TOPLUMSAL DEĞİŞİM SÜRECİNDE ENGELLİLER

Toplumsal değişme; toplumun yapısında, toplumsal ilişkilerde ve kurumlarda meydana gelen değişmeye denir. Bu bağlamda engelliler de bu değişimden etkilenen dezavantajlı kesimlerden biridir. Temel tezimiz, tarihî süreç içerisinde toplumsal değişimle birlikte engellilere farklı dönemlerde yaklaşımın/bakışın değiştiğidir. Tarihi süreç içerisinde engellilere yaklaşım, bölgeden bölgeye, inançtan inanca farklılık gösterse de bir genelleme yapacak olursak engellilere bakışın üç farklı aşamada bir değişim olduğu görülecektir. Birincisi, geleneksel toplumdan modern topluma geçişle birlikte paradigma ya da zihniyet değişimidir. Her değişim öncelikle insanın zihin dünyasında fikrî planda gerçekleşmektedir. Rönesans, reform ve aydınlanma süreci ile birlikte insanların zihin dünyalarında ve yaşam tarzında ciddi kırılmalar meydana gelmiştir. İnsanın Tanrı’ya, insana ve doğaya bakışı değişmiştir. Tanrı merkezli bir evren, dünya ve insan anlayışından insan merkezli bir evren ve dünya anlayışına eksen kayması ya da paradigma değişimi insanın beden algısını değiştirmiştir. Zihniyet değişiminin bir diğer nedeni ise kartezyen düalizmidir. İkincisi, ekonomik yapıdaki değişimdir. Tarım toplumunda engelliler toplumsal yaşamın içerisinde olup güçlerinin yettiği oranda üretimin içerisinde yer almakta ve hayatı diğer insanlarla paylaşmaktaydılar. Sanayi toplumunda ise engellilerin üretimin hız ve şekline güç yetirememesinden dolayı üretimin dışında kaldıklarını ve kendi köşelerine çekildiklerini görmekteyiz. Postmodern toplumda ise engelliler, sağlık ve teknolojideki gelişmelerle birlikte hayata uyum sağlama konusunda yeni imkânlara kavuşurken diğer taraftan kapitalist sistem “top modeller”, “fit bedenler” üreterek bunların dışında kalanları gizli kurbanlar olarak dışlamış ve aynı zamanda engellileri tüketimin bir nesnesi konumuna düşürmüştür. Üçüncüsü ise toplumsal yapıdaki değişimdir ki aile bu değişimde merkezî bir yer almaktadır. Kadının iş yaşamına girmesiyle birlikte aile ortamında verilen birçok hizmetin aile dışında verilmesi zorunluluğu yeni kuruluşların da doğmasına neden olmuştur. Çocuklar için kreşler, yaşlılar için huzurevleri, engelliler için engelli bakım merkezleri bu değişimin zorunlu kıldığı örneklerdir. Yaşanılan problemlere karşı düalist bir yaklaşımla değil bütüncül bir bakışla kutsal ile aklın, doğa ile insanın hatta insanın öncelikli olarak kendisi ile barıştırılması ve diğer varlıklarla olan ilişkisinin yeniden kurulması gerekmektedir.

