ETİBANK ERGANİ BAKIR İŞLETMESİ'NİN KURULUŞU VE ELAZIĞ'IN MADEN İLÇESİNE GETİRDİKLERİ

Şehirlerin ortaya çıkmasında ve şehir hayatının canlanmasında sosyo-ekonomik koşullar etkili olmaktadır. Bazen sanayileşme, bazen de coğrafi koşullar şehirlerin gelişmesini sağlayan etkenlerdendir. Anadolu'daki şehirlerden bazıları bu durumdan dolayı kurulmuş ve gelişmişlerdir. Bunlardan biri de Elazığ'ın Maden ilçesidir. Maden ilçesi dağlık bir bölgede yer almakta olup, ilçede bulunan bakır yatakları dolayısıyla, ilçe önem kazanmıştır. Bakır cevheri ilkçağlardan beri medeniyetler tarafından işlenmiş ve ekonomik bir getirisi olan kaynak olmuştur. Maden'de 1939'da üretime geçen Ergani Bakır İşletmesi modern usullerle bakır üretimi yapmış ve Maden'e tarihinin en parlak dönemlerini yaşatmıştır. İlçede nüfusun artması, ekonomik ve ticari canlılığın yaşanması bakır işletmesi sayesinde mümkün olmuştur. Ayrıca fabrika, Maden'e modern dünyanın elektriğini, demiryolunu hatta sinemasını getirmiştir. İşçiler için kalorifer sisteminin olduğu evler ve misafirhaneler inşa edilmiştir. Bu nedenle fabrika sadece bir üretim yeri değil aynı zamanda Maden'de yaşamayı cazip hale getiren imkanları halka sunmuştur. Bunların yanında işletme, Türkiye için de ekonomik açıdan en çok gelir getiren kuruluşlar arasında yer almış ve ülkenin bakır ihtiyacını fazlasıyla karşılamıştır. Fabrikada işlenen bakır, sadece yurt içine değil yurt dışına da sevk edilmiştir. Bunun sonucu olarak ülkeye ciddi anlamda döviz girdisi sağlanmıştır. Ancak fabrikanın zamanla üretimde azalmaya gitmesi nedeniyle ilçenin sosyo-ekonomik durumu olumsuz etkilenmiştir. İşçilerin çıkarılması ve ilçe nüfusunun yıldan yıla düşmesi bunların sonucunda yaşanmıştır. Bu makalede Ergani Bakır İşletmesi'nin Maden ilçesine olumlu ve olumsuz etkileri incelenmeye çalışılmıştır

THE ESTABLISHMENT OF THE ETIBANK ERGANİ COPPER FACTORY AND THE PROFITS TO ELAZIĞ'S MADEN DISTRICT

The emergence of cities and city life in the revival of the socioeconomic conditions are effective. Both industrialization and geographical conditions affect the development of the city. Some of the cities in Anatolia was established and developed because of this situation. One of them is Maden District of Elazığ. It's located in a mountainous region situated in the county of the copper deposits, therefore, the district has gained importance. Copper ore has been processed by the civilizations and the source has been an economic return from earliest times. Started production in 1939 in Maden, Ergani Copper Factory made copper production in the modern ways and the county has lived the most bright periods of Maden's history. The increase of population in the county, the economic and commercial viability has been possible thanks to the occurrence of the copper factory. In addition, the factory, the modern world's electricity, railways were brought to Maden and even cinema. The heating of houses and guesthouses have been built for workers. Therefore, not only a place of production factory also makes attractive opportunities to live in Maden, has presented to the public. In addition to these factory, has been among the most revenue generating organizations in Turkey and it exceedingly met the Turkey's copper need. The processed copper at the factory, have been shipped into the country and abroad. As a result of this serious foreign exchange entry is provided to the country. But due to the fact that factory decreased production, social and economical situation of the city has badly influenced. This led to dismissal of workers and decrease of population year by year. In this article of the Ergani Copper factory in Maden district tried to explain the positive and negative effects

PDF

___

ALTUĞ, Kurtul; Bir Numaralı Tanık, İstanbul, 2006.

APAK, Kemalettin, Cevdet Aydınelli, Mehmet Akın; Türkiye'de Devlet Sanayi ve Maadin İşletmeleri, İzmit, 1952.

