TÜRKÇENİN SÖZVARLIĞINI YANSITAN ATASÖZLERİ VE DEYİMLERDE TOPLUMSAL CİNSİYET

Atasözleri ve deyimler, baskın kültürün bilinçaltını ve toplumsal cinsiyetçi anlayışın küçük bir evrenini sunduğu için, bu kalıplaşmış söz öbekleri yetişkin ve çocuğun benlik değerini, cinsel kimliğini ve toplumsal rollerini etkileyebilir. Bu araştırmanın amacı, Türkçe atasözleri ve deyimlerde toplumsal cinsiyet anlayışının nasıl olduğunu ortaya koymaktır. Araştırma verileri, doküman incelemesi aracılığıyla toplanmış ve içeriksel olarak çözümlenmiştir. İncelenen atasözlerinde kadının toplumsal cinsiyetçi bir anlayış içinde en fazla bağımlı 43 (% 16.3), cinsel nesne 40 (% 15.2), edilgen 38 (% 14.4) ve fiziksel olarak çekici 18 (% 6.8); erkeğin rolü ise, baskın 26 (% 16.3), güçlü 20 (% 13) ve etkin 19 (% 12) olarak yansıtılmıştır. Benzer şekilde, deyimlerde ise kadının rolü, toplumsal cinsiyetçi bir anlayış içinde en fazla cinsel nesne 96 (% 20), fiziksel olarak çekici 68 (% 14), edilgen 42 (% 8.6) ve bağımlı 40 (% 8.2); erkeğin rolü ise, en fazla cinsel olarak saldırgan 63 (% 13.1), baskın 68 (% 57), etkin 42 (% 9.8) ve güçlü 40 (% 8.8) olarak yansıtılmıştır. Sonuç olarak, atasözleri ve deyimler, kadın ve erkeği farklı toplumsal cinsiyet rolleriyle betimlediğinden, bu sözlerin çocuklara öğretiminde, eğitimciler, bu söz öbekleriyle yansıtılan toplumsal cinsiyet farklılıklarını vurgulamalı ve çocuklarda her iki cinsiyete yönelik eşitlikçi bir anlayışın gelişmesine katkı sağlamalıdır

GENDER IN PROVERBS AND IDIOMS REFLECTING TURKISH VOCABULARY

Proverbs and idioms present the subconscious of the dominant culture and a small universe of the gender role conception, these types of formulaic expressions may affect the child’s and adult’s self-esteem, gender identity and social role. The purpose of this study was to reveal how gender roles in the proverbs and idioms reflecting Turkish vocabulary. Data in this study were gathered through document reviewing and they were processed through content analysis. After examining the proverbs, the role of the female, in a social sexist conception, was reflected as (the highest) dependent 43 (% 16.3), as a sexual object 40 (% 15.2), as passive 38 (% 14.4), as attractive in physical appearance 18 (% 6.8), and the role of the male was reflected as dominant 26 (% 16.3), potent 20 (% 13) and active 19 (% 12). With respect to idioms, the role of the female was reflected as a sexual object 96 (% 20) (the highest), as physically attractive 68 (% 14), as passive 42 (% 8.6), as dependent 40 (% 8.2), and the role of the male was reflected as aggressive in sexual sense 63 (% 13.1) (the highest), as dominant 68 (% 57), as active 42 (% 9.8) and as potent 40 (% 8.8). Consequently, proverbs and idioms depicts women and man in different gender roles, teachers should emphasize gender roles in the formation of these words and should help the students to develop egalitarian attitudes

PDF

___

Akalın, H. Ş. (2013). Geçmişten Geleceğe Türkçe. Yeni Türkiye, 55, 53-63.
Akbalık, E. (2013). Türk Atasözlerinde Cinsiyet Algısı. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 36, 81-90.
Akbay, O. H. (2012). Japon Atasözlerinde Kadın İmgesi. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Elektronik Dergisi, 6, 145-158.
Aksan, D. (1972). Türk Dili Zengin Bir Dil Midir?, Türk Dili Dergisi, 248, 119-123.
Aksan, D. (2004). Türkçenin Sözvarlığı. Ankara: Engin Yayınevi.
