19790

TÜRKÇEDE PARA BİRİMLERİYLE İLGİLİ DEYİMLER VE BUNLARIN ANLAM BİLİMSEL KARŞILAŞTIRILMASI

Deyim, gerçek anlamından farklı anlamı olan ve en az iki sözcükten oluşan sözcük öbeğidir. Deyimler, dilinde oluştukları halkın geçmişi, yaşam biçimi, gelenekleri, görenekleri ve başka maddi ya da manevi değerleriyle ilgili izler taşır. Geçmişteki kültüre ait bazı unsurları ifade eden sözcük ve sözcük öbekleri, bugün o kültür yaşanmadığı hâlde, deyimlerde diğer sözcük veya sözcük öbekleriyle birlikte çeşitli kavramları ifade etmek üzere kalıplaşmış olarak bulunabilmektedir.geçmişten bugüne kadar kullanılan pek çok para birimi yer almıştır. Türkçede para birimlerinden sadece 'akçe', 'kuruş', 'mangır', 'metelik', 'para' ve 'pul' ile ilgili deyimler yapılmıştır. Yüzyıllardır para basan ve kullanan Türklerin deyimlerinde bu sözcükler, deyimi oluşturan diğer sözcüklerle türlü biçimlerde kalıplaşarak aynı ya da birbirinden farklı birçok kavramın ifadesi için kullanılmıştır. Türkçede para birimlerinin yer aldığı toplam 54 deyim tespit edilmiştir. Türlü biçimlerdeki bu deyimlerde yoğunlukla 'değersiz, kıymetsiz'; 'değersiz olmak, kıymetsiz olmak, değersizleşmek'; 'değersiz etmek, değersizleştirmek'; 'değer vermemek'; 'yoksul, parasız'; 'yoksul olmak, parasız olmak"; 'çok para kazanmak'; 'bir mesele üzerinde yerli yersiz fikir yürütme' kavramları ifade edilmiştir

COMPARATIVE SEMANTIC ANALYSIS OF TURKISH IDIOMS RELATED TO CURRENCY

An idiom is a group of words (at least two words) having a meaning not deducible from those of the individual words. In all languages, idioms show traces of the past, referring to life-style, traditions, material and spiritual values of peoples. Some idioms contain the words that refer to obsolete and outdated cultural elements that are no longer in use. In Turkish language, we can give the example of money idioms referring to varios monetary units used by the Turks in the past. There are 54 Turkish idioms related to currency. They are based on the following words: ‘akçe’, ‘kuruş’, ‘mangır’, ‘metelik’, ‘para’, ‘pul’. These idioms convey different meanings that are mainly related to the following notions: ‘of no value’, ‘to be of no value’, ‘to lose value’, ‘to devalue’, ‘to undervalue’, ‘out of money’, ‘to be poor’, ‘to make a lot of money’, ‘to talk nonsense’. In this article, Turkish money idioms are comparatively analysed from the semantyc point of view