Bakır 1949 Ergani Bakır İşletmesi, İstanbul, 1949.

BAYSAL, Mediha Muzaffer; Ergani Bakır Yatağı, İstanbul, 1934.

BCA. (Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi), 030.10.0.0 / 176.212.3, 25.05.1933.

BCA. (Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi), 030.18.01.01 / 010.33.10, 02.07.1924.

BCA. (Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi), 030.18.01.02 / 177.22.20, 18.04.1964.

BEŞİRLİ, Mehmet; "Tokat Bakır Kalhânesi'nin Yönetimi (1793-1853)", Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 14, S. 1, Elazığ, 2004, s. 229-258.

DEMİR, Özkan; "Madenciliğin Ekonomik ve Sosyal Hayata Etkileri: "Etibank Ergani Bakır İşletmesi" Örneği", Uluslararası 1. Niğde Dil, Kültür ve Tarih Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Ed. Mustafa Talas, Niğde, 2013, s. 179-190.

Ergani Bakır İşletmesi Müessesesi Bakır Maden İşçileri 2'nci İşçi Sendikası İle Yapılan Toplu İş Sözleşmesi, Ankara, 1964.

"Ergani Bakır Yatağının ve İşletme Tesislerinin Tanıtımı", Madencilik, S. 13/2, Ankara, Şubat 1974, s. 178.

Etibank Ergani Bakır İşletmesi Müessesesi 1959 Yılı Faaliyet Raporu, Ankara, 1960.

Etibank Ergani Bakır İşletmesi Müessesesi 1967 Yılı Faaliyet Raporu, Ankara, 1968.

Etibank Ergani Bakır İşletmesi Müessesesi 1994 Yılı Faaliyet Raporu, Ankara, 1998.

"Etibank, Ergani Bakır İşletmesi'ni Kapatıyor", Milliyet, 1 Mayıs 1994.

HAYKIR, Yavuz; "Atatürk Dönemi Kara ve Demiryolu İnşa Çalışmaları (1923-1938)", Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Elazığ, 2011.

HAYKIR, Yavuz; "Elazığ (Elaziz) Halkevi Yayınları ve Altan Dergisi", Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, S.171, Kasım - Aralık 2007, s.121-170. "İlk Trenimiz Bakıra Kavuştu", Ulus, 7 Ağustos 1935. Maden 1986 İlçe Yıllığı, İstanbul, 1986.

ÖKÇÜN, A. Gündüz; 1920-1930 Yılları Arasında Kurulan Türk Anonim Şirketlerinde Yabancı Sermaye, Ankara, 1997.

P. de WİJKERSLOOTH; "Elazığ İli, Ergani-Maden Bakır Yatakları Hakkındaki Bilgiye Yeni Bir İlave", MTA Enstitüsü Dergisi, S. 33, Ankara, 1945, s. 76-90.

TBMM Zabıt Ceridesi, Devre II, İçtima Senesi 1, C. 5, Yıl 1923.

TBMM Zabıt Ceridesi, Devre II, İçtima Senesi 2, C. 8, Yıl 1924.

TBMM Zabıt Ceridesi, Devre V, İçtima Senesi 1, C. 12, Yıl 1936.

TOPKAYA, Mehmet - Aydın Bircan; "Türkiye Madenciliğinin Tarihçesi", Madencilik, C. VII, S. 3, Ankara, 1968, s. 170-174. 38 Mehmet ÇEVİK - Özkan DEMİR Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/7 Summer 2014

ULUTAN, Burhan; Etibank 1935-1985, Ankara, 1987.

"Umumi Maden Durumu", MTA Enstitüsü Dergisi, S. 17, Ankara, 1939, s. 5-14.

YILDIRIM, İsmail; "Cumhuriyet Dönemi Demiryolu İnşaatlarının Mali Kaynakları ve İlk İç Borçlanmalar (1923-1950)", Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt XV, Sayı 44, Ankara, 1999, s. 604-619.

YİĞİT, Ali; "Maden (Ergani Madeni) Kasabası'nın Kuruluş, Gelişme ve Fonksiyonları", Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 7, S. 1-2, Elazığ, 1995, s. 319-343.