Deyimlerde Yer Alan Dokuz ve Kırk Sayılarına Anlam Temelli Bir Yaklaşım

İnsanların duygu ve düşüncelerinin yansıtılmasında kullanılan göstergelerden biri de sayılardır. Sayıların anlam düzlemleri milletlerin gelenekleri, görenekleri, kültürleri ve dinî inanışları sonucunda şekillenmiştir. Türk kültüründe ve inanışında sayılar her zaman önemli bir konumdadır. Öyle ki Türk mitolojisinde bazı sayılar kutsal bir nitelik taşır. Ayrıca bazı sayıların çok özel anlamları bulunmaktadır. Türkiye Türkçesi deyim ve atasözlerinde yer alan dokuz ve kırk sayılarında da hem taşıdıkları anlam değeri hem de bu iki sayı arasındaki eşdizimlilik çok dikkat çekici bir husustur. Bu makalede dokuz ve kırk sayılarının yer aldığı deyimler taranmak suretiyle tespit edilmiştir. Dokuz ve kırk sayılarının tespit edildiği bu deyimlerin sözlük anlamları Güncel Türkçe Sözlük başta olmak üzere diğer deyim sözlüklerinden de yararlanılarak ortaya konmuştur. Daha sonra anlam boyutu açısından dokuz ve kırk sayıları açıklanmıştır. Aynı anlam mekanizmalarına sahip deyimlerin anlamsal yönleri detaylandırılmıştır. Dokuz ve kırk sayılarının var olduğu sözdizimindeki diğer dil birlikleri ile ilişkileri metin bağlamında ele alınmıştır. İnceleme kapsamındadeyimlerdeki dokuz ve kırk sayılarının hem birbirleriyle hem de diğer sayılarla olan eşdizimlilikleri sunulmuştur. Eşdizimli yapılar içerisinde deyimler ve atasözleri, iki ya da daha fazla kelimenin sıklıkla birlikte kullanım sahasında bulunmaktadırlar. Deyimler ve atasözlerinin bu kullanım sahaları onlara esnek bir boyut kazandırmıştır. Bu esnek yapı deyimlerde yer alan dokuz ve kırk sayılarının başka sayılarla yer değiştirmeleri açısından daha kolay bir yapıya sahiptir. Bu yüzden deyimlerdeki kelimelerin metin bağlamı içerisindeki anlam alanlarını belirlemede eşdizimliliğin önemli bir yeri vardır. Kültürel bağlamından da ayrılmadan açıklanan deyimlerdeki dokuz ve kırk sayılarının anlamsal uyumları ve mesajları eşdizimliliğin bir kolu olan anlam temelli yaklaşım ile irdelenmiştir.

A Meaning-Based Approach To The Nine And Forty Number In The Idioms

Numbers are one of the indicators used in reflecting people's feelings and thoughts. The lines of meaning of numbers have been shaped by the traditions, traditions, culture and religious beliefs of the nations. Numbers are always in an important position in Turkish culture and belief. In fact, in Turkish mythology, some numbers have a sacred quality. Also, some numbers have very special meanings. Turkey Turkish idioms and proverbs located in both the number forty nine and values that they carry both collocations line between these two numbers is the most striking aspect. In this article, idioms containing the numbers nine and forty were determined by scanning. The dictionary meanings of these idioms, in which nine and forty numbers are determined, are presented by taking advantage of other Turkish dictionary dictionaries, especially the current Turkish dictionary. Then nine and forty numbers are explained in terms of meaning dimension. The semantic aspects of idioms with the same meaning mechanisms are detailed. Nine and forty numbers and other language associations in the syntax are discussed in the context of the text. The collocation lines of the nine and forty numbers in the statements included in the review are presented both with each other and with other numbers. In collocations, phrases and proverbs are often used together in two or more words. Therefore, they take a more flexible approach. This flexible structure has an easier dynamism in terms of being replaced by other words. Therefore, collocations have an important place in determining the meaning areas of the words within the context of the text. The semantic harmony and messages of the nine and forty numbers in the idioms that are explained without leaving their cultural context are examined with the meaning-based approach, which is a branch of collocation.

