research, 47(2), ss. 5-20.
Zavadskas, E. K., Turskis, Z., Antucheviciene, J. and Zakarevicius, A. (2012). Optimization of Weighted Aggregated Sum Product Assessment. Electronics and Electrical Engineering, 122(6), ss. 3-6.
Zavadskas, E.K., Antucheviciene, J., Šaparauskas, J. and Turskis, Z. (2013a). Multi-Criteria Assessment of Facades’ Alternatives: Peculiarities of Ranking Methodology. Procedia Engineering, 57, ss. 107-112.