ZAMAN VE MEKÂN BAĞLAMINDA KARŞILAŞTIRMALI BİR ÇALIŞMA: MAKYAVEL‟İN “PRENS”İ VE KINALIZÂDE‟NİN “AHLÂK-I ALÂİ”Sİ

Hemen hemen aynı dönemlerde yaşamış olan Kınalızâde Ali Efendi (ö. 1572) ve Nicolo Makyavel (ö. 1527), ait oldukları medeniyetler açısından çok önemli yerler işgal etmektedir. Kınalızâde 16. yüzyılda kudretinin doruğunda olan Osmanlı devletinin temsilcisiyken, Makyavel aynı yüzyılda istikrarsız ve bölünmüş bir siyasi yapı olan İtalya"nın temsilcisidir. Yaklaşık olarak aynı zaman diliminde birbirinden son derece farklı coğrafyalarda yaşamış olan bu iki âlim doğal olarak kendi ülkelerinin sorunlarına çare aramışlardır. Bununla birlikte ikisinin de amacı aynıdır ve memleketlerini daha iyi bir duruma getirmeye çalışmaktadır. İkisi de çağının çocuğudur ve içinde yaşadıkları toplumun şartlarında düşünmektedir. Tabii, düzen ve istikrarın hüküm sürdüğü Osmanlı mülkünde yaşayan Kınalızâde ile kargaşanın ve siyasi ahlâksızlığın hükümdarlara sunduğu reçeteler çok farklı olacaktır. Kınalızâde, kendi ülkesinde düzen zaten tesis edildiği için onun ötesine geçmiş ve erdemi arayabilmiştir. Makyavel içinse düzenin olmadığı bir yerde erdemden bahsetmek abesle iştigaldir. Bu iki düşünürün ahlâk anlayışı üzerinden yatay bir mukayese yapmak dönemi daha anlaşılır kılacaktır. İçine doğduğu, dünya düzeni kurma iddiasındaki Osmanlı"nın sorularına cevap arayan, politika ile etikin amacını aynı gören kadimin temsilcisi Kınalızâde"nin ,,Ahlâk-ı Âlâî" isimli eseri ile; içine doğduğu, parça parça devletlerden oluşan İtalya"nın sorularına cevap arayan, politika-etik ayrımı yapan, kendisinden sonraki devletlere de bu noktada örnek teşkil eden Makyavel"in ,,Prens" isimli eserinin karşılaştırması, aynı zamanda bir medeniyet karşılaştırması olacaktır. İki düşünürün ahlâk anlayışı arasındaki fark, sahip oldukları dünya tasavvurunun birer yansımasıdır

A COMPARATIVE STUDY IN TERMS OF TIME AND SPACE: MACHIAVELLI‟S „THE PRINCE‟ AND KINALIZADE‟S „AHLÂK-I ÂLÂÎ‟

Kınalızâde Ali Efendi (died in 1572) and Nicolo Machiavelli (died in 1527), who lived in almost the same period, occupied important places with regards to the civilizations to which they belonged. While Kınalızâde represents an Ottoman State that was at the zenith of its power at the end of the 16th century, Machiavelli represents Italy that was at the time an unstable and divided political structure. These two scholars who lived roughly around the same time in quite different geographies, naturally, sought to remedy the problems of their own countries. Nonetheless, they both had the same target in mind; carrying their homelands to greater heights. Both being the children of their time, they were involved in ways of thinking in line with the circumstances of their societies. As a natural consequence of the realities they were in, the prescriptions they were to present to the rulers of their homelands would vary to a great extent given that Kınalızâde was living in Ottoman soil where the prevailing atmosphere was that of order and stability, while Machiavelli was living in an Italy riddled with chaos and political immorality. Kınalızâde was able to search for virtues by capitalizing on the fact that his country had already established a well working order. However, according to Machiavelli, it would be a mere waste of time to speak of virtues in a place with no established order. A parallel comparison of the moral sentiments of these philosophers would make the period more understandable. The comparison between “Ahlâk-ı Âlâî” of Kınalızâde and “The Prince” of Machiavelli will be a comparison of civilizations because Kınalızâde was a representative of the ancient that made no distinction between politics and ethics and he sought answers to the problems of the Ottoman Empire into which he was born and which had the claim of establishing a world order; whereas Machiavelli sought answers to the problems of his homeland Italy, which was made up of minor states and which distinguished between politics and ethics. The difference between the moral sentiment of these philosophers is a reflection of the concept of world that they have

___

DAVUTOĞLU, Ahmet, “Tarih Ġdraki OluĢumunda Metedolojinin Rolü: Medeniyetlerarası EtkileĢim Açısından Dünya Tarihi ve Osmanlı”, Divan İlmi Araştırmalar Dergisi, C:2 S:7 (1999), s. 1–63.

KINALIZADE, Ali Efendi, Ahlâk-ı Alâi, Tercüman 1001 Eser, Ġstanbul 1974.

MACHIAVELLI, Niccolo, Hükümdar, Sosyal Yayınlar, Ġstanbul 1998.

MACHIAVELLI, Niccolo, Söylevler, Say Yayınları, Ġstanbul 2009.

MARDĠN, ġerif, Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu, ĠletiĢim Yayınları, Ġstanbul 1998.

MERĠÇ, Cemil, Umrandan Uygarlığa, ĠletiĢim Yayınları, Ġstanbul 2006.

MORUS, Thomas, Utopia, Öteki Yayınları, Ġstanbul 2004.

OKTAY, AyĢe Sıdıka, Kınalızâde Ali Efendi ve Ahlâk-ı Alâi, Ġz Yayıncılık, Ġstanbul 2005.

ORTAYLI, Ġlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, Alkım Yayınevi, Ġstanbul 2006.

ÖZTÜRK, Hüseyin, Kınalızâde Ali Çelebi’de Aile, Aile AraĢtırma Kurumu BaĢkanlığı Yayınları, Ankara 1990.

STRAUSS, Leo, Politika Felsefesi Nedir?, Çev.: Solmaz Zelyüt Hünler, Paradigma Yayınları, Ġstanbul 2000.

SKINNER, Quentin, Machiavelli, Altın Kitaplar Yayınevi, Ġstanbul 2004.

UNAN, Fahri, İdeal Cemiyet İdeal Devlet İdeal Hükümdar, Lotus Yayınevi, Ankara 2004.