1538 TARİHLİ İLK TÜRKÇE TÛTÎ-NÂME ÇEVİRİSİ

Yaklaşık altı yüzyıl süren Klasik Türk Edebiyatında her alanda sayısız eser verilmiştir. Bu eserler arasında yer alan tercümeler, Klasik edebiyatın her döneminde özellikle Farsça ve Arapçadan yapılmıştır. Bu tercümeler içerisinde olan Tûtî-nâme, Papağanın Yetmiş Hikâyesi (Şukasaptati) adıyla ilk kez Sanksritçe'de yazılmış, önce Sanksritçeden Farsçaya, daha sonra da Farsçadan diğer dillere çevrilmiştir. Farsça çevirilerden ilki İmâd bin Muhammed tarafından 1314 tarihinde Cevâhirü'l-Esmâr adıyla yapılmıştır. Nahşebî ise 1329'da, İmâd bin Muhammed'in çevirisini Tûtî-nâme adıyla 52 bölüm olarak yeniden yazmıştır. Nahşebî'nin Tûtî-nâme'si de dilinin eskidiği düşüncesiyle XVI. yüzyılda, Hint-Türk hükümdarı Ekber'in emriyle Ebu'l-fazl Mübârek tarafından sadeleştirilmiştir. XVII. yüzyılda ise Muhammed Kâdirî eseri otuz beş bölümde tekrar düzenlemiştir. Son tercüme, hakkında çok az bilgi bulunan Çihil Tûtî-i Âmiyâne'dir. Tûtî-nâme'nin iki Türkçe çevirisi bulunmaktadır. İlk Türkçe Tûtî-nâme 1538 tarihinde Kânûnî Sultan Süleyman'ın emriyle, kesin olmamakla birlikte Eyyûbî tarafından hazırlanmıştır. Bu ilk çeviri, İmâd bin Muhammed'in Cevâhirü'lEsmâr'ından yapılmıştır. XVII. yüzyılda yapılan Tûtî-nâme'nin ikinci Türkçe çevirisi, Mısır ve İstanbul matbaalarında basılan matbu Tûtînâme'lerin kaynağıdır. Tûtî-nâme, hikâye kahramanlarının çeşitliği, hikâyelerde merak unsurunun ön plânda olması ve şahıs kadrosunun genişliği açısından orijinal nitelikli bir eserdir. Ayrıca Hint, Fars ve Türk kültürlerinden izler barındırır. Bu özellikler, Tûtî-nâme'nin defalarca basılmasını ve geniş halk kitlelerince okunmasını sağlamıştır. Tûtî-nâme yukarıdaki özellikleri sebebiyle Klasik edebiyatımızda tercüme metinler arasında önemli bir yere sahiptir. Bu makale Tûtî-nâme'nin ilk Türkçe çevirisinin ayrıntılı olarak tanıtılıp ele alınması amaçlanmaktadır

THE FIRST TRANSLATION OF TÛTÎ-NÂME WHICH WAS WRITTEN IN 1538

Classical Turkish Literature has numerous works in every area during six centuries. In Classical Literature, the translations of these areas were made especially from Persian and Arabic in every period. Among these translations Tuti-nameh was created in Sanskrit under the title of seventy stories of a parrot (Shukasaptati). It was firstly translated from Sanskrit to Persian, and then from Persian to other languages. The first one of Persian translations was translated under the title of Cevâhirü'l-Esmâr by Imad bin Muhammad in 1314. Nahşebî rewrited Imad bin Muhammad's translation with the title of Tuti-nameh in 52 chapters in 1329. Nahşebi's Tuti-nameh was simplified by Ebu'lFazl Mübarek with the think of language ageing by the order of IndoTurkish ruler Akbar in 16th century. Muhammad Kadiri re-established this work as thirty-five episodes in 17th century. The last translation, Çihil Tuti-i Âmiyâne has very little information about it. There are two translations of Turkish Tuti-nameh. The first Turkish Tuti-nameh was precisely prepared by the Eyyûbî by the orders of Sultan Suleiman in 1538. This first translation was made from Imad bin Muhammad's Cevâhirü'l-Esmâr. The second Turkish translation of Tuti-nameh written in 17th century is a source of Tuti-nameh which was printed in Egypt and Istanbul printing houses. Tuti-nameh is an original and qualified text in terms of the hero diversity of the stories, being curiosity at the forefront and varieties of characters. In addition, it contains traces from Indian, Persian and Turkish culture. These features provided that Tuti-nâme was printed several times and was read by the wider public. Tuti-nameh has an important place among translated texts in classical literature in terms of features mentioned above. This article aims to identify and handle the first Tuti-nameh translation in detail.

PDF

___

AKÜN, Ömer Faruk. (1989) “Alâeddin Ali Çelebi.” TDVİA. c. 2. İstanbul: TDV.

AYNUR, Hatice vd. (2010) Nesrin İnşâsı, Düzyazıda Dil, Üslûp ve Türler. İstanbul: Turkuaz.

