R.1286-1288/M.1870-1872 TARIHLI CEYB-İ HÜMÂYÛN DEFTERLERİ’NE GÖRE SULTAN ABDÜLAZİZ’İN ÖZEL HAZİNESİ’NİN DURUMU

Ceyb-i Hümâyûn, padişahın özel gelir ve giderlerini idare eden, özel kesesi anlamına gelen, şahsi hazinesi için kullanılan bir tabirdir. Bir şeyin padişaha aitliğini bildiren Hümâyûn kelimesiyle, ceyb (ceb) kelimesinin birleşmesinden meydana gelen bu tabirin sözlük anlamı,"padişahın cebi"dir. Ceyb-i Hümâyûn padişahın özel harcamaları için belirlenen gelirlerin bir arada toplandığı ve harcamaların tek tek kayıt altına alındığı özel bir hazinedir. Osmanlı Devleti'nde, Klasik Dönem'den Tanzimat'a kadar Padişah'a ait, özel gelir ve gider kalemlerinin muhasebesi bu hazine tarafından tutuluyordu. Tanzimattan itibaren Ceyb-i Hümâyûn Hazînesi'ni belli bir sisteme bağlama arayışları çerçevesinde birtakım yeni uygulamalara gidilmiş ise de bu hazine Osmanlı Devleti'nin yıkılışına kadar varlığını sürdürmüştür. Bu çalışmada, 1870-1872 yıllarına ait Ceyb-i Hümâyûn Defterleri'nden yola çıkılarak, klasik dönemden beri varlığı bilinen Ceyb-i Hümâyûn Hazinesi'nin genel anlamda neyi ifade ettiği, Osmanlı hazine sistemi içerisindeki yeri ve bazı hazinelerle olan ilişkisi, gelir ve gider kalemleri tespit edilerek, bunun devletin ve halkın sosyo-ekonomik ve sosyo-kültürel vaziyeti için önemi ortaya konulmuştur. Bu amaçla, Başbakanlık Osmanlı Devlet Arşivleri-Topkapı Sarayı Arşiv Müzesi'nde kayıtlı, R.1286-1288/M.1870-1872 yılları arasındaki, 34 Ceyb-i Hümâyûn Defteri'nin, mikro tarih anlayışı ve tarih bilimi usül ve yöntemleri çerçevesinde tasnif ve transkripsiyonu yapılarak, belgelerin bir değerlendirmesi yapılmıştır. Netice itibariyle, 1870-1872 yılları arasındaki Ceyb-i Hümâyûn Hazinesi'nin gelir ve gider kalemleri ve padişaha sunulan hediyeler ayrı ayrı tespit edilerek, Osmanlı Devleti'nin sosyo-ekonomik ve sosyo-kültürel yapısı içerisindeki Ceyb-i Hümâyûn Hazinesi'nin yerine ve önemine; bu hazinenin, devletin reform ve dönüşüm dönemi içerisindeki pozisyonuna ilişkin bir fikir elde edilmiştir

THE STATE OF SULTAN ABDÜLAZİZ’S PERSONAL TREASURY BASED ON THE CEYB-İ HÜMÂYÛN RECORDS DATED BACK TO R.1286-1288/M.1870-1872

Ceyb-i Hümâyûn was a term to describe Ottoman Sultans’personal treasure which was used for the Sultan’s personal income and expenses. Ceyb-i Hümâyûn is a composite term which was composed of two words, Hümâyûn, all things belonged to the Sultan, and ceyb, pocket; so, Ceyb-i Hümâyûn meant pocket of the Sultan. Ceyb-i Hümâyûnwas a personal treasure where the the Sultan’s income saved for his personal expenses was gathered and each spending was recorded. During the Ottomans, from the Classical era to Tanzimat, all income and expenses of the Sulytan were recorded in Ceyb-i Hümâyûn. Although beginning from the Tanzimat era, some efforts were spenton building a formal system into the Ceyb-i Hümâyûn operations, it almost kept its original form until the end of the Ottamans. In the present study, official records of Ceyb-i Hümâyûn written between 1870 and 1872 were analyzed to understand what Ceyb-i Hümâyûn means for the Ottoman Sultans and its relation with the Ottoman treasury system, to determine income and expenses, and to explore its importance for the Ottoman state and the public’s economical and socio-cultural situation. To accomplish purposes of the study, the researcher organized, transcribed and analyzed 34 Ceyb-i Hümâyûn records dated back to 1870 and 1872 via utilizing the micro history approach and scientific historical methods. The records are catalogued in the Turkish Prime Minister’s State Archives and Topkapi Palace Archive Museum. After the analysis of the Ceyb-i Hümâyûn documents, all income and expenses between 1870 and 1872, and all gifts given to the Sultans were determined. Also, the study revealed the importance of the Ceyb-i Hümâyûn treasure for the Ottoman socio-economic and socio-cultural structure, and the role of the treasure within the reform movements of the state was understood.