Aksan, D. (2006). Anadilimizin Söz Denizinde. Ankara: Bilgi Yayınevi.
Aksan, D. (2008). Türkçenin Gücü. Ankara: Bilgi Yayınevi.
Aksoy, Ö. A. (1993). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, Atasözleri Sözlüğü 1. Ankara: İnkılap Kitapevi.
Alagözlü, N. (2009). Dil ve Cins: Türkçe Atasözleri ve Deyimlerde Kadın Üzerine Eğretilemeler ve Toplum-Bilişsel Yapı. International Journal of Central Asian Studies, 13, 37-48.
Altaylı, S. ( 2010). Atasözü ve Deyimler Arasındaki Farklar. Karadeniz Araştırmaları, 25, 125- 134.
Aslan, C. (2007a). Yazınsal Nitelikli Çocuk Kitaplarının Çocuğun Okuduğunu Anlama ve Yazılı Anlatım Becerisine Etkisi. Eurasion Journal of Educational Research, 27, 15-29.
Aslan, C. (2007b) Yazınsal Nitelikli Çocuk Kitaplarının Çocuğun Gelişim Sürecindeki Yeri. II. Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu (Gelişmeler, Sorunlar ve Çözüm Önerileri). (Yay. Haz.: S. Sever) Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayını, No: 203, 189-200.
Aslan, C. (2010). Düşünme Becerilerini Geliştirici Dil ve Edebiyat Öğretimi Ortamları -Bir Eğitim Durumu Örneği- Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(24), 127- 152.
Aslan, C. (2013). Çocuk Edebiyatı Yapıtlarının Temel İşlevleri. Eğitimci Öğretmen Dergisi, 17, 6- 9.
Aşan, N., Demir, T. (2015). Kadına Şiddetin Arka Planı: Atasözleri ve Deyimlerimiz. Turkish Studies-International Periodical for the Languages, Literature and History or Turkish. or Turkic. Volume 10/6 Spring 2015 p.179-196. ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.8136, ANKARA-TURKEY.
Balcı, Ali (2010). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntem, Teknik ve İlkeler. Ankara: PegemA Yayınları.
Baş, B. (2002). Türkçe Temel Dil Becerilerinin Öğretiminde Atasözlerinin Kullanımı. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(12), 60-68.
Batur, Z. (2011). Atasözü ve Deyimlerde Kadın ve Kadının Sosyo-Psikolojik Özellikleri. Turkish Studies-International Periodical for the Languages, Literature and History or Turkish. or Turkic. Volume 6/3 Summer 2011, p.577-584. ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, ANKARA-TURKEY.
Bee, H. L., Boyd, D. R. (2000). The developing child. Allyn and Bacon Boston.
Bhasin, K. (2003). Toplumsal Cinsiyet Bize Yüklenen Roller. (Çev.: A. Coşkun). İstanbul: Kadav Yayınları.
Bilgin, M., Bilgin, A. C. (2014). Tanıklarla Deyimler Sözlüğü I. İzmir: İlkay Matbaacılık.
Blakemore, J. E. O., Berenbaum, S. A., Liben, L. S. (2008). Gender Development. New York: Psychology Press.
Burger, J. M. (2006). Kişilik: Psikoloji Biliminin İnsan Doğasına Dair Söyledikleri. (Çev.: İ. Deniz Erguvan Sarıoğlu). İstanbul: Kaknüs yayınları.
Cacciari, C. (2014). The Place of Idioms in a Literal and Metaphorical World. C. Cacciari and P. Tabossi (Eds.). Idioms Processing, Structure, and Interpretation. (pp. 27-57). New York: Psychology Press.
Cincotta, M. S. (1978). Textbooks and their influence on sexrole stereotype formation. Journal of the Australian Federation of MLTS Associations, 14(3), 24-29.
Cohen, L., Manion, L., Morrison, K. (2007). Research methods in education. New York: Routledge.
Crisp, T., Hiller, B. (2011). “Is This a Boy or a Girl?”: Rethinking sex-role representation in caldecott medal-winning picturebooks, 1938–2011. Children’s Literature in Education, 42(3), 196–212.