PDF

___

Ahmet Vefik Paşa (1876a), Lehce-i Osmânî, C. 1, İstanbul: Matbaa-i Âmire.
Ahmet Vefik Paşa (1876b), Lehce-i Osmânî, C. 2, İstanbul: Matbaa-i Âmire.
AKSAN, Doğan (1990), Her Yönüyle Dil (Ana Çizgileriyle Dilbilim), C. 3, 2. bs., Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
AKSAN, Doğan (2004), Türkçenin Sözvarlığı, 3. bs., Ankara: Engin Yayınevi, s. 174-176.
AKSOY, Ömer Asım (1988), Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, C. 2 (Deyimler Sözlüğü), İstanbul: İnkılâp Yayınları.
AKYILDIZ, Ali (2003), Para Pul Oldu: Osmanlıda Kâğıt Para, Maliye ve Toplum, İstanbul: İletişim Yayınları.
AKYILDIZ, Ali (2007), “Para”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 34, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 163-166.
ARTUK, İbrahim (1964), “Para”, İslam Ansiklopedisi İslam Âlemi Tarih, Coğrafya, Etnografya ve Biyografya Lugati, C. 9, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, s. 508-510.
AYVERDİ, İlhan-Ahmet TOPALOĞLU (2005a), Kubbealtı Lugatı Asırlar Boyu Tarihi Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük, C. 1 (A-G), İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
AYVERDİ, İlhan-Ahmet TOPALOĞLU (2005b), Kubbealtı Lugatı Asırlar Boyu Tarihi Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük, C. 2 (H-N), İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
AYVERDİ, İlhan-Ahmet TOPALOĞLU (2005c), Kubbealtı Lugatı Asırlar Boyu Tarihi Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük, C. 3 (O-Z), İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
ÇAĞBAYIR, Yaşar (2007a), Orhun Yazıtlarından Günümüze Türkiye Türkçesinin Söz Varlığı Ötüken Türkçe Sözlük, C. 1 (a-den), İstanbul: Ötüken Yayınları.
ÇAĞBAYIR, Yaşar (2007b), Orhun Yazıtlarından Günümüze Türkiye Türkçesinin Söz Varlığı Ötüken Türkçe Sözlük, C. 3 (j-müt), İstanbul: Ötüken Yayınları.
ÇAĞBAYIR, Yaşar (2007c), Orhun Yazıtlarından Günümüze Türkiye Türkçesinin Söz Varlığı Ötüken Türkçe Sözlük, C. 4 (müt-tap), İstanbul: Ötüken Yayınları.
DEMİR, Celal (2008), “Türkçede Deyimlerin Söz Dizimsel Özellikleri”, Türk Dili, S. 677, s. 428- 444.
EREN, İsmail (1968), “Güney Slav Dillerinde Kullanılan Türkçe Ekler”, XI. Türk Dilbilim Kurultayında Okunan Bilimsel Bildiriler 1966, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 239- 252.
GÜLENSOY, Tuncer (2007), Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
HATİBOĞLU, Vecihe (1972) Türkçenin Söz Dizimi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
KİEFFER, J. D.-T. X. Bianchi (1835a), Dictionnaire Turc-Français, C. 1, Paris: L’imprimerie Royal.
KİEFFER, J. D.-T. X. Bianchi (1835b), Dictionnaire Turc-Français, C. 2, Paris: L’imprimerie Royal.
KORKMAZ, Zeynep (1992), Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
KORKMAZ, Zeynep (2003), Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Milliyet (1993a), “Akçe”, Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, C. 1, İstanbul: Milliyet Yayınları, 250-251.
Milliyet (1993b), “Kuruş”, Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, C. 14, İstanbul: Milliyet Yayınları, 7199.
Milliyet (1993c), “Mangır”, Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, C. 15, İstanbul: Milliyet Yayınları, 7755.
Milliyet (1993ç), “Metelik”, Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, C. 16, İstanbul: Milliyet Yayınları, 8069.
Milliyet (1993d), “Para”, Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, C. 18, İstanbul: Milliyet Yayınları, 9154-9163.
Milliyet (1993e), “Pul”, Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, C. 18, İstanbul: Milliyet Yayınları, s. 9618-9620.
ORKUN, Hüseyin Namık (1936), “Eski Türklerde Para”, Türk Hukuk Tarihi, Ankara: T.C. Adliye Vekilliği Yayınları.
ÖLÇER, Cüneyt (1983), Cumhuriyet Dönemi Türk Kâğıt Paraları 1923-1983, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
ÖZKAN, Mustafa (2004), “Deyimleşmiş İkilemeler”, V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri II (20-26 Eylül 2004), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2289-2317.
ÖZTÜRK, Mustafa (2002), “Genel Hatlarıyla Osmanlı Para Tarihi”, Türkler, C. X, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, s. 802-822.
PAÇACIOĞLU, Burhan (2006), VIII-XVI. Yüzyıllar Arasında Türkçenin Sözcük Dağarcığı, Ankara: Bizim Büro Basımevi.
PAKALIN, Mehmet Zeki (1971), Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, 2. bs., C. 1, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
PAKALIN, Mehmet Zeki (1972), Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, 2. bs., C. 2, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
PAMUK, Şevket (2000), Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
PAMUK, Şevket (2002), “Kuruş”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 26, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 458-459.
PÜSKÜLLÜOĞLU, Ali (1995), Türkçe Deyimler Sözlüğü, Ankara: Arkadaş Yayınevi. Radikal (2009), “On Altı Yıl Sonra Kuruşa Dönülüyor”, http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=125301, 15.06.2009.
REDHOUSE, James W. (1987), Türkish and English Lexicon, New İmpression (3. bs.), Beyrut: Librairie du Liban.
SAHİLLİOĞLU, Halil (1984), “Akçe”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 2, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 224-227.
SERTKAYA, Osman F. -Rysbek ALİMOV (2006), Eski Türklerde Para, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
SEVORTYAN, E. V. (1974), Etimologiçeskiy Slovar Tyurkskih Yazıkov (Obşçetyurkskiye i Mejtyurkskiye Osnovı na Glasnıye), C. 1, Moskova: İzdatelstvo Nauka.
SİNAN, Ahmet Turan (2009), “Deyimlerin Yapısı Değişir mi?”, Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 4/8, Fall 2009, s. 1996-2009
ŞAHİN, Erdal (2013), “Türkiye Türkçesi ile Tatar Türkçesinde Parayla İlgili Deyimler ve Bunların Anlam Bilimsel Karşılaştırılması”, Türk Dünyası Araştırmaları (Prof. Dr. Turan Yazgan'a Armağan), S. 207, s. 261-280.
Şemseddin Sami (2010), Kâmûs-ı Türkî, Hzl. Paşa Yavuzarslan, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ŞİRİN USER, Hatice (2005), “Türkçede Para ve Para Birimi”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 2004/1, s. 129-151.
TEKİN, Oğuz (1999), “Osmanlı İmparatorluğu'nda Para”, Osmanlı, C. III, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
TEKİN, Oğuz (2003), “Mangır”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 27, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 568.
TÖZEN, İbrahim -TUNÇAY Aykut (1973), Türkiye Cumhuriyeti Madenî Paraları ve Madalyaları 1923-1973, İstanbul: Yapı Kredi Bankası.
Türk Dil Kurumu (1962), Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, C. 1, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Türk Dil Kurumu (2005), Türkçe Sözlük, 10. bs., Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
UZUN SUBAŞI, Leyla (1991), “Türkçedeki Deyim Yapılarında Biçimbilimsel ve Sözdizimsel Özellikler”, Dilbilim Yazıları 1990, Ankara, s. 57-64.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (1964), “Mangır”, İslam Ansiklopedisi İslam Âlemi Tarih, Coğrafya, Etnografya ve Biyografya Lugati, C. 7, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, s. 282-283.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (1978), “Akçe”, İslam Ansiklopedisi İslam Âlemi Tarih, Coğrafya, Etnografya ve Biyografya Lugati, C. 1, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, s. 232- 233.
YÜCEOL ÖZEZEN, Muna (2001), “Türkçe Deyimler Üzerine Birkaç Söz”, Türk Dili, S. 600, Ankara, s. 869-879.