DISABILITIES IN THE PROCESS OF SOCIAL CHANGE

Social change is a change in the structure of society, social relations and institutions. In this context, people with disabilities are one of the disadvantaged groups affected by this change. Our basic theory is that with the social change in the historical process, the attitude/ perspective towards people with disabilities has changed. Even the attitude towards people with disabilities in historical process differs from the region and belief, when we make a generalization, it will be seen that views towards people with disabilities has changed in three different stages. The first is the exchange of paradigm or mentality along with the transition from traditional society to modern society. Every change primarily takes place in the idea plane of the human mind. Renaissance, along with the reform and enlightenment process, has led to serious breaks in people's minds and lifestyles. Man's view of God, man and nature has changed. God-centered universe, a human-centered universe from world and human understanding, and a shift of axis or paradigm shift to world understanding have changed the human perception of the body. Another reason for the change of mentality is the cartesian dualism. The second is the change in the economic structure. In the agricultural society, people with disabilities used to take a part in society and production as much as they could, and they used to share life with other people. In industrial society, we see that people with disabilities have been left out of production and pulled into their own corners because they are not strong enough for fast form of production. In the post / modern society, while people with disabilities have new possibilities for adapting to life together with advances in health and technology, the capitalist system, on the other hand, has produced "top models", "fit bodies" and excluded those that are outside of them as secret victims and at the same time, made them an object of consumption. The third is the change in the social structure, and the family is central to this change. The necessity of giving a lot of services given in the family environment outside the family with the entry of the woman into the business life has also caused the birth of new establishments. Nurseries for children, nursing homes for the elderly, and disabled care centers for people with disabilities are examples of this change. With a holistic view, rather than a dualistic approach to the problems faced, it is necessary to reconstruct the connection between the sacred and the mind, the reconciliation of nature and man, and even man, primarily to himself and other beings.

PDF

___

Adorno, T.W. ve Horkheimer, M. (2010). Aydınlanmanın Diyalektiği. (Çev. N. Ülner, Elif Öztarhan Karadoğan), İstanbul: Kabalcı Yay.
Aktay, Y. (2000). “İktidarın Nesnesi Ve Kaynağı Olarak Beden Ve Kimlik Politikaları”. 3. Ulusal Sosyoloji Kongresi, Eskişehir, 2-4 Kasım, 2000.
Asch, A. and Fıne, M. (1997). “Nurturance, Sexuality and Women with Disabilities: The Example of Women and Literature”. Pp. 241-259 in The Disability Studies Reader, edited by Lennard J. Davis. New York: Routledge.
Atik, D. ve Örten, T. (2008). “İdeal Beden İmgesini Oluşturan Sosyal Ve Kurumsal Faktörler Ve Bu İdealin Bireyler Üzerindeki Etkileri”. Hacettepe Ünv. Edebiyat Fakültesi Dergisi, 25 (1): 17- 35.
Aysoy, M. (2004). Avrupa Birliği Sürecinde Özürlüler Politikası. İstanbul: Açı Kitapları.
Begum, N. (1992). “Disabled Women and the Feminist Agenda”. Feminist Review, 40: 70-84.
Berman, M. (2005). Katı Olan Her Şey Buharlaşıyor. (9. Baskı), (Çev. Ü. Altug ve B. Peker), İstanbul: İletişim Yay.
Bottomore, T. B. (1998). Toplum Bilim. (2. Baskı), (Çev . Ü. Öskay), İstanbul: Beta Yay.
Brodıe, D. A., Bagley, K., Slade., P. D. (1994). “Body-Image Perception in Pre- and Postadolescent Females”. Perceptual And Motor Skills, 78: 147-154.
Burcu, E. ( 2015). Engellilik Sosyolojisi. Ankara: Anı Yay.
Canatan K. (2011). Medeniyet Değişimi: “Nefis Terbiyesi”nden “Beden Terbiyesi’ne”. (Ed.: K. Canatan). Beden Sosyolojisi, adlı eserin içinde (s. 345-367), İstanbul: Açılım Kitap.
Coşkun, A. (2011). Sosyal Değişme, Kadın ve Din. İstanbul: Rağbet Yay.
Çağatay, M. Ö. (2007). “Toplumsal Değişme Karşısında Aile ve Okul”. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 5 (2): 85-198.
Çaha, H. (2016). “Engellilerin Toplumsal Hayata Katılmasına Yönelik Politikalar: Türkiye, ABD ve Japonya Örnekleri”. İnsan ve Toplum, 5 (10): 23-150.