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi (TSMA), Ceyb-i Hümayun Defterleri
BOA., TSMAD. No: 00379.0001.00.001.
BOA., TSMAD. No: 00381.0001.00.001.
BOA., TSMAD. No: 00382.0001.00.001.
BOA., TSMAD. No: 00383.0001.00.001.
BOA., TSMAD. No: 00385.0001.00.001.
BOA., TSMAD. No: 00386.0001.00.001.
BOA., TSMAD. No: 00387.0001.00.001.
BOA., TSMAD. No: 00388.0001.00.001.
BOA., TSMAD. No: 00389.0001.00.001.
BOA., TSMAD. No: 00390.0001.00.001.
BOA., TSMAD. No: 00402.0001.00.001.
BOA., TSMAD. No: 00402.0002.00.001.
BOA., TSMAD. No: 00402.0003.00.001.
BOA., TSMAD. No: 00402.0004.00.001.
BOA., TSMAD. No: 00402.0005.00.001.
BOA., TSMAD. No: 00402.0006.00.001.
BOA., TSMAD. No: 00402.0007.00.001.
BOA., TSMAD. No: 00402.0008.00.001.
BOA., TSMAD. No: 00402.0009.00.001.
BOA., TSMAD. No: 00402.0010.00.001.
BOA., TSMAD. No: 00402.0011.00.001.
BOA., TSMAD. No: 00402.0012.00.001.
BOA., TSMAD. No: 00348.0001.00.001.
BOA., TSMAD. No: 00349.0001.00.001.
BOA., TSMAD. No: 00401.0001.00.001.
BOA., TSMAD. No: 00401.0002.00.001.
BOA., TSMAD. No: 00401.0003.00.001.
BOA., TSMAD. No: 00401.0004.00.001.
BOA., TSMAD. No: 00401.0005.00.001.
BOA., TSMAD. No: 00401.0006.00.001.
BOA., TSMAD. No: 00401.0007.00.001.
BOA., TSMAD. No: 00401.0008.00.001.
BOA., TSMAD. No: 00401.0009.00.001.
BOA., TSMAD. No: 00401.0010.00.001.
ANDREWS, Walter G.; İnan, Murat; Kebeli, Sevim; Water, Stacy; Sevim Kebeli,”Osmanlıca Metinlerin Transkripsiyonunu Yeniden Düşünmek: Geri Dönüştürülebilir Transkripsiyon”, TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, (Prof. Dr. Ahmet Buran Armağanı), Volume 5/2, Spring 2010, www.turkishstudies.net, http://dx.doi.org /10.7827/TurkishStudies.1365, s. 1210-1240.
ÇEVİK, Zeki; “II. Abdülhamid Dönemi Bir Bürokrat Portresi: Sadrazam (Küçük) Mehmed Said Paşa Ve Reformları”, TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, (Prof. Dr. Ahmet Buran Armağanı), Volume 4/8, Fall 2009, www.turkishstudies.net, http://dx.doi.org /10.7827/TurkishStudies.981, s. 839-840.
DEVELİOĞLU, Ferit; Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara, (1995).
EYİCE, Semavi; “Babüssaade”, TDVİA, C. IV, Vakıf Yayınlar, İstanbul, (1991).
GENCER, Mustafa; “Osmanlı-Türk Modernleşme Sürecinde Kültür, Din ve Siyaset İlişkileri”, TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, Volume 3/2, Spring 2008, www.turkishstudies.net, Doi Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies. 302, .s. 354-369.
GÖĞÜŞ, Ceren; 19. Yy. Avusturya Gazeteleri Işığında Osmanlı İmparatorluğu’nun 1873 Viyana Dünya Sergisine Katılımı, Yüksek Lisans Tezi, İTÜ. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, (2006).
IŞIKTAŞ, Erkan, R.1287 / M. 1871yılı Ceyb-i Hümâyûn (Ceyb ve Harc-ı Hâssa-i Şâhane) Defterleri’nin Trankripsiyonu ve Değerlendirilmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep, (2013) .
KARAL, Enver Ziya; Osmanlı Tarihi. C.VII, TTK, Ankara, (1995).
KÜTÜKOĞLU, Mübahat; “Osmanlı İktisadi Yapısı”, Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi, IRCICA, C. I, İstanbul, (1994).
ÖZTUNA, Yılmaz; Büyük Osmanlı Tarihi, C. 5, Ötüken Yayınları, İstanbul, (1994).
PAKALIN, Mehmet Zeki; Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, C.I, (1983).
SAHİLLİOĞLU, Halil; “Ceyb-i Hümâyun”, TDVİA, Vakıf Yayınları, C.VII, İstanbul, (1993).
TEKTAŞ, Nazım; Osmanlı Saraydan Sürgüne, Çatı Yayınları, İstanbul, (2004).
TERZİ, Arzu T; Hazine-i Hassa Nezareti, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, (2000).
TUNÇ, Muhammet Nuri; Ceyb-i Hümâyûn Hazinesi ve Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi R. 1288 (M.1872) Tarihli Ceyb ve Harc-ı Hassa Defterleri’nin Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep, (2013).
YOLAL, Mesut; 01490, 01491 ve 1492 Numaralı Hazine-i Hassa (Ceyb-i Hümâyûn) Defterleri’nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi (R.1327-1328/M.1911-1912), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep, (2013).