Cüceloğlu, D. (2003). İnsan ve Davranışı: Psikolojinin Temel Kavramları. İstanbul: Remzi.
Çer, E. (2011). Anadili Bilinci ve Duyarlığı Edindirmede Çocuk Edebiyatının İşlevi. II. Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu (Gelişmeler, Sorunlar ve Çözüm Önerileri). (Yay. Haz.: S. Sever) Ankara Üniversitesi Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Uygulama ve Araştırma Merkezi, No: 4, s. 887-890.
Çer, E. (2016a). Çocuk Edebiyatı: 0-6 Yaş Çocuk Kitaplarında Çocuk Gerçekliği ve Çocuğa Görelik. Ankara: Eğiten Kitap.
Çer, E. (2016b). Preparing for books children from birth to six: The approach of appropriateness for the child. Journal of Education and Practice, 7(6), 78-99.
Çer, E. (2016c). Preparing for books children from birth through six: A new children's reality approach. Universal Journal of Educational Research, 4(5), 1024-1036.
Dilidüzgün, S. (2003). İletişim Odaklı Türkçe Derslerinde Çocuk Kitapları. İstanbul: Morpa Kültür Yayınları.
Duvarcı, A. (2002). Türk Atasözlerinde Kadın Kavramının Değerlendirilmesi. I. Türk Dünyası Kadınlar Kurultayı. (Yay. Haz.: İlhan Gülsün). Ankara: Türk Yurdu Yayınları.
Fitzpatrick, M. J., McPherson, B. J. (2009). Coloring within the lines: Gender stereotypes in contemporary coloring books. Sex Roles, 62(1-2), 127–137.
Gerrig, R. J., Zimbardo, P. G. (2013). Psikolojiye Giriş: Psikoloji ve Yaşam. (Çev.: G. Sart). Ankara: Nobel Yayıncılık.
Gibbs, R .(1992). What do idoms really mean? Journal of Memory and Language, 31, 485-506.
Gibbs, R. W., Strom, L. K., Spivey-Knowlton M. J. (1997). Conceptual metaphors in mental imagery for proverbs. Journal of Mental Imagery, 21, 83-110.
Gibbs, R., Beitel, D. (1995). What proverb understanding tells us about how people think. Psychological Bulletin, 118, 133-154.
Gooden, A. M., Gooden, M. A. (2001). Gender representation in notable children’s picture books: 1995–1999. Sex Roles, 45(1-2), 89–101.
Göçer, A. (2010). Türkçe Öğretiminde Çok Uyaranlı Bir Öğrenme Ortamı Oluşturmak İçin Seçkin Edebi Ürünlerden Yararlanma. Türklük Bilimi Araştırmaları, 27(27), 341-369.
Günindi Ersöz, A. (2010). Türk Atasözleri ve Deyimlerde Kadına Yönelik Toplumsal Cinsiyet Rolleri. Gazi Türkiyat Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 1(6), 167-182.
Jung, C. G. (1997). Analitik Psikoloji. İstanbul: Payel Yayınevi.
Kağıtçıbaşı, Ç. (2012). Benlik, Aile ve İnsan Gelişimi Kültürel Psikoloji. İstanbul: Koç Üniversite Yayınları.
Kang, M. E. (1997). The portrayal of women’s images in magazine advertisements: Goffman’s gender analysis revisited. Sex Roles, 37(11-12), 979–996.
Kavcar, C. (1996). Anadili Eğitimi. TÖMER Ana Dili, 1, 1- 4.
Kemper, S. (1981). Comprehension and the interpretation of proverbs. Journal of Psycholinguistic Research, 10, 179-198.
Korkmaz, Z. (2007). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Köklügiller, A. (1983). Açıklamalı Atasözleri ve Özdeyişler. İstanbul: Kaya Yayınları.
Köksal, A. (2003). Dil ile Ekin. İstanbul: Toroslu Kitaplığı.
Kuhn, D., Nash, S. C., Brucken, L. (1978). Sex role concepts of two- and three-year-olds. Child Development, 49(2), 445–451.
