TÜRK TİYATROSUNDA KADIN TEMSİLİ ÜZERİNE FEMİNİST ELEŞTİRİ DENEMESİ: BEŞ FARKLI OYUN HEP AYNI KADIN

Bu makalede Cumhuriyet'in ilanından 1980'lerin ortalarına kadarki dönemde formasyonları, dünya görüşleri, edebiyata yaklaşımları birbirinden farklı beş erkek yazarın oyununa feminist eleştiriye dayalı bir okuma yapılacaktır. Yazarlardan Musahipzade Celal, Osmanlı'nın son dönemlerine ve Cumhuriyet'in ilk yıllarına tanıklık etmiş, geleneksel bir eğitimden geçmiş ve geleneksel tiyatroya ilgi duymuş bir yazardır. Şair kimliğiyle daha ön planda olan Necip Fazıl Kısakürek ise Avrupa'da felsefe tahsilini yarım bırakmış, Aldülhakim Arvasi ile tanıştıktan sonra mistik bir dünya görüşünü benimsemiş ve bunu da yazdığı oyunlara yansıtmıştır. Ahmet Muhip Dıranas şiirdeki kendine özgü duruşunu tiyatroya da taşımış, oyunlarında dramatik yapılar kurgulamıştır. Sabahattin Kudret Aksal, felsefe eğitimi görmüş, eğitiminin de etkisiyle oyunlarında soyutlamalar ve genellemelere gitmiş, Ionesco ve absürd tiyatrodan etkilenmiştir. Oğuz Atay ise Batılı yazarları, akımları, düşünürleri yakından takip etmiş, yeni teknikler denediği eserlerinde Türk aydınının çıkmazlarını işlemiştir. Musahipzade Celal'in Bir Kavuk Devrildi, Necip Fazıl Kısakürek'in Bir Adam Yaratmak, Ahmet Muhip Dıranas'ın Gölgeler, Sabahattin Kudret Aksal'ın Önemli Adam, Oğuz Atay'ın Oyunlarla Yaşayanlar adlı tiyatro oyunlarına odaklanan bu makalede oyunlar önce erkek yazarların yarattığı kadın karakterler üzerinden incelenecektir. Oyunlarda kadınların ya melek ya şeytan tipinde kurgulandığı ya da entelektüel, düşünen, sorgulayan erkek karakterlerin karşısında hep gündelik dertlerle meşgul ve entelektüel kaygılardan arındırılmış oldukları gösterilecek ve son olarak da kadın karakterlerin neden hep bu şekilde yaratıldığı sorgulanacaktır. Birbirinden son derece farklı yazarın, farklı dönemlerde hep aynı kadın tipinde ısrarı ve bu ısrarın ardında yatan kültürel ve ideolojik etmenler ortaya konacak ve bu etmenlerin ışığı altında fallus merkezli bakış açısının uzun yıllar Türk tiyatrosunda egemen olduğu yargısına ulaşılacaktır

A FEMINIST CRITICISM OF THE REPRESENTATION OF WOMEN IN TURKISH THEATRE: FIVE DIFFERENT PLAYS, ALWAYS THE SAME WOMAN

The aim of this study is to make a feminist literary criticism upon the plays written in the period starting from the declaration the Republic till the mid-80’s. The plays were written by five male writers who are different in terms of their education, their world view and their approaches towards literature.The plays, Bir Kavuk Devrildi written in the beginning of the Republican period by Musahipzade Celal who has a traditional education and theater view, Bir Adam Yaratmak by Necip Fazıl Kısakürek who has a mystical world view after leaving his European education and meeting with Aldülhakim Arvasi, Gölgeler by Ahmet Muhip Dıranas whose theaters have dramatical structures, Önemli Adam by Sabahattin Kudret Aksal who is influenced by Inesco and absurd theatre, Oyunlarla Yaşayanlar by Oğuz Atay who follows the new movements in the West literature and focuses on the problems of Turkish intellectuals in his fictions are firstly analyzed through women characters, the analysis displays that the women characters are always either angel or evil, or busy with daily issues without intellectual concerns in contrast to men characters who are intellectuals thinking and questioning themselves and the world. Finally, the reasons behind such constant depiction of women characters are evaluated. Cultural and ideological factors behind the insistence on such depiction of women characters by these five different writers living in different times are discussed and in the light of these factors it is claimed that the phallus centric view is dominant in Turkish theatre for a long time.