Eke, N. P. (2013). Bedene Müdahalenin Bir Yolu Olarak Moda Ve Medyada Sunulan Beden Algısı. (Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Erbay, E. (2016). “Engelliliğe Genel Bakış: Kavramlar, Nedenleri, Türleri ve Modelleri”. (Ed.: Y. Genç), Engellilerle Sosyal Hizmet adlı eserin içinde (s. 3-22), Eskişehir: Anadolu Ünv. Yay.
Eren, G. (2007). Reklamlarda Tüketim Kültürü Değerlerine Göre Bedeni Düzenleyen Söylemler. (Yüksek Lisans Tezi), Ankara Ünv. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Erkal, M. (1998). Sosyoloji. (9. Baskı), İstanbul: Der Yay.
Genç, Y. ve Çat, G. (2013). “Engellilerin İstihdamı Ve Sosyal İçerme İlişkisi”. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Akademik İncelemeler Dergisi, 8 (1): 331-358.
Gönç Ş. T. (2013). “Bilim Olarak Sosyolojinin Doğuşu”. Klasik Sosyoloji Tarihi adlı eserin içinde (s. 2-31). Eskişehir: Anadolu Ünv. Yay.
Göver, İ. H. (2017). “Küreselleşen Dünya ve Dünyevileşen Küre”. 3rd International Conference on Economic and Social Impacts of Globalization (s. 137-146), 5-7 Ekim 2017. Antalya.
Gross, S. M., Ireys, H. T., Kınsman, S. L. (2000). “Young Women with Physical Disabilities: Risk Factors for Symptoms of Eating Disorders”. Journal of Developmentaland Behavioral Pediatrics, 21:87-96.
Guenon, R. (1986). Modern Dünyanın Bunalımı. (Çev. M. Kanık), İstanbul: Risale Yay.
İnceoğlu, Y. ve Kar, A. (2010). “Yeni Güzellik İkonları: İnsan Bedeninin Özgürlüğü mü Mahkumiyeti mi”?. (Ed: Y.İnceoğlu ve A. Kar), Kadın ve Bedeni, adlı eserin içinde (s.64- 90), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Kant, I. (1984). “Aydınlanma Nedir? Sorusuna Yanıt”. Seçilmiş Yazılar, (Çev. N. Bozkurt), İstanbul: Remzi Kitabevi.
Kar, S. (2014). “Din, Aydınlanma Ve Eleştirisi”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (42): 72-193.
Karataş, K. ve Çifci, E. G. (2010). “Türkiye’de Engelli Kadın Olmak: Deneyimler ve Çözüm Önerileri”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3 (13): 148-152.
Kesim, S. ve Kar, A. (2010). “Plastik Cerrahi “Tanrım Beni Baştan Yarat!... Metaforunu Mümkün Kılabilir mi”?. (Ed.: Y. İnceoğlu ve A. Kar), Kadın ve Bedeni, adlı eserin içinde (s.173-196), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Kızılaslan, A., Zorluoğlu, S. L., Yücel A., Sözbilir, M. (2016). “Yeti Yitimi Modellerinin Tarihsel Süreci”. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16 (1): 183-197.
Kirman, M. A. (2004). Din Sosyolojisi Terimler Sözlüğü. İstanbul: Rağbet Yay.
Kongar, E. (1995). Toplumsal Değişme Kuramları ve Türkiye Gerçeği. (6. Baskı), İstanbul: Remzi Kitabevi.
Martı, H. (2011). “Hz. Peygamberin Hadislerinde Bir Değer Simgesi Olarak Beden ve Mahremiyeti”. (Ed.: K. Canatan), Beden Sosyolojisi adlı eserin içinde (s. 233-246), İstanbul: Açılım Kitap.
Metin, B. (2017). “Engellilere Yönelik Sosyal Politikalarda Yerel Yönetimlerin Rolü: Keçiören Belediyesi Örneği”. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 19 (1): 320-344.
