ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİNİN YIKILMASINDA KALENDERİ GRUPLARIN ROLÜ

Anadolu'da Moğollarla mücadele eden dini ve sosyal zümrelerin yanında Moğol tahakkümüne karşı herhangi bir muhalefet göstermeyen, o dönemin siyasi ve askeri gücü olan Moğollarla beraber hareket eden tasavvufi zümreler de bulunuyordu. Anadolu'nun istilasında fikren ve askeri güç olarak Moğollara destek veren, Moğol kadrolarında bizzat görev alarak, istilaya katkı sağlayan veya Anadolu'yu istila eden Moğollara karşı itaati savunan tasavvufi zümreler ve topluluklar da vardı. Bir tarafta meşreplerini Anadolu'da yaymak ve hâkim zümre olarak söz sahibi olmak isteyen Kalenderiler gibi tasavvufi gruplar mevcutken, diğer tarafta istila ettikleri ülkeye tamamen hükmetmek isteyen, kendilerine muhalif dini zümrelere karşı destekçilere ihtiyaç duyan Moğollar duruyordu. Kalenderi gruplar olarak ele aldığımız Cavlakî, Haydârî ve Rufâîler Anadolu'yu hâkimiyetleri altına almaya çalışan Moğolların yanında yer alarak diğer dini zümrelere karşı üstünlük sağlıyorlardı. Bu zümreler istilada takındıkları tavırlarıyla, Anadolu Selçuklu Devleti'nin yıkılmasında büyük bir rol oynuyorlardı. Bu çalışmamızda öncelikle Anadolu'da Kalenderi grupların varlığına kısaca değinilecektir. Daha sonra Anadolu'nun istilasında ve İlhanlı hâkimiyeti döneminde Moğollarla ilişkileri, Moğolların dini siyasetindeki rolleri, Moğol muhalifi zümrelerle mücadeleleri ile Anadolu'da Moğollara yaptıkları askeri, idari ve dini hizmetlerinin Anadolu Selçuklu Devletinin yıkılmasındaki etkileri ele alınacaktır. Ayrıca Moğollar ile Kalenderiler arasında var olan bu yakınlığın sebepleri, tarafların bu ittifaktan beklentileri ile Anadolu'da meydana getirdiği etkiler ve sonuçlar değerlendirilecektir

THE ROLE OF KALENDAR GROUPS IN COLLAPSE OF THE ANATOLIAN SELJUK STATE

In Anatolia, besides religious and social clans fighting with Mongols, there were mystical clans who were not showing any opposition against Mongol invasion of Anatolia and moving together with Mongols who were the political and military power of the age. In the invasion of Anatolia, there were also some mystical clans and groups who supported Mongols in idealy and militarily, and also they contributed the invasion by taking part in Mongols ide or claimed the obedience to the Mongol Mongols who invaded Anatolia. On one side while there were some mystical groups as Kalenderies, wishing to spread their ideas and being dominant group by having word on Anatolia, on the other side Mongols were wishing to dominate entirely on the country which they invaded and needed some supporters against the clans resuming themselves. Kalender groups such as Cavlaki, Haydari and Rufais were acting with Mongols, who wanted to be dominant in Anatolia, and they were providing superioty over other religious clans. These clans were playing a major role in collapse of The Anatolian Seljuk State by their attitude fort he invasion. In this study primarily, the existance of Kalender groups in Anatolia will be discussed briefly. Then, in the invasion of Anatolia and during the dominance of Ilkhanids, the relationship of Kalenders with Mongols, the role of them in Mongols' religious policy, their struggle with the Mongol dissident clans and the effects of their military, administrative and religious contribution to the Mongols in collapse of the Anatolian Seljuk State will be discussed. In addition the reasons of this closeness that exsists between Mongols and Kalenders, the expectations of parts from this alliance and the results and the effects in Anatolia will be examined