PDF

___

AKSA, Sabahattin Kudret. Oyunlar-Sabahattin Kudret Aksal, İstanbul: Yapı Kredi, 1998.
AND, Metin. Cumhuriyet Dönemi Türk Tiyatrosu (1923-1983), Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
ATAY, Oğuz. Oyunlarla Yaşayanlar, İstanbul: İletişim, 1995.
BERKTAY, Fatmagül. “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Feminizm”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası: Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikim, der. Tanıl Bora, Murat Gültekingil, C. 1, İstanbul: İletişim Yayınları, 2001.
ÇEVİK, Adnan. “Sahnedeki Kültürel Travma: Oyunlarla Yaşayanlar”, Tiyatro Araştırmaları Dergisi, 20: 2005.
DIRANAS, Ahmet Muhip. Oyunlar: Gölgeler, Çıkmaz, Finten, İstanbul: Adam Yayınları, 1995.
DİNÇER, Süleymâ Murat. “Dıranas ya da Gölgeler ve Duree: Türk Tiyatro Yazınında Özgün Bir ‘Modernleşme’ Alternatifi Üzerine Bir Deneme”, Tiyatro Araştırmaları Dergisi, 30:2010/2.
FELSKI, Rita. Beyond Feminist Aesthetics: Feminist LiteratureandSocialChange, Cambridge, Mass.: Harvard UniversityPress, 1989.
GILBERT, Sandra M. -Suzan Gubar, The Mad Woman in theAttic, New Haven: Yale University Press:1979.
HUMM, Maggie. Feminist Edebiyat Eleştirisi, Yay. Haz. Gönül Bakay, İstanbul: Say, 1994.
IRZIK, Sibel -Jale Parla (der.). Kadınlar Dile Düşünce: Edebiyat ve Toplumsal Cinsiyet, İstanbul: İletişim, 2005.
KANDIYOTI, Deniz. “Cariyeler, Fettan Kadınlar ve Yoldaşlar: Türk Romanında Kadın İmgeleri”, Cariyeler Bacılar Yurttaşlar: Kimlikler Ve Toplumsal Dönüşüm, Çev. Aksu Bora vd., İstanbul: Metis Yayınları, 1997.
KISAKÜREK, Necip Fazıl. Bir Adam Yaratmak, İstanbul: Semih Lütfi Erciyas Suhulet Kitabevi, 1938.
LYLOD, Genevieve. Erkek Akıl-Batı Felsesinde “Erkek ve Kadın”, Çev. Muttalip Özcan, İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 1996.
MILLETT, Kate. Cinsel Politika, Çev. Seçkin Selvi, İstanbul: Payel Yayınevi, 1973.
MITCHELL, Juliet. Kadınlık Durumu, Çev. Gülseli İnal vd., İstanbul : Kadın Çevresi yayınları, 1985.
MORAN, Berna. Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış I, İstanbul: İletişim, 1990.
MUSAHİPZADE CELAL, Bir Kavuk Devrildi, İstanbul: Kanaat Kitabevi, 1936.
NUTKU, Özdemir. Dram Sanatı, İstanbul: Kabalcı Yayınları, 1997.
ÖNDÜL, Seda. “ ‘Gölgeler’ İçinde Gölgeler”, Tiyatro Araştırmaları Dergisi, 30:2010/2.
ŞENER, Sevda. Gelişim Sürecinde Türk Tiyatrosu, İstanbul: Alkım, 2003.