AZAMAT, Nihat. (2009) “Sarı Abdullah Efendi.” TDVİA. C. 36. İstanbul: TDV.

BABINGER, Franz. (1992) Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri. Çeviren Coşkun Üçok. Ankara: Kültür Bakanlığı.

BERTHELS, E. “Nahşebî.” (1964) İslam Ansiklopedisi. C. 9. İstanbul: MEB.

БЕРТЕЛЬСА Э. (1979) 3ийa ag-дДиH Haxwaби Tytu-hame. Главная редакция восточной издательства. Наука. [BERTELSA, E. (1979) Ziya Ad-din Nahşabi, Tutu-name. Glavnaya Redakliya Vostoçnoy İzdatelvstva. Nauka.]

BORATAV, Pertev Naili. (1946) Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği. Ankara: MEB. BROWNE, Edward G. (1956) A Literary History of Persia. 2 Vols. Cambridge: Cambridge at the University Press.

BÜLBÜL, Tuncay. (2009) Hümâyûn-nâme: İnceleme, Tenkitli Metin. Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi.

ÇAĞDAŞ, Kemal. (1962) Pançatantra Masalları. Ankara: AÜ. Dil-Tarih ve Coğrafya Fakültesi.

DİA, (1993) “Celâlzâde Sâlih Çelebi.” İslam Ansiklopedisi. C. 7. İstanbul: TDV.

EMECEN, Feridun. (2010) “Süleyman I.” TDVİA. c. 38. İstanbul: TDV.

EYYÛBÎ, Şâh-nâme Tercümesi, Ali Emiri Ktp.-EDEB 268.

FORBES, Duncan. (1852) Totā-kahānī or Tales of a Parrot in the Hindūstānī Language. Translation from Muhammed Kâdiri’s Persian Version. London: Wm. H. Allen & Co.

GERRANS, B. (1792) Tales of a Parrot. London.

GLADWIN, (1800-1801) The Tooti Nameh or Tales of a Parrot. Calcutta-London. ΓAΛANOΥ, ∆HMHTPIOΥ. (1851) ITIXAΣAΣMOΥ TΣAȈA TOΥTEΣTIN APXAIOΛOΓIAΣ ΣΥΛΛOΛH. AθHNAIΣ. [GALANOV Dimitrioy. (1851) İtihasasmov Tsaia Tovtestin Arhaiolopas Syllole. Atenaiv.]

GÖLPINARLI, Abdülbâkî. (1971) Mevlana Müzesi Yazmalar Kataloğu. C. 2. Ankara: TTK.

HAKSAR, A. N. D. (2000) Shuka Saptati Seventy Tales of the Parrot. New Delhi.

Hamdullah Hamdî, (1999) Hamdullah Hamdî ve Divânı. Hazırlayan Ali Emre Özyıldırım. Ankara: Kültür Bakanlığı.

HANİF, N., (2000) “Nakhshabi, Khwaja Ziyal.” Biographical Encyclopaedia of Sufis South Asia. New Delhi.

HATAMI, Mahroo. (1977) Untersuchungen Zum Persischen Papageienbuch des Nahşabi. Freiburg im Breisgau: Schwarz.

IKEN, Carl Jakob Ludwig. (1822) Tûtî-nâme. German Translation. Stuttgart.

İPEKTEN, Halûk. (1991) “Atâî, Nev’îzâde.” TDVİA. C. 4. İstanbul: TDV.

KALPAKLI, Mehmet ve Neslihan Demirkol Sönmez. (2010) Binbir Geceye Bakışlar. İstanbul: Turkuaz.

Kâtib Çelebi. (2007) Keşfü’z-Zünûn. 3 C. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay. 2007.

KAVRUK, Hasan. (1998) Eski Türk Edebiyatında Mensûr Hikâyeler. İstanbul: MEB.

KAVRUK, Hasan. (2001) “İlk Klasik Dönem. 1453-1600. Mensur Hikâyeler” Türk Edebiyatı Tarihi. c. 2. İstanbul: Kültür Bakanlığı.

KAYA, Korhan. (1998) Hint Masalları, 2. bas. Ankara: İmge Kitabevi.

KAYA, Korhan. (2000) Hortlağın 25 Öyküsü, Ankara: İmge Kitabevi.

KOCATÜRK, Vasfi Mahir. (1970) Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Edebiyat Yayınevi.

KORTANTAMER, Tunca. (1997) Nev’i-zâde Atâyî ve Hamsesi. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.

KRISHNA, Anand. (1973) “A Reassessment of the Tûtî-Nama Illustrations in the Cleveland Museum of Art and Related Problems on Earliest Mughal Paintings and Painters, Artibus Aisae, c. 35, S. 3. s. 261-268.

KURTULUŞ, Rıza. (2006) “Nahşebî, Ziyâeddîn.” TDVİA, C. 32, İstanbul: TDV.

