TANZİMAT DÖNEMİNDE SARIYERLİ HOCA SÂDIK EFENDİ VAKASI

Bu araştırmada Tanzimat döneminde yaşamış olan bir Osmanlı âliminin batılaşma karşıtı eylem ve düşünceleri incelenmiştir. Sarıyerli Sâdık Efendi, İstanbul'da vaaz verdiği camide dönemin hükümetinin icraatlarını eleştirmesi sebebi ve Yeni Osmanlılar Cemiyeti'ne mensup olduğu şüphesiyle mahkemesi yapılmadan 1869 yılında sürgüne gönderilmiştir. Dönemin Osmanlı muhalif basını ve Fransız gazeteleri Sâdık Efendi'yi destekleyerek olayı kendi siyasi cephelerinden değerlendirmişlerdir. Geniş bir taraftar kitlesinin olduğu anlaşılan Sâdık Efendi camide verdiği derslerde Yeni Osmanlılar'ın düşüncelerini savunduğu gerekçesiyle bizzat dönemin Zaptiye Nâzırı tarafından sorgulanmış ve akabinde tutuklanarak taraftarlarıyla birlikte Akka'ya sürgüne gönderilmiştir. Yargılama yapılmadığından Sâdık Efendi'nin hangi delillere istinaden sürüldüğüne ilişkin elimizde bilgi yoktur. Yeni Osmanlılar Cemiyeti'nin yayın organı Hürriyet gazetesi Sâdık Efendi vakasının Şeyhülislâm Hayrullah Efendi'nin bir komplosu olduğunu savunmuş ve olayı düşünce özgürlüğünün engellenmesi olarak değerlendirmiştir. Fransız basını ise bunu Osmanlı ülkesindeki bir halk devriminin işareti olarak görmüştür. Elimizdeki bilgiler Sâdık Efendi'nin Yeni Osmanlılar Cemiyeti ile örgütsel bir bağının olduğunu kesin olarak ortaya koyabilecek yeterlilikte değildir. Bununla birlikte onun en azından sempatizanlık düzeyinde Yeni Osmanlılar'ın fikirlerine ilgi duyduğu söylenebilir. Sâdık Efendi sürgün döneminde kaleme aldığı Tanzîr-i Telemak adlı eserinde dinin ve din adamlarının uygarlığın koruyucusu olduğu; dini temellerden yoksun batı uygarlığının ve onu taklit ettiği müddetçe Osmanlı devletinin yıkılacağı düşüncesini savunmaktadır

SARIYERLİ SÂDIK EFENDİ INCIDENT IN THE TANZİMAT PERIOD

In this study, anti westernization actions and thoughts of an Ottoman scholar who lived during the Tanzimat period have been investigated. In 1869 Sarıyerli Sâdık Efendi was sent into exile without court due to criticising actions of the government of period in the mosque where he preached and on the suspicion of being member of the Young Ottomans. Ottoman opposition press of the period and the French newspapers evaluated the event from their own political fronts and supported Sâdık Efendi. Sâdık Efendi who had a large loyal fan was questioned by Zaptiye Nazırı of the period. And subsequently he was arrested and exiled to Acre with his fans. Since he was punished without court we don’t have any information about the evidences which caused to his exile. Hürriyet, the publishing organ of the Young Ottomans argued that Sâdık Efendi incident was the conspiracy of Sheikhulislam Hayrullah Efendi and regarded it as the prevention of freedom of thought. French newspapers regarded this as a sign of a people's revolution in the Ottoman Empire. Our informations are not sufficent to reveal an organizational tie of Sâdık Efendi with Young Ottomans. However, It can be said that he was interested in the ideas of Young Ottomans as sympathiser. In his book titled Tanzîr-i Telemak Sâdık Efendi defended the ideas that religion and the clergy is the guardian of civilization and western civilization which is devoid of religious foundations will collapse. Otoman Empire will collapse as long as she imitates it

PDF

___

BİLGEGİL, M. Kaya, Yakınçağ Türk Kültür ve Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar, I, Ankara, 1976.
Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, C. I, İstanbul, 1333.
CAHUN, Leon, “Les Etats Généraux Ottomans”, Liberté, 15 Fevrier 1869.
COLE,Juan,“Lawh-i-Fu'ád: Bahá'ulláh's Tablet of Fuad”, http://bahailibrary.com/resources/tablets-notes/lawh-fuad/notes.html
ÇELİK, Hüseyin, Ali Suavî ve Dönemi, İstanbul, 1994.
Ebuzziya Tevfik, Yeni Osmanlılar Tarihi, İstanbul, 1973.
FLOURENS, Gustave, “Sadyk Efendi”, L’Illustration, Journal Universel, 27 Fevrier 1869, C. LIII, No. 1357, s.134;
GÖVSA, İbrahim Alaadin, Türk Meşhurları, İstanbul, 1946.
Hürriyet, “İstanbul’dan Mektub”,11 Janvier 1869, No. 29, s. 4-5.
Hürriyet, “İstanbul’dan Mektub”, 25 Janvier 1869, No. 31, s. 4.
Hürriyet, 15 Fevrier 1869, No. 34, s.6-7.
Hürriyet, “Yeni Mevkufların Tafsîl-i Âhvâline Dair İstanbul’dan Beyannâmedir”, 22 Fevrier 1869, No. 35, s. 4-6.
KAPLAN, Mehmed, “Tanzîr-i Telemak”, Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C. II, S. 1-2, 30 Kasım 1948, s. 1-20.
KAPLAN, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar, İstanbul, 2006.
KUNTAY, Mithat Cemal, Namık Kemal Devrinin İnsanları ve Olayları Arasında, İstanbul, 1944.
KURAN, Ahmet Bedevi, Osmanlı İmparatorluğunda İnkılâp Hareketleri ve Milli Mücadele, İstanbul, 1956.
MARDİN, Şerif, Yeni Osmanlı Düşüncesi’nin Doğuşu, İstanbul, 2009.
Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmânî, C. III, İstanbul, 1311.
ÖZGÜL, Metin Kayahan, “Yusuf Kâmil Paşa’nın Tercüme-i Telemak’ı”, Erdem, C. XIV, S. 40, Ocak 2002, s. 193-242.
Şemseddin Sami, Kâmûsu’l-Âlâm, C. II, İstanbul, 1306.
TANSEL, Fevziye Abdullah, Namık Kemâl’in Husûsi Mektupları, C. I, Ankara, 1967.
TÜRKÖNE, Mümtaz’er Siyasî Bir İdeoloji Olarak İslâmcılığın Doğuşu, İstanbul, 1994.