Oliver, M. (2011). “Sakatlık ve Kapitalizmin Yükselişi”. Sakatlık Çalışmaları Sosyal Bilimlerden Bakmak adlı eserin içinde (s. 209-225), (Der. D. Bezmez, S. Yardımcı, ve Y. Şentürk), İstanbul: Koç Üniversitesi Yay.
Okumuş, E. (2011). “Bedene Müdahalenin Sosyolojisi”. (Ed.: K. Canatan). Beden Sosyolojisi adlı eserin içinde (s. 45-65). İstanbul: Açılım Kitap.
Okur, N. ve Erdugan, F. E. (2010). “Sosyal Haklar Ve Özürlüler: Özürlülük Modelleri Bağlamında Tarihsel Bir Değerlendirme”. II. Sosyal Haklar Ulusal Sempozyumu, Denizli, http://www.sosyalhaklar.net/2010/2010index.htm.
Öngören, B. (2015). “Sosyolojik Açıdan Sağlıklı Beden İmgesi”. Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Dergisi, 34: 25-45.
Özdemir, M. Ç. (2007). “Toplumsal Değişme Karşısında Aile ve Okul”. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 5 (2): 185-198.
ÖZİDA. (2008). (T.C. Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı). Özürlüler Kanunu ve İlgili Mevzuat. (3. Baskı). Ankara: T.C. Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı Yayınları.
Purutçuoğlu, E. ve Aksel, C. (2017). “Engelli Kadınların Beden İmajı Algısı İle Yaşam Doyumunun Belirlenmesi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10 (50): 428-440.
Sarıbay, A. Y. (1995). Postmodernite, Sivil Toplum ve İslam. (2. Baskı), İstanbul: İletişim Yay.
Swain, J. ve French, S. (2000). “Towards and Affirmative Model of Disability”. Disability & Society, 15 (4): 569-582.
Şişman, N. (2006). Emanetten Mülke Kadın Bedeninin Yeniden İnşası. İstanbul: İz Yayıncılık.
Taylor, S. (2004). “The Rigth Not to Work: Power and Disability”. The Monthly Rewiew, 55 (10): 30-44.
Tekin, M. (2000). “İslam'ın Postmodern İmkânı”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10 (10): 561-575.
Tekin, M. (2009). “Sekülerlik Kutsanmak İstiyor”. Eskiyeni, (13): 5-13.
Tekin, M. (2011). “İslam'ın Tarihi ve Tecrübesini Sosyolojik Okumak”. Eskiyeni, (22): 51-56
Tekin, M. (2015). “Postmodernizmin “Din” Sorunu”. Milel ve Nihal, 12 (2): 7-24.
Tom, S. (2011).“Sakatlık Sosyal Modeli”. Sakatlık Çalışmaları Sosyal Bilimlerden Bakmak adlı eserin içinde (s. 51-62), (Der. D. Bezmez, S. Yardımcı, ve Y. Şentürk). İstanbul: Koç Üniversitesi Yay.
Ünal, V. (2014). “Tüketim Kültürü ve Çevre Bilinci”. (Ed.: M. D. Karacoşkun), Çevre Ahlak Sempozyum Bildiri Metinleri içinde (s. 269-283), Gaziantep Ünv. Mayıs 2014.
Ünal, V. ve Yıldız, M. (2017). “ Üniversite Gençliğinin Engellilere Yönelik Tutumlarının İncelenmesi: Sivas Örneği”. The Journal Of Academic Social Science Studies, 57: 341-358. http: //www.jasstudies.com/.
Vural, A. (2002). “Aydınlanma Felsefesi ve Siyasal Muhafazakârlık”. Felsefe Dünyası, 1 (35): 127- 136.
Yardımcı, S. (2015). “Sakatlığın Tarihsel İnşası”. http://secbir.org/images /2015/pdf/metin1 .pdf. Erişim Tarihi: 28.06.2018.
Zajadacz, A. (2015). “Evolution of Models of Disability as a Basis for Further Policy Changes in Accessible Tourism”. Journal of Tourism Futures, 1 (3):189-202.