Millî Mücadelede İç Ayaklanmalar ve 150’liklerden Bazıları

Mondros Mütarekesi’nin uygulanması ile Osmanlı Devleti askeri gücünü fiilen yitirmiştir. Çünkü bumütareke adeta kayıtsız şartsız bir teslim antlaşması/belgesidir. Mütareke gereğince Osmanlı ordusudağıtılmıştır. Silah, cephane, ulaşım yolları ile tüm haberleşme araçları liman ve tersaneler galip devletlerindenetimine bırakılmıştır. İtilaf Devletleri, Anadolu’nun dört bir köşesini işgal etmesiyle ülkede huzursuzluklarortaya çıkmıştır. Anadolu, düşman istilasıyla ateşten bir çember içine alınmaya çalışıldığı sırada cephelerdebağımsızlık ve hürriyet için savaşılırken; Anadolu’nun iç bölgelerinde çıkan büyük-küçük ayaklanmalarlabirçok köy ve şehir savaş alanı haline gelmiştir. Çıkarılan isyanlarla; hem millî mücadelenin gücü kırılmayaçalışılmış hem de İtilaf Devletlerinin Anadolu’yu işgalleri kolaylaşmıştır. Bu iç çatışmalar sonucunda ortayaçıkan mal ve can kaybının bilançosu çok fazladır. Ayaklanmaladan bazıları Ankara hükümetine karşı, İstanbulhükümeti ile İtilaf Devletlerinin kışkırtmaları neticesinde çıkmıştır. Anadolu halkının büyük bir çoğunluğu,ayaklanma hareketlerine katılmamış ve Ankara hükümeti otoritesine, davasına ve mücadelesine sadıkkalmıştır. Millî Mücadelenin kazanılmasıyla birlikte isyanlarda aktif rol alan kişiler, yeni kurulan TürkiyeCumhuriyeti yöneticileri tarafından unutulmamış ve ülkeden sürgün edilmiştir. Bu isyanlarda kimler yeralmıştır sorusuna cevap aranırken bu kişilerin bazılarının 150’liklerden olduğu anlaşılmış ve isyanlarda yeralan 150’likler bu makalenin araştırma konusunu oluşturmuştur. Bu 150 kişilik listede yer alanlar, ülkedençıkarma yöntemi ile cezalandırılmışlardır. Dünyada az rastlanan bu cezalandırma yöntemi ile 150’liklervatandaşlıktan çıkarılsalar da daha sonra 1938 yılında bu kişiler affedilmişlerdir.

Rebellion in Turkish National Struggle and Some of 150 Persons

With the signing and implementation of the Mondros Armistice, the Ottoman State actually lost its military power. Because Mondros Armistice was an unconditional surrender document. According to the armistice, Ottoman Army was disbanded. Weapons, ammunition and transportation routes, and all means of communication, ports and shipyards were left to control of the victorious states. As the Entente States occupied all four corners of Anatolia, uprisings were occurred in the country. While Anatolia was trying to fighting for independence and freedom on the fronts; many villages and cities had become a battleground. With the revolts; national army was tried to struggle both uprising and occupation of the Entente States. The total loss of property and life in these internal uprising was so much. The some of uprisings occurred as a result of provocations between Istanbul government and the Entente States againist Ankara government. The majority of the Anatolian people did not participate in the uprising movements and remained loyal to the Ankara government authority, aim and struggle. With the victory of the National Struggle Republic of Turkey did not forget rebellion’s leaders. While seeking an answer to the question of who was involved in these revolts, it was understood that some of these people were from the 150 persona non grata and the subject of the 150 persons in the riots was the subject of the research. They were punished by the method of expulsion from country. Although they were discharged from citizenship with this rare punishment method in the world, but they were forgiven in 1938.