PDF

___

AKKUŞ, Mustafa, "Ulu Arif Çelebi Dönemi Mevleviliğin Gelişmesinde İlhanlıların Etkisi" "Der Einfluss der Ilkhane auf die Entwicklung des Mevlevi-Ordens in der Zeit Ulu von Arif Çelebi", Forschungszeitschrift Über Alevitentum Und Bektaschitendum Hausen (Wied) Deutschland, 2012. VII. S.78-100.
-------------, "Ermenilerin İlhanlı Dini Siyasetindeki Rolleri", S.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S.31, Konya 2012, s.205-221
Ahi Evren'in Moğol Tahakkümüne Bakışı ve Ahilerin Moğol Karşıtlığının Sebepleri, II. Uluslararası Ahilik Sempozyumu 19-20 Eylül 2012 Kırşehir, Cilt: I, s.325-347.
-------------, İlhanlıların Anadolu'daki Dini Siyaseti, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Konya 2011
-------------, "İstila Döneminde Anadolu Şehirlerinin Korunmasında Ahiler: Konya ve Ahi Ahmed Şah," Konya Kitabı XIV, İpekyolu Özel Sayı, Ticaret Odası Yayınları, Konya Aralık, 2013, s. 31-45.
Anonim Selçuk-Nâme Anadolu Selçukluları Devleti Tarihi III, çev: Feridun Nafiz Uzluk, Uzluk Yayınları, Ankara, 1952.
ATEŞ, Ahmet, "Anadolu'nun Unutulmuş Büyük Bir Şairi: Sayf'al-din Muhammed el-Fergani", Belleten, c.XXIII, S.91,Ankara 1959, s.415-456.
AYNİ, Bedrüddin Mahmut, İkdü'l Cuman fi- Tarih-i Ehli'z-Zaman, Yay: M. Emin I-II, Kahire, 1987-89.
AZAMAT, Nihat, "Kalenderîyye" DİA, c.24, İstanbul, 2001, s.253-256.
AZAVİ, Abbas, Tarihü'l-Irak Beyne'l-Ihtilaleyn I (Hükümetü'l-Moğol), Bağdat Matbaası, Bağdat, 1935
BAYRAM, Mikail, Ahi Evren ve Ahi Teşkilatının Kuruluşu, Damla Matbaası, Konya, 1991.
-------------, Anadolu Selçuklular Hakkında Araştırmalar, Kömen Yayınları, Konya 2003
-------------, Sosyal ve Siyasi Boyutlarıyla Ahi Evren-Mevlânâ Mücadelesi, Nüve Kültür Merkezi, Konya, 2005.
-------------, Selçuklular Zamanında Kalenderler ve Ahiler Arasındaki İlişkiler," III. Uluslararası Ahi Kültürü Sempozyumu, Kayseri, Ekim 2004, s.1-8.
DEVEDARÎ, Baybars, Zübdet'ül-Fikre fî Tarih'il-Hicre, c:IX, haz: Zebide Muhammed Ata', Uyun'ut-Turas, Kahire, 2001.
EBU'L FEREC, Gregory, Abul Farac Tarihi, çev: Ö R. Doğrul, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1999.
-------------, Tarih-i Muhtasarüddüvel, çev: Ş.Yatkaya, Maarif Matbaası, İstanbul 1941.
EFLÂKÎ, Ahmet, Menakibü'l-Arifin. I-II. çev: Tahsin Yazıcı, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1989
GALSTYAN, A. G., Ermeni Kaynaklarına Göre Moğollar, çev. İlyas Kamalov, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2005.
GÖLPINARLI, Abdülbaki, Mevlânâ Celâleddin, İnkılâp Kitapevi, İstanbul 1999.
-------------, Yunus Emre ve Tasavvuf, Remzi Kitabevi, İstanbul 1961
GÖYÜNÇ, Nejat, "Mevlevîlik ve Sosyal Hayat", II. Uluslararası Mevlânâ Kongresi, Konya 1990.
HATIP Farisi, Menakıb-ı Camal Al-Din-i Sâvî, Terc: Tahsin Yazıcı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1999.
HÜSEYİN, Hüsâm ed-Dîn, Amasya Târîhi, İstanbul 1329-1332, c.I-II.
İBN BATTÛTA, Tuhfetü'n-Nûzzâr fi Garaibi'l-Emsar ve'l-Acaibi'l-Esfar (İbn Battûta Seyahatnamesi), I-II, Haz: Mümin Çevik, Yeni Şafak Kültür Armağanı İstanbul ty
İBN-İ BEZZÂZ, Dervîş Tevekkülî b. İsmaîl b. Hacı Muhammed el-Erdebîlî, Safvetü's-Safâ, Mukaddime ve tsh. Gulâm-Rızâ Tabâtabâî Mecd, Dânişgâh-i Âzâd İslâmî, Tahran 1994.
İBN BİBİ, El Evamirül Alaiye Fil Umuril-Alaiye (Selçukname I-II) Haz. Mürsel Öztürk, 1000 Temel Eser Kültür Bakanlığı, Ankara 1996.
İBN FUTÎ, Kemalüddin Abdürrezzak, el-Havadisü'l-Camia ve't-tecaribü'n-nafi'a fi adabi'ssultaniyye ve'd-duveli'l-İslamiyye, Beyrut 1963.
İBN KESÎR, Ebü'l-Fida İmadüddin İsmail b. Ömer, el-Bidâye ve'n-Nihâye, tah. Yusuf eş-Şeyh Muhammed el-Bukâî, IX, 1.b. Beyrut, 1996.
