190218

XII. VE XIII. YÜZYILDA KAFKASYA’DAN ANADOLU’YA GÖÇ EDEN İLİM VE FİKİR ADAMLARI

Büyük Selçuklu İmparatorluğu döneminde Bölgenin Türkleşmesi ve İslamlaşmasından sonra buralarda yetişen ilim ve fikir adamları XII. Ve XIII. Yüzyıllarda çeşitli sebeplerden dolayı Anadolu'ya göç etmişlerdir. Bu göçler neticesinde Anadolu'nun ilim ve fikir çehresinin süratle değiştiğini görmekteyiz. Özellikle Anadolu'nun büyük kentlerine gelip yerleşen bu ilim adamları, verdikleri eserlerle buraların sosyal, kültürel ve ekonomik yönden ilerlemesine etki etmişlerdir. Dünya bilim tarihine isimlerini altın harflerle yazdırmış olan bu müstesna şahsiyetlerin yaşadıkları çağlarda Anadolu, her yönden çağının zirvesinde yer alıyordu. Ortaçağ İslam dünyasının en meşhur ilim ve fikir merkezleri Bağdat, Basra, Kûfe, Şam ve Endülüs gibi yerler yanında, belki de onlardan daha da ileride olan Anadolu, bu ilim ve fikir adamları sayesinde haklı yerini almıştır. Özellikle Azerbaycan'dan, Gürcistan'dan, Tebriz'den, Hoy'dan vb yerlerden akın akın Anadolu'ya gelen tabip, bilgin, filozof, şeyh, derviş ve daha bir nice gönül insanları Anadolu'nun Selçuklu Türkiye'sinde kendilerine çok müstesna yer edinmişler ve Selçuklu sultanları tarafından baş tacı edilmişlerdir. Çin Seddinden Anadolu yaylalarına kadar ulaşan Türkün hâkimiyet sahası içinde kalan coğrafyada yaşayan ilim ve fikir adamlarının Anadolu'nun ilim ve irfan hayatında ayrı bir yeri olmuştur. Orta Asya Türklüğü ile Anadolu Türklüğü arasındaki ilmi irtibatı ve kültürel devamlılığı sağlamada Kafkasya'da yetişen ve daha sonra birer altın nesil olarak Anadolu'ya gelmiş olan "Kafkasyalı İlim Adamları" nın büyük hizmetleri olmuştur

THE IMMIGRATED SCIENTISTS AND IDEOLOGISTS FROM CAUCASED TO ANATOLIA DURING THE XII TH AND XIII TH CENTRES

The scientists and ideologuests trained after the Islamisation and Turkizing of the region during the period of Seljuk Empire had immigrated (from Caucaus) to Anatolia during the XII th centureies for different reasons. We see that, the scientific and ideological aspeck of Anatolia had been deeply chanced by these immigrations. Especially the scientists who had settled in the great cities of Anatolia, influenced on the social, cultiral and economical developments of these regions by their Works. Anatolia was taking place in the apex of its age during the periods when these exceptional scientists whose names were written in golden letters in the world science history. The most famous centres of the Muslim Word in the Middle Age, were Anatolia cities as well as Baghdad, Basra, Kufe, Damascus, Anatolia cities. Doctors, scientists, philosophers, sheiks, dervishes and many men of hearts who flooded in from especially Azerbaijan, Georgia, Tabriz, Hoy and etc.. locations, attained an extraordinary place in Anatolian Seljuk Turkey and were held dear by the Seljuk sultans. The scientists and intellectuals who lived in the geography dominated by Turks (lying from big wall of China to plateaus of Anatolia) played an important role in scientific and cultural life of Anatolia. The “Caucasian scientists” who were grown in Caucasia and later came to Anatolia as a golden generation, had great services in establishing scientific communication and cultural continuity between Central Asian Turkishness and Anatolian Turkishness

