İlhanlı Sivil ve Askeri Teşkilatında Uygur Türkleri ve Anadolu’da Uygur Mirası Üzerine

Çingiz’in bozkır halklarını hâkimiyeti altına toplamaya başladığından itibaren, onun hâkimiyeti altınagiren Uygur Türkleri, bir yandan Çingiz’in seferlerine destek verirken diğer taraftan da devletin idariteşkilatında yer alarak, Moğollara dil ve alfabelerini benimsetmişlerdi. Bu şekilde Moğol İmparatorluğu’nunsivil ve askeri teşkilatında yükselmeye başlayan Uygurlar, bu vesileyle Türk kültür ve devlet sistemini deİran ve Anadolu’ya taşımışlardır. O sebeple Moğollar Ortadoğu’ya hâkim olmaya başladıkları dönemdegerek askeri ve gerekse idari açıdan yerli kültürlere muhtaç olmadılar. Hülegü’nün İran’a gelişiyle birliktetesis edilen Tebriz merkezli İlhanlı devletinin sivil ve askeri teşkilatında da yer alan Uygur Türkleri, önemliroller üstlenmişlerdir. Pek çok İlhanlı şehzadesinin atabeliğini üstlenmiş olan bu medeni Türk toplumu,devletin yıkılışına kadar da önemini korumuştur. Hatta bir Uygur Türkü olan Eratna Bey İlhanlı Devleti’nindağılmasıyla birlikte ortaya çıkan yeni siyasi ortamı değerlendirip, kendi beyliğini kurmayı da başardı.Moğollarla birlikte gelerek bilhassa Anadolu’nun orta ve doğu bölgelerine yerleşen Uygurların hatıralarıgünümüzde Anadolu’nun toponomisinde ve sanatında kendisini göstermektedir. Hal böyle iken Moğolişgaliyle Anadolu’ya gelmiş Uygur Türklerinin, bu coğrafyadaki faaliyet ve varlıklarıyla alakalı doğrudan birçalışma yapılmış değildir. Yapılan çalışmalar genellikle Moğol işgalinin Anadolu’nun Türkleşmesiüzerindeki etkisi üzerinde durmuştur. O sebeple bu çalışmanın böyle bir açığı az da olsa telafi edeceği veyayapılacak pek çok araştırmaya yol göstereceği kanaatindeyiz.

On Uighur T1urks in Ilhanli Civil and Military Organization and Uighur Heritage in Anatolia

Since it started togather the people of Chingiz under the rule of steppe, the Uighur Turks who came under his rule, while supporting the campaigns of Chings on theother hard, took part in the administrative organization of the state and adopted the Mongols their language and alphabets. İn this way, the Uighurs began to rise in the civil and military organization of the Mongol Empire and on this occasion carried the Turkish culture and state system to Persia and Anatolia. For this reason, when the Mongol sstarted to dominate the Middle East, they didn’t need in digenous cultures both in military anda dministrative terms. The Uighur Turks, who also took part in the civil and military organization of theTabriz-based Ilkhanid State that established with arrival of Hülegü to Persia, played important roles. This civilized Turkish society, which had been the instructor of many İlkhanid princes, maintained. Its importance until the collapse of the state. In fact Eratna Beg, a Uighur Turk, also evaluated the new political environment that emergd with the dissolution of the Ilkhanid State and succeeded in establishing his own principality. The memories of the Uighurs who came with the Mongols and settled in the central and eastern regions of Anatolia, are now present in the art and toponomy of Anatolia. However, there is not direct study about the activities and existence of Uyghur Turks, who came to Anatolia with the Mongol occupation, in this geography. Studies have focused on the effect of the usually Mongolian occupation on theTurkization of Anatolia. For this reason, we believe, this study will compensate for such a deficit, albeit a little, or will guide many studies to be conducted.

