Elazığ Halk Kültüründe Ölüm Gelenekleri

Elazığ, Doğu Anadolu Bölgesi’nin Yukarı Fırat bölümünde yer alan doğudan Bingöl, batıdan Malatya, güneyden Diyarbakır ve kuzeyden Tunceli ile komşu olan geçmişte farklı kültüre ev sahipliği yapmış bir şehirdir. Özellikle Harput ve Palu yöresi eski-yeni kültür, gelenekselliğin ve çağdaşlığın beraber olduğu bir yapıya sahiptir. Yörenin coğrafi konumu kültürel zenginliği ve çeşitliliği beraberinde getirmiştir. Bölgedeki kültürel çeşitlilik, ölüm gelenekleri etrafında birçok ritüel, dinsel ve büyüsel işlemin oluşmasını sağlamıştır. Derleme ve araştırma yöntemiyle oluşturulan çalışmamız, bölgeye özgü ölüm etrafında gelişen pratikleri ortaya çıkarmayı, toplumun ölüm çevresinde gelişen geleneklerini belirlemeyi ve bu pratiklerde bulunan bazı sembollerin açılımını yaparak toplumun ortak bilinçdışını tespit etmeyi amaçlamıştır. 2017 yılında derleme yöntemiyle yapılan çalışmamızın etik kurul kararı yoktur. Elazığ halk kültüründe ölüm gelenekleri, İslamiyet öncesi inançlardan, kültürden ve İslam dininden gelen birtakım pratiklerle beslenmiş, çevresinde kurallar zinciri oluşturmuştur. Toplumun ölüm karşısındaki tutumu ve düşünceleri bu çalışmayla saptanmıştır. Çalışmada, bölge insanın ölüm öncesi, ölüm anı ve sonrasındaki tutumları, inançları, uygulamaları incelenmiş ve bu pratiklerin sembolik olarak anlamları yorumlanmıştır. Özellikle ölüm sırası ve sonrasında yapılan birtakım pratiklerin dinî vasıflar taşıdığı tespit edilmiştir. Elazığ ölüm gelenekleri etrafında yapılan törenlerin bölgenin kültürel dokusuyla bütünleşip bir sentez yapı gösterdiği saptanmıştır. Pratiklerde eski Türk inançlarına ilişkin izlere rastlanmıştır. Çalışmada Elazığ ölüm geleneklerinin tarihi, sosyal ve kültürel bağlantısı vurgulanmıştır.