PDF

___

Ahmed Eflâki, (1966). Ariflerin Menkıbeleri, (Sadeleştiren, T. Yazıcı), MEB. Yayınları, C. II, İstanbul.
Ahmet Taşköprüzade, (1313). Mevzuatü’l-Ulûm, (Nşr. A. Cevdet), İkdam Matbaası, İstanbul.
BAYRAM, Mikail, (1993). Şeyh Evhadü’d-Din el- Kirmani ve Evhadiye Tarikatı, Yeni Zamanlar Dağıtım, Konya.
BEDİRHAN, Yaşar, (2014). “Selçuklu Türkmenlerinin Kafkasya ve Kafkas Elleriyle Münasebetleri”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/4 Spring, p. 165-185, ANKARA-TURKEY
BROCKELMANN, Carl, (1954). Osttürkische Grammatik der İslamischen Literatursprachen Mittelasiens, E. J. Brill, Leiden.
Cl. Cahen, (1994). Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler, (çev. Yıldız Moran), E Yayınları, İstanbul.
ÇAĞRICI, Mustafa, (1998). “Hunecî”, İA. C. XVIII, İstanbul.
FAHRİ, Macit, (2008). İslam Felsefesi Tarihi, Şa-To Yayınları, İstanbul.
FURUZANFER, Bedi’ü’z-Zeman, (Tarihsiz). Risale der Tahkik-i Ahvâl ve Zendegân Mevlânâ Celalü’d-Din Muhammed Meşhur-e be Mevlevi, 2. Baskı, Tahran.
GÜRKAN, Kazım İsmail, (1972). “Selçuklu Hastaneleri”, Malazgirt Armağanı, TTK. Ankara.
HALEBİ, Ali Esger, (Tarihsiz). Tarih-i Felasife-yi İran, ez Âğâz-e İslam ta İmruz, Tahran .
HANSARÎ, Muhammed Bağer, (1306). Ravzatü’l-Cennât fi Ahvâli’l-Ulema ve’s-Sa’dat, C. I, Tahran. Hüseyin bin Muhammed İbni Bibi, (1996). el- Evâmirü’l-Alâiyye fi Umûri’l-Alâiyye, (Çev. Mürsel Öztürk), 1000 Temel Eser, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
İBNÜ’L-İBRİ, Grigorius, (1992). Tarih Muhtasarü’d-Düvel, Beyrut.
İSNEVÎ, Cemalü’d-Din Abdurrahman, (1987). Tabakatü’ş-Şafiyye, C. I. Beyrut.
KAYHAN, Hüseyin, (2011), “Selçuklular Devrinde Türk Saraylarında Fars Şairleri”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, terature and History of Turkish or Turkic Volume 6/1 Winter p. 1477-1485, TURKEY
KAZVİNÎ, Hamidullah Müstevfi, (1364). Tarih-i Güzide, (Nşr. A. Nevayi), Tahran.
Kemalü’d-Din Ebu’l-Fazl Hubeyş, (1976) . Beyânü’s-San’at, (Nşr. G. Mihaleviç), Moskova.
Kerimüddin Mahmud Aksarayî, (2000). Müsameretü’l- Ahyar (çev. Mürsel Öztürk), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
KIRZIOĞLU, M. F, (1992). Kıpçaklar, TTK. Yayınları, Ankara.
KÖPRÜLÜ, Fuat, (1943). “Anadolu Selçuklu Tarihinin Yerli Kaynakları”, Belleten, C. VII, Sayı 27, Ankara, s. 456-483.
KÖPRÜLÜ, M. F, (1984). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara.
MEMMEDOV, Zakir, (1986). Orta Asır Azerbaycan Filozofları ve Mütefekkirleri, Bakü.
ÇEHARDEHİ, Murteza Müderris, (1347). Tarih-i Felasifey-i İslam, C. I, Tahran. Mevlânâ Celaleddin Rumî, (2000). Mektuplar, (Çev. A. Gölpınarlı), İnkılâp Kitabevi, İstanbul.
MUKADDEM, Alirıza, “Ahi Evren Velinin Doğduğu Şehir Hoy: Farsça ve Arapça Kaynaklara Göre”, www.sosyalarastirmalar.com/cilt3/sayi10pdf/mukaddem_aliriza.pdf. Muvaffakü’dDin Ebu’l-Abbas İbni Ebu Useybiye, (Tarihsiz). Uyunü’l-Enba fi Tabakatü’l-Etibbâ, Beyrut.
MÜDERRİS, Mirza M. Ali, (Tarihsiz). Reyhanetü’l-Edeb, C. I. Tebriz.
NESİROV, Elnur, (2003). XIII. Yüzyıl Başlarında Anadolu Azerbaycan İlişkileri, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Konya, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
SAFA, Zebihullah , (1339). Tarih-i Edebiyat der İran, C. II, Tahran.
Selahaddin İbni Aybek, (1981). Kitabü’l-Vâfi bi’l-Vefayât, C. V. (Nşr. S. Dedering), Wıesbaden.
SUBKİ, Tacü’d-Din Abdü’l-Vehhab, (1967). Tabakâtü’ş-Şafiyye el-Kübra, C. III, (Nşr. M. Tınahi), Halep.
Şemsüddin Ahmed İbn Hallikan, (1978). Vefayâtü’l-A’yan ve Enbâü’z-Zeman, C. V, (Nşr. İ. Abbas), Beyrut.
ŞEHREZURÎ, Muhammed bin. Mahmud, (1992). Tabakatu’l-Fukahaü’ş-Şafiyye, C. II, (Nşr. M.A. Necip), Beyrut.
TAKİ, Ali Münzevi, (1337). Ferhengnâme-yi Arabi be Farisi, Tahran.
TOGAN, Z. Velidi, (1981). Umumi Türk Tarihine Giriş, Enderun Kitabevi, İstanbul.
TURAN, Osman, (1948). “Selçuklu Devri Vakfiyeleri III, Celaleddin Karatay Vakıfları ve Vakfiyeleri”, Belleten, Sayı XXXXV, Ankara.
TURAN, Osman, (2013). Selçuklular Zamanında Türkiye, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
Türkiye Yazmaları Toplu Kataloğu, C. III. (Nşr. İ. Parmaksızoğlu), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1984.
Türkiye Yazmaları Toplu Kataloğu, C. IV. (Nşr. İ. Parmaksızoğlu), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları Ankara 1987.
Türközü Gazetesi, 35, 538, Konya 27 Kanun-ı Evvel 1336
UZUNÇARŞILI, İ. Hakkı , (1929). Kitabeler, Maarif Vekaleti Yayınevi, İstanbul.
UZUNÇARŞILI, İ. Hakkı, (1943). “XI. Ve XII. Asırlarda Anadolu’daki Fikir Hareketleri İle İçtimai Müesseselere Bir Bakış”, III. Türk Tarih Kongresi Bildiriler, Türk Tarih Kurumu Yayınevi Ankara.
ÜNVER, A. Süheyl, (1943). Tıp Tarihi, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
ÜNVER, A. Süheyl, (1940). Selçuklu Tababeti, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
ZEHEBİ, Şemsü’d-Din Türkmâni , (Tarihsiz). el-İber Fi Haber Men Gaber, C. III, Beyrut.
ZENCANİ, Seyyid İbrahim, (1352). Tarih-i Zencan; Ulema ve Dânişmendân, Tahran.