PDF

___

Aka, İsmail. (2003). “Anadolu’dan İran’a Göçler”, Tarihten Günümüze Türk-İran İlişkileri Sempozyumu (16-17 Aralık 2002 Konya), 57-63.
Aksarayi. (2000). Müsameretü’l-Ahbar, (Mürsel Öztürk, Çev.), TTK Yayınları.
Barthold, V. V. (2017). Moğol İstilasına Kadar Türkistan, (nşr. H. Dursun Yıldız), Kronik Yayınları.
İbn Battuta. (2013).İbn, Seyahatname, (A. Sait Aykut, Çev.), Yapıkredi Yayınları.
Beygu, A. Şerif. (1932).AhlatKnitabeleri, Hamit Matbaacılık Yayınları.
Beysanoğlu. (1987). Şevket, Anıtları ve Kitabeleri ile Diyarbekir Tarihi, C.1, Diyarbakır Büyükşehir Bld. Kültür ve Sanat Yayınları.
Boyle, J. A. (1968). “Dynastic and Political History of the Ilkhans”, The Cambridge History of İran, C 4, (J. A. Boyle), Cambridge, s.303-401.
Clavijo, RuyGonzales de. (1993). Anadolu, Orta Asya ve Timur, (Ö. Rıza Doğrul, Çev.), Ses Yayınları.
Cüveyni,Tarih-i Cihangüşa, C.1-2. (1998). (Mürsel Öztürk, Çev.), Kültür Bakanlığı Yayınları.
Çakan, Varis. (2019). “Uygur Türlerinin Moğol İmparatorluğundaki Rolü”, Asya Araştırmaları Dergisi, C.3, S.1, ( Ankara- Haziran), s.19-28.
Çakan, Varis, Abdulhaluk. (1990). Türk Milli Kültüründe Hayvan Motifleri, C.1, TKAE Yayınları
Çetinkaya, Nihat. (1996). Iğdır Tarihi (Tarih, Yer Adları ve Bazı Oymaklar Üzerine), TÜDAV Yayınları.
D’ohsson, M. Baron C. (2006). Moğol Tarihi, (Ekrem Kalan vd, Çev.),IQ Külür Sanat Yayınları.
Ebu’lfaraç. (1999). Ebu’lFaraç Tarihi II, (Ömer Rıza Doğrul, Çev.), TTK Yayınları.
Ebu’lfaraç. (2011). Muhtasari’d-Düvel, (SerefeddinYaltkaya, Çev.), TTK Yayınları.
El-Cüzcani. (2012). Tabakat-ı Nasıri, (Erkan Göksu, Çev.), TTK Yayınları.
El-Cüzcani. (2016). Tabakat-ı Nasıri, (Mustafa Uyar, Çev.),Ötüken Yayınları.
El-Kazvini, Zekeriya. (1373). Asarü’l- BiladAhbarü’l-İbad, (Cihangir Mirza Kaçar, Nşr.).
El-Ömeri. (2014). Mesaliku’lEbsar fi Memalik’il-Emsar (Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım), (Ahsen Batur, Çev.), Selenge Yayınları.
En-Nesevi. (1934). CelalüttinHarezmşah, (Necip Asım, Çev.), Devlet Matbaası.
En-Nesevi.(1891). Siretü’s-Sultan CelaleddinMengüberti, (O. Houdas, Çev.).
Ergin, Muharrem. (2010). Dede Korkut Kitabı, Boğaziçi Yayınları.
Eröz, Mehmet. (1983). Hırıstiyan Türkler, TÜDAV Yayınları.
Eş-Şirazi, Tahrir-i Tarih-i Vassaf, C.3. (1994). (Abdu’l Muhammed Ayeti, Nşr.), Çaphane-i İlmi.
Golden, Peter B. (2012). Bütün Türk Halkları Tarihine Giriş, (O. Karatay, Nşr.), Ötüken Yayınları.
Göde, Kemal. (2000). Eratnalılar (1327-1381), TTK Yayınları.
Gömeç, Saadettin, Uygur Türkleri Tarihi ve Kültürü, Akçağ Yayınları.
Grousset, Rene. (2010). Bozkır İmparatorluğu (Attila, Cengiz Han, Timur), (M. Reşat Uzmen, Çev.), Ötüken Yayınları.
Gül, Muammer. (2010). Orta Çağlarda Doğu ve Güneydoğu Anadolu (Tarihi Arka Plan ve XIII – XIV Yüzyıl Moğol Hâkimiyeti), Bilge Kültür Sanat Yayınları.
Gürdal, İbrahim. (1968). Köylerimiz ( 1 Mart 1968’e kadar), Başbakanlık Basımevi.
Hondmir. (1983). Habib’s-Siyer fi Ahbar-i Efrad-i Beşer III. (Muhammed Debir Siyaki, Nşr.), ÇaphaneBasmevi.
İbnü’l esir. (1987). El-Kamilfi’t Tarih XII.(Abdulkerim Özaydın, Çev.), Bahar Yayınları.
Kafesoğlu, İbrahim. (2000). Harezmşahlar Devleti Tarihi (1092-1221), TTK Yayınları.
Kafesoğlu, İbrahim. İbrahim. (1996). Türk Milli Kültürü, Boğaziçi Yayınları.
Kalafat, Yaşar. (1999). Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