İBN SERRÂC, Muhammed b. Ali b. Abdurrahman b. Ömer b. Abdülvehhab b. Muhammed b.
Tahir el- Kâdî İzzedddin Ebu Abdullah b. Serrâc ed-Dımaşkî eşŞafiî er-Rufai. Teşvîku'lErvâh ve'l-Kulûb ilâ Zikri Allâmi'l-Guyûb, Süleymaniye Kütüphanesi: (Amcazâde Hüseyin Paşa). Nr.: 272.
--------------, Tuffâhu'l-Ervâh ve Miftâhu'l-İrbâh, Princeton Üniversitesi Kütüphanesi. Nr: 97.
KADI AHMED, en-Nigidî. el-Veledü'ş-Şefik ve Hafidü'l-Hâlik, Haz. ve trc: Ali Ertuğrul. Yayınlanmamış Doktora Tezi: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir 2009
KALKAŞANDÎ, Ebu'l Abbas Ahmet b. Ali, Subhu'l-A'şâ fi Sınai'l-İnşâ, I-XV, Darü'l- Kütübü'lİlmiyye, Beyrut, 1418.
KÂŞÂNÎ, Cemalü'd-din Ebul Kasım Abdullah b. Muhammed b. Ebi Tahir, Tarih-i Olcâytû, Tercüme Derya Örs, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Y. Lisans Tezi) Ankara 1992.
KAZVİNÎ, Zekeriya b. Muhammed b. Mahmud, Âsarü'l-Bilad ve Ahbârü'l-Ibad, Dâr Sâdır, Beyrut 2011.
KÖPRÜLÜ, M. Fuad, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Diyanet İşleri Başkanlığı, Ankara 1981.
-------------, Anadolu'da İslamiyet, çev. Ragıp Hulusi, İnsan Yayınları, İstanbul, 2000.
MEVLÂNÂ CELALEDDİN, Mektuplar, Çev. Abdulbaki GÖLPINARLI, İnkılâp ve Aka Kitabevleri, İstanbul, 1963.
-------------, Fih-i Mafih, çev: M. Ambarcıoğlu, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1974.
OCAK, Ahmet Yaşar, Babailer İsyanı Aleviliğin Tarihsel Altyapısı, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2000.
-------------, "Barak Baba", T.D.V. İslam Ansiklopedisi, c.5, İstanbul, 1992, s.61-62.
-------------, Osmanlı İmparatorluğunda Marjinal Sufilik Kalenderîler (XIV-XVII. yüzyıllar), TTK Yayınları, Ankara, 1999.
PFEIFFER, Judith, "Reflections on a 'Double Rapprochement': Conversion to Islam among the Mongol Elite during the Early Ilkhanate," Beyond The Legacy Of Genghıs Khan, Edıted By Linda Komaroff, Boston, 2006, s.369-389.
REŞİDÜDDİN, Fazlullah b. İmadüddevle et-Tabib el-Hemedani, Cami'u't-Tevarih, I-II, trc: Muhammed Sadık Neş'et, Fuad Abdülmu'ti es-Sayyad, Muhammed Musa Hindavi, Kahire ty
SABRİ, Abdüllatif Selim, Es-Sırâ' es-Siyasi ve'l-Mezhebi Beyn'eş-Şi'a ve's-Sünne fi Asr-i Saytarat-i İlhanat'il-Moğol fi İran, (Doktora Tezi) Kahire Üniversitesi Dar'ul-Ulûm Fakültesi İslam Tarihi ve Medeniyeti Bölümü, Kahire, 1996
SAHAVİ, Şemsü'd-din Muhammed es-Sahavi, El-Kavlü'l-münbi an tercemeti İbni'l-Arabi, Medine, Mektebetü'l-Arifiye, nr.799
SULTAN VELED, Divan-ı Sultan Veled, (nşr. F. Nafiz Uzluk), Ankara, 1941
ŞEMS-İ TEBRİZİ, Makalat, çev. Osman Nuri Gençosman, Ataç Yayınları, istanbul 2006
ŞEYBÎ, Kamil Mustafa es-Şeybî, es-Sılatu Beyne't-Tasavvuf ve't-Teşeyyu':en-Neza'atü'tTasavvufiyye fi't-Teşeyyü', Dârü'l-Endelüs, Beyrut 1982
TURAN, Osman, "Selçuk Türkiye'si Din Tarihine Dair Bir Kaynak Fustadül'l Adale Fi Kavaidi's Saltanata" Köprülü Armağanı, İstanbul 1953-1954, s.531-553.
-------------, Doğu Anadolu Türk Devleti Tarihi, İstanbul Matbaası, İstanbul 1973
-------------, Selçuklular Zamanında Türkiye, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 2002.
ÜLKEN, Hilmi Ziya, Anadolu'nun Dînî Sosyal Tarihi, çev. Ahmet Taşğin, Kalan Yayınları, Ankara 2003
-------------, "Anadolu Tarihinde Dîn-i Ruhiyat Müşâhadeleri", Mihrâb Mecmuası, sayı 13-14, 1340, s.434-448.
YAZICI, Tahsin, "Kalenderîlere Dair Yeni Bir Eser; Menakıb-i Cemale'd-din Sâvî", Necati Lugal Armağanı, T.T.K Ankara, 1968, s.785-797.
YÛNÎNÎ, Ebü'l-Feth Kutbüddin Musa b. Muhammed b. Abdullah, Zeylu Mirâti'z-Zemân I-II, Haydarâbâd 1954
ZEHEBÎ, Şemsuddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Tarihu'l-İslam ve Vefeyatu'l-Meşahiri ve A'lâm, Daru'l-Kütübi'l-Arabî, Lübnan 1993.