TÜRK SÖZLÜKÇÜĞÜNDE BİR DÖNÜM NOKTASI: MİSALLİ BÜYÜK TÜRKÇE SÖZLÜK

Bir dilin söz varlığını belli bir düzenle bir araya getiren sözlükler, kelimelerin anlamlarını belirtmek için yazılır. Bu yönüyle genel sözlükler, özel sözlükler, tek dilli, iki/çok dilli sözlükler gibi türlere ayrılır. Türklerde sözlükçülük Kaşgarlı Mahmud'un Dîvânü Lügati'tTürk'üyle başlar. Tanzimat'la birlikte Türk sözlükçülüğünün bir ivme kazandığı görülür. Ahmed Vefik Paşa'nın Lehçe-i Osmanî'sine kadar Anadolu sahasında Türkçe sözcüklerin madde başı yapıldığı bir sözlüğe rastlanmamıştır. Ahmed Vefik Paşa'nın eserinden günümüze kadar çok sayıda Türkçe sözlük yazılmıştır. Bunların arasında Şemseddin Sami'nin Kâmûs-ı Türkî'si, yaklaşık yetmiş yıllık sözlükçülük tecrübesine sahip Türk Dil Kurumu tarafından hazırlanan Türkçe Sözlük ile Meydan Larousse'nin sözlük bölümünü bir tarafa bırakırsak genellikle görülmektedir. 1972 yılından 2005 yılına kadar süren yoğun bir çalışmanın ürünü olan Misalli Büyük Türkçe Sözlük'ün, çeşitli açılardan değerlendirildiğinde, Türkçenin bugüne kadar ortaya konulabilmiş en mükemmel sözlüğü olduğu ortaya çıkacaktır. Çalışmanın giriş bölümünde sözlükle ilgili temel kavramlar verilmiş, sözlük türleri ve her birini Türk sözlükçülüğünde önemli birer aşama olarak gördüğümüz bazı sözlükler tanıtılmıştır. Değerlendirme bölümüne Misalli Büyük Türkçe Sözlük kısaca tanıtılarak başlanmış, bilimsel, iyi temellendirilmiş bir sözlüğün seçimine ve hazırlanmasına yaklaşılabilecek yirmi başlıkta sözlük değerlendirilmiştir. Bu değerlendirmede konuyla ilgili yer yer örnek madde başları seçilerek tablo halinde gösterilmiştir. Sonuç bölümünde ise bu sözlüğün Türk sözlükçülüğünde hangi açılardan bazı ilkleri gerçekleştirdiği açıklamıştır

A MILESTONE IN TURKISH LEXICOGRAPHY: “MİSALLİ BÜYÜK TÜRKÇE SÖZLÜK”

The dictionaries gathering the vocabulary of a language with a particular order are written to define the meanings of the words. On that sense the dictionaries have different types such as common dictionaries, customized dictionaries, monolingual and bilingual/ multilingual dictionaries. The lexicography in Turks began with “Dîvânü Lügati’t-Türk” written by Kaşgarlı Mahmud. With the reforms of Ottomon Empire, acceleration in Turkish Lexicography could be seen. Until “Lehçe-i Osmanî” was written by Ahmed Vefik Paşa, no other dictionaries, in which Turkish words are used as lexical entries, were encountered. Many Turkish dictionaries were written until today originating from the works of Ahmed Vefik Paşa. Among these works, Kamus-ı Türkî, written by Şemseddin Sami, ignores the principles of modern lexicography except the “Turkish Dictionary” and “Meydan Larousse” prepared by Turkish Language Society with an almost seventy – two- year experience. When Misalli Büyük Türkçe Sözlük, which is a product of more than three decades’ hard work from 1972 to 2005, is assessed from different perspectives, it will be clear that it is the most excellent dictionary of Turkish language until today. In the entry section of the work, basic concepts were defined and some dictionaries were introduced which were cornerstones in Turkish Lexicography. The evaluation section begins with a short presentation of Misalli Büyük Türkçe Sözlük and the dictionary is assessed with twenty headings with a content of how to choose and prepare a scientific, well based dictionary. In this assessment, sample entries were chosen partly and shown as charts related with the topic. In conclusion part, it is explained that from which aspects this dictionary break grounds in Turkish Lexicography

PDF

___

AKSAN, Doğan, 1998, Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, 3. cilt, TDK Yay.,Ankara.
AYVERDİ, İlhan ve TOPALOĞLU, Ahmet (Redaksiyon-Etimoloji), 2008, Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Kubbealtı Yay., İstanbul.
CRYSTAL, David, 1987, The Cambridge Encyclopedia of Language, CUP.
CUMAKUNOVA, Gülzura, 2011, “Türk Sözlükbiliminin Etkileşim Alanları”, Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, sy. 4, s. 15-30, İstanbul.
GÖKÇE, Aziz, 1998, Türkiye Türkçesinin Tarihî Sözlükleri, Kebikeç Yay., Ankara.
HALLİDAY, M.A.K-YALOP Colin, 2007, Lexicology: A Short Introduction, Continuum, London.
İMER, K., KOCAMAN, A., ÖZSOY, S.A., 2011, Dilbilim Sözlüğü, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, İstanbul.
KAÇALİN, Mustafa, S., 1994, “Dîvânü Lügati’t-Türk”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 9, s. 446-449, İstanbul.
KOCAMAN, Ahmet, 1998, “Dilbilim Sözlük Sözlükçük”, Kebikeç, sy. 6, s.111-113, Ankara.
SİNCLAİR, J. M, 1987, Lookin Up (An Account of Cobuild Project), Collins Elt.
SVENSEN, Bo, 1993, Practical Lexicograpy, CUP.
TOPALOĞLU, Ahmet, 1989, Dilbilgisi Terimler Sözlüğü, Ötüken Yay., İstanbul.
TOPALOĞLU, Ahmet, 2010, “Türkçede Genel ve Özel Sözlükler ile Sözlük Yazımı”, Sözlük Yazımı ve Araştırmaları Uluslar Arası Sempozyumu, Kubealtı Yay., s. 25-29, İstanbul.
Türkçe Sözlük, 2011, TDK yay., Ankara.
USTA, Halil İbrahim, 2006, “Türkçe Sözlük Hazırlamada Yöntem Sorunları”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 46- 1, s. 223-242, Ankara.
ÜLKÜ, Vural, 1991, “Yabancı Kelimeler-Yerlileşmiş Kelimeler ve Uluslararası Kelimeler”, Türk Dili, sy. 476, s. 81-87, Ankara.
YAVUZARSLAN, Paşa., 2004, “Türk Sözlükçülük Geleneği Açısından Osmanlı Dönemi Sözlükleri ve Şemseddin Sâmî’nin Kâmûs-ı Türkî’si”, Ankara Üniversitesi Dil ve TarihCoğrafya Fakültesi Dergisi44(2), s. 185-202, Ankara.
YILMAZ, Engin, 2014, Temel Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü, Pegem Ak. Yay., Ankara.