Langlotz, A. (2006). Idiomatic creativity. Amsterdam: John Benjamins Publishing Company.
Levorato, M. C. (1995). The Effects of different tasks on the comprehension and production of idioms in children. Journal of Experimental Child Psychology, 60, 261-283.
Macionis, J., J. (2001). Sociology. Upper Saddle River, NJ: Practice Hall.
McCabe, J., Fairchild, E., Grauerholz, L., Pescosolido, B. A., Tope, D. (2011). Gender in twentieth-century children’s books patterns of disparity in titles and central characters. Gender & Society, 25(2), 197–226.
McDonald, S. M. (1989). Sex bias in the representation of male and female characters in children’s picture books. The Journal of Genetic Psychology, 150(4), 389–401.
Nayak, N. P., Gibbs, R. W. (1990). Conceptual knowledge in the interpretation of idioms. Journal of Experimental Psychology, 119(3), 315
Nippold, M. A., Haq, F. S. (1996). Proverb comprehension in youth: The role of concreteness and familiarity. Journal of Speech and Hearing Research, 39, 166-176.
Okray, Z. (2015). Türk Atasözleri ve Deyimlerinde Kadın İmgesi. EUL Journal of Social Sciences, 6(1), 93-102.
Özkan, B., Gündoğdu, A. E. (2011). Toplumsal Cinsiyet Bağlamında Türkçede Atasözleri ve Deyimler. Turkish Studies-International Periodical for the Languages, Literature and History or Turkish. or Turkic. Volume 6/3 Spring 2011, p.1133-1147. ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, ANKARA-TURKEY.
Parlakyıldız, H. (2008). Türkçenin Dil Zenginliği İçinde Atasözleri ve Deyimler. İlköğretmen Eğitimci Dergisi, 20, 10-11.
Sever, S. (2008a). Çocuk ve Edebiyat. İzmir: Tudem Yayınları.
Sever, S. (2008b). Eğitim ve Bilimde Türkçe. İnönü Üniversite Türkiye Cumhuriyetinin Kuruluşunun 100'üncü Yılında Eğitim Kurultayı, 100, 435-471.
Taylor, F. (2003). Content analysis and gender stereotypes in children’s books. Teaching Sociology, 31(3), 300–311.
Tepper, C. A., Cassidy, K. W. (1999). Gender differences in emotional language in children’s picture books. Sex Roles, 40(3-4), 265–280.
Topaloğlu, A. (1989). Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ötüken Yayınevi.
Turner-Bowker, D. M. (1996). Gender stereotyped descriptors in children’s picture books: Does “curious Jane” exist in the literature? Sex Roles, 35(7-8), 461–488.
Wharton, S. (2005). Invisible females, Incapable males: Gender construction in a children’s reading scheme. Language and Education, 19, 238-251.
Yenen Avcı, Y. (2014). Türk Atasözlerinde Çocuğa Bakış. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(11), 203-226.
Yıldırım, A., Şimşek, H. (2003). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Yıldırım, B. (2013). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. Ankara: Berikan Yayınları.
Yüksel, G., Yüksel, T. (2007). Dilimizdeki Deyimler ve Atasözleri. İstanbul: Serhat Yayınları.
(K1) Aksoy, Ö. A. (1993). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, Atasözleri Sözlüğü 1. Ankara: İnkılap Kitapevi.
(K2) Bilgin, M., Bilgin, A. C. (2014). Tanıklarla Deyimler Sözlüğü I. İzmir: İlkay Matbaacılık.
(K3) Bilgin, M., Bilgin, A. C. (2014). Tanıklarla Deyimler Sözlüğü II. İzmir: İlkay Matbaacılık.
(K4) Bilgin, M., Bilgin, A. C. (2014). Tanıklarla Deyimler Sözlüğü III. İzmir: İlkay Matbaacılık.
(K5) Bilgin, M., Bilgin, A. C. (2014). Tanıklarla Deyimler Sözlüğü IV. İzmir: İlkay Matbaacılık.
(K6) Bilgin, M., Bilgin, A. C. (2014). Tanıklarla Deyimler Sözlüğü V. İzmir: İlkay Matbaacılık.