Kaşani. (1348). Tarih-i Olcaytu. (M.Hemblu, Nşr.), Farsça Metinler Koleksiyonu, Tahran.
Kırzıoğlu, M. Fahrettin. (1953). Kars Tarihi II, Işıl Yayınları.
Köprülü, Fuad. (1981). Osmanlı İmparatorluğunun Kuruluşu, TTK Yayınları.
Köprülü, Fuad. M. Fuad. (2015). Osmanlı İmparatorluğunun Kuruluşu, (Orhan Köprülü, Çev.), Akçağ Yayınları.
Manghol-Un NiuçaTopça’An (Moğolların Gizli Tarihi). (2010). (AhmetTemir, Çev.),TTK Yayınları.
Müstevfi, (1944). Hamdullah Kazvini, Tarih-i Güzide, (Abdullah Hüseyin Nevai, Nşr.), Firdevsi Matbaası Yayınları.
Mustawfi (1915). Nuzhat- Al- Qulub, (G.LeStrange, Çev.), Cambridge Universty Press, London.
Ocak, A. Yaşar. (1978). “Emirci Sultan ve Zaviyesi: XII. yüzyılın İlk Yarısında Anadolu (Bozok)’ da Bir Babi Şeyhi”, Tarih Enstitüsü Dergisi IX.
Ocak, A. Yaşar. (2016). Ortaçağlar Anadolu’sunda İslam’ın Ayak İzleri - Selçuklu Dönemi, BKM Yayınları.
Ögel, Bahaeddin. (2002). Sino-Turcica Cengiz Han’ın Türk Müşavirleri, IQ Kültür Sanat Yayınları.
Ögel, Bahaeddin (2000). Türk Kültür Tarihine Giriş, C.1, Kültür Bakanlığı Yayınları.
Rasonyi, L. (1996). Tarihte Türklük, TKAE Yayınları.
Reşidüddin. (2013). Camiü’t Tevarih (İlhanlılar kısmı), ( İsmail Aka vd., Çev.), TTK Yayınları.
Roux, Jean-Paul. (2001). Moğol İmparatorluğu Tarihi, (A. Kazancıgil vd., Nşr.), Kabalcı Yayınları.
Semerkandi. (1353). Matlau’s-Sadeyn Mecmua-ı Bahreyn, (Abdu’l Hüseyin Nevani, Nşr.).
Mirhand. (1339). Tarih-i Ravzatü’s Safa Fi Siret’l-Enbiya ve’l-Mülukve’l-Hulefa, C. 5, Çaphane Basımevi.
Sspuler, Bertold. (2011). İranMoğolları Siyaset, İdare ve Kültür 1220-1350), TTK Yayınları.
Streck (1988). “Ermeniye”, İA. IV, MEB Yayınları, s.317-326.
Sümer, Faruk.(1970).“Anadolu’da Moğollar”,SAD, C.1, TTK Yayınları, s.1-147.
Sümer, Faruk. (1986). “Ahlat Şehri ve Ahlatşahlar”,Belleten, L/297, TTK Yayınları, s. 447-470.
Sümer, Faruk. (1985). “Eski Türk Devletlerinde Ağa Ünvanı”, Türk Dünyası Araştırmaları, Ekim S.38, TÜDAV Yayınları, s.58-66.
Sümer, Faruk. (1999).Türk Devletleri Tarihinde Şahıs Adları, C.1, TÜDAV Yayınları.
Sümer, Faruk, (1992). Karakoyunlular, C1, TTK Yayınları.
Tabak, Nermin. (1972). Ahlat Türk Mimarisi, Doğan Kardeş Matbaacılık Yayınları.
Togan, Z. Velidi. (1981). Umumi Türk Tarihine Giriş, Enderun Yayınları.
Togan, A. Z. V., (1931). “Moğollar Devrinde Anadolu’nun İktisadi Vaziyeti”, Türk Hukuk ve İktisat Tarihi Mecmuası, C.1, Evkaf Matbaası Yayınları,s.1-42.
Turan, Osman. (1941). “Çingiz Adı Üzerine”, Belleten,V/19, TTK Yayınları, (Temmuz),s.267-276.
Turan, Osman. (2009), Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi, Boğaziçi Yayınları.
Uzunçarşılı, İ. Hakkı Uzunçarşılı. (1988). Osmanlı Devlet Teşkilatına Methal, TTK Yayınları.
Uzunçarşılı, İ. Hakkı, “Eretna”, İA.C.4, MEB Yayınları, s.309-310.
Vernadsky, George. (2017). Moğollar ve Ruslar, ( E. Bengi Özbilen, Çev.), Selenge Yayınları.
Yaşa, Recep. (1992). Bitlis’te Türk İskânı (XII ve XIII. Yüzyıl), Ahlat Kültür Vakfı Yayınları.
Yazıcızade Ali. (2017). Tevarih-i Ali Selçuk, (Abdullah Bakır, Çev.), Çamlıca Yayınları.
Yuvalı, Abdulkadir. (1996).İlhanlı Tarihi, C.1, Erciyes Üniversitesi Yayınları.
Yücel, Yaşar. (2018). Anadolu Beylikleri Hakkında Araştırmalar, C.2, TTK Yayınları.

Turkish Studies - Historical Analysis-Cover

ISSN: 2667-5552
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