PDF

___

Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi
Yer:30-18-1-1 / 1 - 4 - 17
Yer: 30-18-1-1 / 1 - 5 - 10
Yer:30-18-1-1 / 2 - 27 – 3
Milli Kütüphane Arşivleri
Anadolu’da Yenigün-23 Kanun-ı Sani 1340/1924
Hakimiyet-i Milliye- 25 Haziran 1924
Vakit Gazetesi- 25,26,27,28,29 Nisan 1924
Milliyet, 7-13 Ekim 1984
Abalıoğlu, Y. N. (1955). Çerkez Ethem Kuvvetlerinin İhaneti, Sel Yayınları.
Apak, R. (1990). İstiklâl Savaşında Garp Cephesi Nasıl Kuruldu, TTK Yayınları.
Arslan, G. (2007). Millî Mücadele Yıllarında Yozgat [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi], Marmara Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü.
Atatürk, (1982). Nutuk C.1, Devlet Kitapları.
Aybars, E. (1988). Yakın Tarihimizde Anadolu Ayaklanmaları, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
Bayat, S. (2016). Bozkır Ayaklanmasının Konya Millî Mücadelesine Etkisi, Geçmişten Günümüze Bozkır Sempozyumu.
Bayburt; A. S. (2012) Hart Vakası ve Şeyh Eşref Olayının İçyüzü I, II, Bayburt Postası.
Baykara, T. (1993). Türk İnkılâp Tarihi ve Atatürk İlkeleri, Üniversite Kitabevi.
Belen, F. (1983). Türk Kurtuluş Savaşı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Bingöl, S.(2010). 150’likler Meselesi, Bengi Yayınları.
Budak, M. (1995). Milli Mücadele’de İç Ayaklanmalar, Yeni Şafak Yayınları,
Çağlar, G. (1995). Kuvay-ı İnzibatiye, Atatürk Yolu Dergisi, 4(15), 343-365. https://doi.org/10.1501/Tite_0000000252
Demirel, D. (2016). Millî Mücadele’de İç İsyanlar: Yozgat Örneği, Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(3), 351 - 362.
Eliaçık, M. Bayburt/hart’ta Şeyh Eşref İsyanı’na Dair Osmanlı Arşiv Belgeleri, Tarihi ve Kültürü ile XIX. Yüzyıldan Günümüze Bayburt Uluslararası Sempozyumu.
Esengin, K. (1969). Milli Mücadele’de Hıyanet Yarışı, Ulusal Basımevi.
Esengin, K. (1975). Milli Mücadelede İç Ayaklanmalar, Ağrı Yayınları.
Eroğlu, H. (1982). Türk İnkılâp Tarihi, MEB Yayınları.
Erdeha, K. (1998). 150’likler, Tekin Yayınları.
Ergin, Ali Şakir (Haz.), (2006). Çapanoğulları Hadisesi ve Abdulkadir Bey’in Hatıraları, Ahmet Şevki Ergin Kültür ve Hizmet Vakfı.
Gök, D.- v.d. (1998). Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi, Selçuk Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları.
Göze, A. (1984) İnkılâp Tarihimiz ve Atatürk İlkeleri, Fakülteler Matbaası.
Güven, Z. (1965). Anzavur İsyanı, İş Bankası Kültür Yayınları.
Hatip, Murat (2018) A Reevaluation of the Politics Of Düzce Uprisings Against Ankara During the National Struggle Period [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Şehir Üniversitesi.
Heyet, (1964). Türk İstiklal Harbi İç Ayaklanmalar, c.VI, Genelkurmay Bşk. Yayınları, http://www.cerkesya.org/yazilar/makale/796-yuz-ellilikler-listesi-ve-cerkesler erişim tarihi 22 Ocak 2020, saat.11:37
Karabekir, K. (2003). İstiklal Harbimiz, Emre Yayınları
Koç, N. (2006). Millî Mücadele’de Yozgat (Çapanoğulları) Ayaklanması ve Çerkez Ethem Güçleri Tarafından Bastırılması, Bozok Sempozyumu c.II.
Kutay, C. (1990). Çerkez Ethem Dosyası, c. II, Boğaziçi Yayınları,
Kemal, M. (1987). Söylev, c.II, (Heyet Haz:)Türkiye Cumhuriyeti İnkılâp Tarihi, Deniz Harp Okulu Yayınları.
Öke, Mim Kemal (1989). İngiliz Ajanı Binbaşı E. W. C. Noel'in Kürdistan Misyonu, Boğaziçi Yayınları.
Özkök, R. (1971). Düzce-Bolu İsyanları, Milliyet Yayınları.
Özdemir, A. U. (2018). Yaklaşım Farklılıkları Açısından Demirci Mehmet Efe’nin Kuvay-ı Milliye’ye Katılışı ve Kuvay-ı Milliye Bünyesindeki Faaliyetlerinin Niteliği, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 16(62), 199-252.
Öztürk, İ. S. (2005). Ulusal Kurtuluş Mücadelesine karşı Ayaklananlar, Başkaldıranlar, Ato Yayınları.
Sevinç, N. (2019) İstiklal Harbi’nde Etnik İhanet, 504, Bilgeoğuz Yayınları.
Sofuoğlu, A. (2006). Millî Mücadele Döneminde Kocaeli, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
Soysal, İ. (1988). 150’likler Kimdiler, Ne Yaptılar, Ne Oldular, Gür Yayınları.
TBMM. (1340/1924). T.B.M.M. Gizli Celse Zabıtları, Lozan Muahedesi Mucibince İlan Olunacak Affı Umumiden Hariç Tutulacak 150 kişilik Liste Üzerinde Müzekerat. Devre II, Cilt 4, İçtimai Senesi II.
Tansel, S. (1991). Mondros’tan Mudanya’ya, c.III, MEB Yayınları,
Tınmaz, Orhan (2006)ç Ulusal Kurtuluş Savaşına Karşı Bir Örgüt: “Kuva-Yı İnzibatiye” [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi], Bant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Uca, A.- Aytunç Ü. (Kış-2016). Bayburt’ta Şeyh Eşref İsyanı, Gazi Akademik Bakış Dergisi, (10) 19, 79-105. https://doi.org/10.19060/gav.321004
Üzen, İ. (2006). Mütareke Döneminde Bir Eşkıyalık Örneği, Ali Batı Olayı, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 22 (64, 65,66) 329-346.
Yılmaz, F. (1998). Türk Anayasa Tarihi (1808-1982), Tekten Ofset Matbaası.

Turkish Studies - Historical Analysis-Cover

ISSN: 2667-5552
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