KUT, Günay. (1997) “Hint Edebiyatından Türk Hikâyelerine.” Türklük Araştırmaları Dergisi, S. 8. İstanbul: MÜFEF, s. 357-377.

KUT, Günay. (2003) Supplementary Catalogue of Turkish Manuscripts in the Bodleian Library. Oxford: Oxford University Press.

KUTLU, Şemsettin. Tûtî-nâme Papağanın Hikâyeleri. Tercüman Yay. Tarihsiz.

LEE, Sherman E. and Pramod Chandra, (1963) “A Newly Discovered Tūtī-nāme and the Continuity of the Indian Tradition of Manuscript Painting.” The Burlington Magazine, C. 105, S. 729. s. 547-556.

LEVEND, Agâh Sırrı. (1967) “Divan Edebiyatında Hikâye.” Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, S. 266, s. 71-117.

LEVEND, Agâh Sırrı. (2008) Türk Edebiyatı Tarihi. 5. basım, C. I. Ankara: TTK.

MALZOPH, Ulrich. (2008) “Crescentia’s Oriental Relatives: The ‘Tale of the Pious Man and His Chaste Wife’ in the Arabian Nights and the Sources of Crescentia in Near Eastern Narrative Tradition.” Journal of Fairy-Tale Studies, C. 22, S. 2, s. 240-258.

MAZIOĞLU, Hasibe. (1992) “Divan Edebiyatında Hikâye.” Doğumunun Yüzüncü Yılında Ömer Seyfettin. 2. bas. Ankara: AKM.

MINORSKY, V. (1964) “Nahşeb.” İslam Ansiklopedisi. C. 9. İstanbul: MEB.

MUHAMMED, İmâd bin. (1352/1973) Tûtî-nâme Cevâhirü’l-Esmâr. Hazırlayan Şemseddin Âl-i Ahmed. Tahran: Bünyâd-ı Ferheng-i İran.

NAHŞEBÎ, Ziyaeddin, (1993) Tûtî-nâme, Hazırlayan Fethullah Müctebeî. Tahran: Gulam Ali Arya.

NECATİGİL, Behçet. (2009)Tûtînâme Behçet Necatigil’in Kaleminden. İstanbul: Can Yay.

NESİRİ, Möhsün. (2001) Lisanü’t-Teyr, Ǫuşların Dili. Bakü: Tural-Ə Nəşriyyat-Poliqrafiya Merkezi.

Nəxşəbi Tûtînamə. (1991) Hazırlayan Əkrəm Bağırov. Bakü: Azərnəşr.

ÖZTELLİ, Cahit. (1976) “Tûtî-nâme Üzerine Bilgiler.” Sivas Folkloru. S. 46. s. 3-6.

ÖZTELLİ, Cahit. (1978) “Tûtî-nâme İçin Son Araştırma.” Sivas Folkloru, S. 54. s. 1-4.

PERRY, John R. (2003) “Monthy Pyton and the Mathnavi: The Parrot in Indian, Persian and English Humor.” Iranian Studies. c. 36, s. 1, s. 63-73.

ROSEN, Georg. (1858) Tûtî-nameh das Papagaienbuch. Leipzig: Brodhaus.

SONA, İbrahim. (2012) Türk Edebiyatında Tûtî-nâme Hikâye (İnceleme-Tenlitli Metin) Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi.

The Tooti Nameh or Tales of a Parrot in the Persian Language with an English Translation. Tahran: Kütübhane-i Esedî Meydân-ı Bahâristan, 1967.

TURAN, Şerafettin. “Bayezid II” TDVİA, c. 5. İstanbul: TDV, 1992.

Tûtî-nâme, Bodleian Library Ms. Turk d. 28

Tûtî-nâme, British Museum, Or. 11160.

Tûtî-nâme, Rodos Hafız Ahmed Ağa, 1169.

Tûtî-nâme, Süleymaniye Ktp.-Hamidiye 1169.

Tûtî-nâme, İstanbul Üniv. Ktp. TY-7420.

Tûtî-nâme, Ali Emiri Kütüphanesi-Roman168.

Tûtî-nâme, Süleymaniye Ktp.-Fatih 5325.

Tûtî-nâme, Süleymaniye Kütüphanesi-Halet Efendiek 90.

Tûtî-nâme, İstanbul: Dârü’s-Salṭanat-ı Seniyye Matbaası, 1256 [1840].

ÜLKEN, Hilmi Ziya. (1997) Uyanış Devirlerinde Tercümenin Rolü. İstanbul: Ülken Yay.

YALÇINKAYA, Şerife. (2002) “Klâsik Türk Edebiyatı Geleneğinde Hikâye.” Türk Dünyası Araştırmaları, S. 141, s. 147-160.

YILMAZ, Kadriye. (2007) “Tûtî-nâme’deki Hikâyelerin Anlatı Düzeylerinin (Niveaux Narratifs) Şematik Sunumu.” Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 13, s. 303-312.

ZHUKOVSKI, V. (1901) Čil Čihil Ṭūṭī. St. Petersburg