RUSÇUKLU ZARÎFÎ ÖMER BABA VE MANZUM-MENSUR TASAVVUF TERİMLERİ LÜGATÇESİ: ISTILAHÂT-I MEŞÂYIH

İncelediğimiz biyografik kaynaklarda Zarîfî Ömer Baba ile ilgili fazla bilgi bulunmamaktadır. Kaynakların belirttiğine göre bugünkü Bulgaristan sınırlarına dahil Rusçuk kasabasından olan Zarîfî Ömer Baba, Sa'diyye tarikatına intisap etmiş ve bu tarikatta şeyhlik makamına kadar yükselmiştir. Zarîfî'nin tezkirelerde adı geçen 2 eseri vardır. Bunlar, Pend-nâme ve Divân'dır. Ancak yaptığımız katalog taramalarında ona âit olduğu belirtilen 7 eser daha tespit edilmiştir. Bu eserler: Tasavvuf-nâme, İsm-i A'zam, Kitâb-ı İ'tikâd, Hikâye-yi Kan Kalesi, Meşâyıh'dır. İnceleyebildiğimiz kadarıyla Zarîfî'nin eserleri, dintasavvuf ve ahlak içeriklidir. Onun, kaynaklarda bahsedilmeyen eserlerinden Istılahât-ı Meşâyıh, bir çeşit tasavvuf terimleri sözlüğüdür. Dînî ve tasavvufî bazı konuların anlatıldığı 23 beyitlik manzum bir bölümle başlayan bu eserde, toplam 70 tasavvufî terim açıklanmıştır. Istılahât-ı Meşayıh'da izah edilen bu terimleri, isimler ve makamlar olarak ikiye ayırmak mümkündür. Eserde isimler ve alametleri mensur, makamlar ise manzum şekilde kaleme alınmıştır. Yazar, önce kendi tasavvuf ekseninde bir insanın sahip olduğu vasıfları ve özellikleri belirten bir ismi mensur olarak izah etmiş sonra bu ismin özelliklerini taşıyan kişinin bulunacağı manevî makamı manzum olarak dile getirmiştir Bu yazıda ana hatlarıyla Zarîfî'nin hayatı, edebî kişiliği ve eserleri incelenmiş; Istılahât-ı Meşayıh'ın dili, üslubu ve muhtevası üzerine bir inceleme yapılmıştır. Ayrıca bu eserdeki birkaç kavram, aynı tasavvuf terimlerine yüklenen anlamların tarikatlara, meşreblere belki zamana ve mekana göre farklılık arz ettiğini göstermek amacıyla başka tasavvuf terimleri sözlükleriyle mukayese edilmiştir. Son olarak Istılahât-ı Meşâyıh'ın metni mevcut 2 nüshasından hareketle günümüz harflerine tenkitli neşir yöntemiyle aktarılmıştır

ZARÎFÎ OMAR BABA FROM RUSCUK AND HIS VERSE-PROSE GLOSSARY OF SUFISM: ISTILAHÂT-I MASHAYIKH

There is not enough information about Zarîfî Omar Baba in the sources we have studied. According to the available sources Zarîfî Omar Baba, who was from Ruscuk village within the borders of Bulgaria today, participated in Sa’diyye Sect and he ascended to the position of sheikh in this sect. Zarîfî has two works which are mentioned in the biograhical antologies. These are Pend-name and Divan. Yet, in the catalogue searches we have done 7 more works, which are denoted to belong to him, have been identified. These works are: Tasavvuf-nâme, İsm-i A’zam, Kitâb-ı İ'tikâd, Hikâye-yi Kan Kalesi, Beyân-ı Serencâm, Kısasu’l-Enbiyâ and Istılahât-ı Mashayikh. As far as we could study, Zarîfî’s works have religion-sufism and moral contents. His work, Istılahât-ı Mashayikh, which has not been mentioned in the sources, is a kind of dictionary of sufism terms. In this work, which starts with 23 verses narrating some religion and sufism themes, 70 sufism terms are explained in all. It is possible to group these terms into two as names and positions. In this work, names and their characteristics are written in prose while positions are written in verse. Firstly in verse, the author explains the name which identifies the qualities and characterisitcs of human being in his own sufistic point. Then in prose, he explains the positions the one, who has the characteristics of this name, will get to. In this article Zarîfî’s life, his literary personality and works; language, style and contents of Istılahât-ı Mashayikh have been examined. Besides, some terms in this work have been compared to other sufism dictionaries in order to clarify that meanings ascribed to the same terms show difference according to sects, tariqah and perhaps according to time and place. Finally, the text of Istılahât-ı Mashayikh has been translated into contemporary letters in accordance with its two copies by critical edition method

___

Abdurrezzak KâĢânî (2004). "Letâifu’l-a’lâm fî ĠĢârâti Ehli’l-Ġlhâm" (Çev. Dr. Ekrem Demirli) Ġstanbul: Ġz Yayıncılık.

ARSLAN, Mehmet (1994). Pend-nâme-i Zarîfî, Sivas: Dilek Matbaacılık.

Bursalı Mehmed Tâhir (2000). Osmanlı Müellifleri, Ankara: Bizim Büro Basımevi.

CEBECĠOĞLU, Ethem (2004). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Ġstanbul: Anka Yayınları.

Fatîn Davud, Hâtimetü’l-EĢ’âr, Ġstanbul Üniversitesi Kütüphanesi 73189.

Safer Baba (1998). Istılahât-ı Sofiyye Fî Vatan-ı Asliyye, Heten Keten Yayınlar.

ġemseddin Sâmî (1996). Kâmûsu’l-A’lâm, Ankara: KaĢgar NeĢriyât.

TUMAN, Mehmet Nâil (2001) Tuhfe-i Nâilî, Ankara: Bizim Büro Yayınları.

ULUDAĞ, Süleyman (1978). KuĢeyrî Risâlesi, Ġstanbul: Dergâh Yayınları.

ULUDAĞ, Süleyman (1995). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Ġstanbul: Marifet Yayınları.

Zarîfî Ömer Baba, Istılahât-ı MeĢâyıh, Ġstanbul BüyükĢehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, ArĢiv Numarası: 1186/2.