PDF

___

K1: İhsan GÜNDOĞDU, 55 yaşında, Lise mezunu, Memur, Elazığ/Sivrice.
K2: Hatice GÜNDOĞDU, 48 yaşında, İlkokul mezunu, Ev hanımı, Elazığ/Sivrice.
K3: Bahar IŞIK, 39 yaşında, İlköğretim mezunu, Ev Hanımı, Elazığ/Karakoçan.
K4:Yaşar IŞIK, 41 yaşında, Lise mezunu, memur, Elazığ/Merkez.
K5: Yasemin AYDIN, 47 yaşında, İlkokul mezunu, Ev hanımı, Elazığ/Keban.
K6: Türkan SEÇKİN, 55 yaşında, Eğitim durumu yok, Ev hanımı, Elazığ/Keban.
K7: Mina KÖSE, 60 yaşında, Eğitim durumu yok, Ev hanımı, Elazığ/Merkez.
K8: Musa KÖSE, 45 yaşında, İlkokul mezunu, Memur, Elazığ/Merkez.
K9: Dursun YILMAZ, 63 yaşında, İlkokul mezunu, Emekli, Elazığ/Merkez.
K10: Pamuk YILMAZ, 60 yaşında, Eğitim durumu yok, Ev hanımı, Elazığ/Merkez.
K11: Fethiye ARSLAN, 67 yaşında, Eğitim durumu yok, Ev hanımı, Elazığ/Merkez.
K12: Zekiye BUCUKAR, 63 yaşında, Eğitim durumu yok, Ev hanımı, Elazığ/Merkez.
K13:Abdulbaki BUCUKAR, 54 yaşında, Lise mezunu, Emekli, Elazığ/Merkez.
K14:Abdulhakim KAYA, 50 yaşında, Üniversite mezunu, Esnaf, Elazığ/Kovancılar.
K15: Selahattin BEYAZ, 53 yaşında, İlkokul mezunu, Esnaf, Elazığ/Kovancılar.
K16: Hasan ATAŞ, 59 yaşında, lise mezunu, Emekli, Elazığ/Palu.
K17: Berivan ATAŞ, 54 yaşında, Eğitim durumu yok, Ev hanımı, Elazığ/Palu.
K18:Osman ÜNALAN, 54 yaşında, Lise mezunu, Emekli, Elazığ/Palu.
K19:Ayşe YILDIRIM, 68 yaşında, Eğitim durumu yok, Ev hanımı, Elazığ/Palu.
K20: Sultan SEVLİ, 68 yaşında, Eğitim durumu yok, Ev hanımı, Elazığ/Sivrice.
K21:Beyaz ASLAN, 70 yaşında, Eğitim durumu yok, Ev hanımı, Elazığ/Sivrice.
K22: Firdevs BİNGÖL, 65 yaşında, İlkokul mezunu, Ev hanımı, Elazığ/Merkez.
K23: Tahir ŞENGÜR, 56 yaşında, Lise mezunu, Emekli, Elazığ/Merkez.
K24: Müslüm DERİNCE, 71 yaşında, Lise mezunu, Esnaf, Elazığ/Merkez.
K25:Fehmi İNKAYA, 69 yaşında, Lise mezunu, Emekli, Elazığ/Merkez.
K26: Ahmet KIRTEPE, 65 yaşında, Üniversite mezunu, Emekli, Elazığ/Ağın.
K27:Murat AYDIN, 60 yaşında, İlkokul mezunu, Emekli, Sivas.
K28:Murat HİSARCIKLIOĞLU, 79 yaşında, Eğitim durumu yok, Emekli, Elazığ/Palu.
K29:Saime SANCAR, 49 yaşında, İlkokul mezunu, Ev hanımı, Elazığ/Merkez.
2.Yazılı Kaynaklar
Altın, T. (2014). Eskişehir ili Sivrihisar ilçesi(merkez) folkloru [Basılmamış yüksek lisans tezi]. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Araz, R. (1995). Harput’ta eski Türk inançları ve halk hekimliği. Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
Artun, E. (1978). Tekirdağ folklor araştırması. Tem Ofset Yayıncılık.
Aşkun, V. (2006). Sivas folkloru. BMS Matbaacılık.
Başçetinçelik, A. (2009). Adana halk kültüründe geçiş dönemleri. Altınkoza Yayıncılık.
Bayat, F. (2011). Türk mitolojik sistemi 1. Ötüken Neşriyat.
Çıblak, N. (2004). Halk kültüründe nazar, nazarlık inancı ve bunlara bağlı uygulamalar. TÜBAR, S.15, 103-125
Çoruhlu, Y. (2012). Türk mitolojisinin ana hatları. Kabalcı Yayıncılık.
Genç, H.(2020). Elazığ yöresi ölüm geleneklerinin dini ve kültürel boyutu. International Journal of Turkish Academic Studies (TURAS), 1(1), 1-17.
Gennep, A. (1939). Kılavuz kitaplar 2 folklor. (Çev. Pertev Naili Boratav). Ulus Basımevi. Ersoy, N. (2000). Semboller ve yorumları. Dönence Yayınları.
Esen, M. (2010). Kam-şaman tipi ile Alevilik’teki dede tipi üzerine karşılaştırmalı bir inceleme (Sivas-Yıldızeli Örneği). [Basılmamış yüksek lisans tezi]. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
İnan, A. (1972). Tarihte bugün ve Şamanizm. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Kalkan, A. (2011). Ölüm maddesi. Kur’an kavramları ansiklopedisi içinde (C.6). Davut Emre Yayınevi.
Kaplan, A. (2012). Kur’an-ı Kerim’de ölüm olgusu. [Basılmamış yüksek lisans tezi]. Şırnak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Karabacak, Y. (2011). Nizip-Söğütlü köyü folkloru. [Basılmamış yüksek lisans tezi]. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Kayalı, N. (2010). Mersin halk kültüründe geçiş dönemleri. [Basılmamış yüksek lisans tezi]. Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Kıyak, A. (2009). İslamiyet’ten önce Türklerde güneş ve ay ile ilgili inanışlar. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, S. 6, 133-143.
Kur’an-ı Kerim, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Kuzu, F.P. (2010). Anamur folkloru. [Basılmamış yüksek lisans tezi]. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Onur, Bekir (1997). Gelişim psikolojisi (yetişkinlik yaşlılık ölüm). İmge Kitapevi.
Ögel, B. (2001). Türk mitolojisi II. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Örnek, S.V. (1971). Anadolu folklorunda ölüm. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları.
Roux, J. P. (1999). Altay Türklerinde ölüm. Kabalcı Yayınevi
Sakaoğlu, S. (1994). Göktürk Yazıtları ile Anadolu-Türk folklorundaki paralellikler üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten. 38(1990), 155-166.
Sezen, L. (1993). Erzurum folkloru. C.1, Atatürk Üniversitesi Yayınları.
Uçak, S. (2007). Ergani’de eski Türk inançlarının izleri ve halk hekimliği [Basılmamış yüksek lisans tezi]. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Yalgın, A. R. (1993). Cenupta Türkmen oymakları I. Kültür Bakanlığı Yayınları.
Yücel, İ. E. (2011). Tavşanlı’da eski Türk inançlarının izleri. [Basılmamış yüksek lisans tezi]. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. https://arkeofili.com/islamiyet-oncesi-turklerde-olu-gomme-adetleri/ Erişim tarihi 5/02/2021

Turkish Studies - Language and Literature-Cover

ISSN: 2667-5641
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