PDF

___

Beydili, C. (2005). Türk mitolojisi ansiklopedik sözlük. Yurt Kitap Yayınları.
Çelik Şavk, Ü. (2013). Manas ve Maaday-Kara’da sayılar. Milli Folklor Dergisi, 50: 52-57.
Durbilmez, B. (2009). Türk kültüründe ve fütüvvet-nâmelerde dört sayısı. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 52: 71.
Durbilmez, B. (2019). Türk dünyası kültürü 2, Ötüken Yayınevi.
Eken, N. T. (2016). Eşdizimlerin saptanmasına ve betimlenmesine yönelik kuram ve yaklaşımlar. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13, 33: 28-47.
FIRTH, J. R. (1957). Modes of meaning. papers in linguistics 1934-1951, Newyork: London-Oxford University Press, 190-215.
Güncel Türkçe sözlük.
Gürsoy Naskali, E. (1996). Manas destanında kırk yiğit (niçin kırk yiğit). Türk Dili, 529: 56-59.
Lauhakangas, O. (2007). Use of proverbs and narrative thought. Folklore, 35: 77-84.
Güvenç, A. Ö. (2009). Kırk sayısının halk edebiyatı ürünlerinde kullanımı üzerine bir inceleme. A.Ü.Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 41: 85-96.
Gölpınarlı, A. (1977). Tasavvuftan dilimize geçen deyimler ve atasözleri. İnkılâp ve Aka Kitabevleri.
Hazar M. ve Şengönül M. (2012). Türk kültüründe sıfırdan dokuza kadar sayı adları ve matematik değerleri. BAL-TAM Türklük Dergisi, 17: 141-158.
Halliday, M. A. K. (1966). Lexis as a linguistic level. (Ed. C.E. Bazell vd.) In Memory of F. R. Firth, Longman, 148-162.
Hirik, E. (2017). Türk dünyası atasözlerinde sayılar ve anlamları. International Journal of Languages’ Education and Teaching, 5: 223-241.
İmer, K., vd. (2011). Dilbilim sözlüğü. Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
Mıtchell, T. F. (1971). Linguistic goings on. Collocations and other lexical matters arising on the syntagmatic record. Archivum Linguisticum. C.2, 35-69.
Ronan, C. A. (2005). Bilim tarihi. (Çev. Ekmeleddin İhsanoğlu, Feza Günergun). Ankara: Tübitak Yayınları.
Schimmel, A. (2017). Sayıların gizemi. Alfa İnceleme.
Sertöz, S. (2000). Matematiğin aydınlık dünyası. Tübitak Yayınları.
Siepmann, D. (2005). Collocation, colligation and encoding dictionaries. Part I:lexicological aspects, International Journal of Lexicography, C.18 (4): 409-443.
Ögel B. (2006). Türk mitolojisi. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Özköse, K. (2014). Sayıların gizemi. Yeni Dünya Dergisi, 113-120.
Üstünova, K. (2016). Geleneklerin diline yolculuk: yedi sayısının kullanımı. 21. Uluslararası Türk Kültürü Sempozyumu, Makedonya-Üsküp, 2.
Vardar, B. (2002). Açıklamalı dilbilim terimleri sözlüğü. Multilingual Yayınları.
Yardımcı, M. (2009). Geleneksel kültürümüzde ve âşıkların dilinde sayılar. Milli Folklor Dergisi, 636-647.
http://deyimler.com/
http://deyimleri.com/deyim/
http://deyimleri.com/deyim/dokuz/
http://deyimleri.com/deyim/dokuz-demek-otuz-demek/
https://sozluk.gov.tr/
https://www.lafsozluk.com/2011/03/kirk-ile-ilgili-atasozleri-deyimler-ve.html
https://www.turkiyegazetesi.com.tr/Genel/a200646.aspx

Turkish Studies - Language and Literature-Cover

ISSN: 2667-5641
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