Osmanlı'da ürünlerin dini/şer'i standardizasyonunda dönüm noktası: Tahirdir damgalı sertifikasyona geçiş

Osmanlı devleti ve toplumunda ürünlerin, standartları hisbe/ihtisap ve ahîlik teşkilatları gibi kurumlar vasıtasıyla denetlenen oldukça ciddi sertifikasyon uygulamasına tabi tutuldukları bilinmektedir. Gerek dinî/şer‛î boyutuyla gerekse maddi/nesnel kalite yönleriyle yürütülen bu denetleme işlemi, modern zamanlarda gerçekten çok çarpıcı bir kavşak noktasına ulaştırılmıştır: Özellikle dinî/şer‛î ölçütlerin gıda ürünleri dışındaki ürünlerde de gözetilerek Müslümanların kullanmalarında sakınca bulunmayan ürünlere tâhirdir damgası vurulması kararı, Amerika‟daki Yahudi toplumu içinde gelişerek günümüzde evrensel bir gıda standardı ölçütü olmaya doğru giden kosher sertifikasyonundan uzun yıllar önce alınmış olması cihetiyle de büyük bir önem taşımaktadır. Gıda dışı ürünler için bile bu kadar hassas davranılmış olması, alınan kararın gıda ürünleri için çok daha bağlayıcı olduğu manası dışında yorumlanamaz. Bu karar aynı zamanda, gıda ürünleri için ülkemizde ve dünyada helâl gıda sertifikası uygulamasına geçilmesi arayışlarıyla ilgili sürecin tarihi altyapısını temin etme konusunda da önemli bir boşluğu dolduracaktır. Gıda anarşisinin boyutlarını, insan neslini bozma ve fıtrî davranışları değiştirme tehdidini bünyesinde barındıran hormonlu, ebter ve genetiği değiştirilmiş ürünlere kadar ulaştırdığı günümüzde konunun bütün insanlık için önemi daha fazla tebarüz etmektedir. Ayrıca kullanılması istenen mühürde yer alması kararlaştırılan tâhirdir ibaresi, helâl gıda sertifikasyonunda bulunması gerekecek damga/etiket ismi için de fikir verecektir. Bu incelemede, konuya ilişkin Osmanlı resmi belgeleri muhtemelen ilk defa incelenmekte ve değerlendirilmektedir.

Important change in religio-legal standardization of Ottoman products: Passage to certificate of the seal "it is clean/tahirdir"

It is known that the Ottoman state implemented austere certification of products monitored by organizations such as ihtisab office/ office of the superintendent of guilds and markets and akhi office/ urban fraternity ruling over parts of Anatolia in late Seljuk and early Ottoman times. The monitoring process that was implemented based on religio-legal perspective or material quality aspect moved to an important phase with a critical decision made in modern times: The seal of “it is clean/tâhirdir” was introduced to include inedible products for the first time to be supervised by religio-legal standarts. This decision was made to protect Muslims from products that might contained harmful ingredients according to religio-legal norms. This move was made before the kosher certification that was formed within the Jewish community in America, which became a certain measure of food standart later in the world. This decision also can provide historical background for the practice of halal food certificates in the world. The notion of “it is clean” becomes more evident in the midst of today‟s world where genetically modified organisms became so widespread to the level that threatens the health of human generation now. This article aims to study the relevant Ottoman official documents on this issue probably for the first time, and share them with the academic world.

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi [BEO], Sadaret Evrakı Mektubi Kalemi Meclis-i Vâlâ Kısmı. İstanbul Şer„iye Sicil Defterleri. İstanbul Defteri, Nr. 132.
BARKAN, Ö. Lütfi. “XV. Asrın sonunda Bazı Büyük Şehirlerde Eşya ve Yiyecek Fiyatlarının Tespit ve Teftişi Hususlarını Tanzim Eden Kanunlar, I. Kanunname-i İhtisab-ı İstanbul elmahrûse”. Tarih Vesikaları. c. I, Sayı 5 (1942), s. 326-340; c. II, Sayı 7 (1942), s. 15-40; c.II, Sayı 8 (1942), s. 168-177.
EĞRİ, Sadettin. “Bursa Arşiv Belgelerinde „Huffâf, Postalcı ve Başmakçılar”. Ayakkabı Kitabı. ed. Emine Gürsoy Naskali. İstanbul: Kitabevi, 2003, s. 265-273.
ERDOĞDU, İbrahim. “Osmanlı İktisadi Düzeninde İhtisab Müessesesi ve Muhtesiblik Üzerine Bir Deneme”. OTAM [Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi]. Sayı 11, Ankara 2000, s. 123- 145.
ERGİN, O. Nuri. Mecelle-i Umûr-ı Belediye. c. I, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı, 1995.
EŞREFOĞLU, Eşref. “İslâmiyetde İhtisâbın Prensipleri”. İ.Ü.E.F. Tarih Dergisi. Sayı 25, İstanbul 1971, s. 99-104.
KALLEK, Cengiz. “Hisbe”. Diyanet İslâm Ansiklopedisi [DİA]. c. XVIII, s. 133-143.
KAZICI, Ziya. “Hisbe”, DİA, c. XVIII, s. 143-145.
KAZICI, Ziya. “Osmanlı İhtisab Kanunnameleri ve Ahilik”. Türk Kültürü ve Ahilik, XXI. Ahilik Bayramı Sempozyumu Bildirileri. İstanbul: Ahilik Araştırma ve Kültür Vakfı, 1986, s. 101-108.
KAZICI, Ziya. Osmanlılarda İhtisap Müessesesi. İstanbul: Kültür Basın Yayın Birliği, 1987.
KÜTÜKOĞLU, Mübahat. “Osmanlı İktisadi Yapısı”. Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi. c. I, Ed. Ekmeleddin İhsanoğlu, İstanbul: İRCİCA, 1994, s. 513-649.
ÖVÜT, İhsan. “Osmanlı‟dan Günümüze Standardizasyon Dünyasına Tarihi Bir Işık; Dünyanın Bugünkü Manada İlk Standardı: Kanunname-i İhtisab-ı Bursa”. Yeni Türkiye. c. VI, Sayı 32 (Osmanlı Özel Sayısı), s. 82-85.
ÖZCAN, Tahsin. Fetvalar Işığında Osmanlı Esnafı. İstanbul: Kitabevi, 2003.
SAKAOĞLU, Necdet, Akbayar, Nuri. Anadolu’da Derinin Bin Yıllık Öyküsü, İstanbul: Creative, 2002.
SÜNTER, Faruk. A. “Türkiye‟de Standardlaştırma Çalışmalarının Geçirdiği Aşamalar”. Standard. c. XIII, Sayı 147, s. 3-4.
ŞİMŞEK, Muhittin. TKY ve Tarihteki Bir Uygulaması: Ahilik. İstanbul: Hayat, 2002.
YÜCEL, Yaşar. Kitâbu Mesâlihi’l-Müslimîn ve Menâfii’l- Mü’minîn. Ankara: TTK, 1981.

ISSN: 1308-2140
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: Mehmet Dursun Erdem

Arşiv