Çağatay Türkçesinde eklerde görülen yuvarlaklaşmalardaki eski Anadolu Türkçesi etkisi

Anadolu’da XIII. yüzyıldan başlayarak XV. yüzyılın ikinci yarısına kadar devam eden Türkçeye Eski Anadolu Türkçesi adı verilmektedir. Buna mukabil Orta Asya’da XV ve XIX. yüzyıllar arasında Orta Asya Türklüğünün ortak yazı ve edebiyat dili olarak kullanılan dile de Çağatay Türkçesi adı verilmektedir. Farklı coğrafyalarda olmalarına rağmen Arap – Fars edebî geleneğinin birleştirici etkisiyle bu iki edebî dil arasında belli bir yakınlaşma meydana gelmiştir. Bu çalışmada Çağatay Türkçesinde eklerde görülen yuvarlaklaşmalar üzerinde durulacaktır. Bu yuvarlaklaşmalar, ünsüz erimeleri, dudak ünsüzlerinin baskısı gibi nedenlerle olabildiği gibi, Köktürkçeden beri gelen ve aslî diyebileceğimiz yuvarlaklaşmaların etkisiyle de gerçekleşebilir. Bütün bunlardan farklı olarak Oğuzcanın en güçlü şubesi durumundaki Eski Anadolu Türkçesinin Çağatay Türkçesi üzerinde yuvarlaklaşma yönüyle bir etkisinden de söz etmek gerekir.

The effect of old anatolian Turkish on the roundedness seen in the affixes of Chagatai Turkish

Turkish in Anatolia, which continued from the XIIIth century to the second half of the XVth century, is named Old Anatolian Turkish. On the other hand, the language, which was used as the common language for writing and literature of Central Asian Turks in Central Asia, between XVth and XIXth centuries, is named Chagatai Turkish. A certain affinity occured between these two literary languages with the unifying effect of Arabic - Persian literary tradition, although they were in different geographies. The roundedness encountered in the affixes of Chagatai Turkish will be emphasized in this study. This roundedness can be the result of disappearance of the consonats, pressure of labial consonants or it can occur with the effect of primary roundedness which has come since the time of Kokturkish. Apart from all these reasons, the roundedness influence of Old Anatolian Turkish, which was the most powerful branch of Oghuz language, on Chagatai Turkish should also be mentioned.

PDF

___

AKAR, Ali, (2005), Türk Dili Tarihi, Ötüken Yayınları, İstanbul.
AKAR, Ali, (2008a), “Karışık Dillilik Bakımından Gülistan Tercümesi”, Problemı Filologii Narodov Povolçiya (Bildiri Kitabı), Moskova, s. 20 – 24.
AKAR, Ali, (2008b), “Kırım Tatarcasında Oğuzca Unsurlar”, Uluslararası II. Türkoloji Kongresi Bildiriler II, Mecdunarodnıy Simpozium Dokladı, T.C. Başbakanlık Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Başkanlığı - Kırım Mühendislik ve Pedagoji Üniversitesi, Simferopol, Kırım –UKRAYNA, s. 614 - 624).
ARAT, Reşit Rahmeti, (1987), Makaleler, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara.
BURAN, Ahmet, (2008), Makaleler, (= Turkish Studies Series – V), Ankara.
ÇETİNDAĞ, Yusuf, (2006), “Ali Şîr Nevâî’nin Osmanlı Şiirine Etkisi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
ÇELİKBAY, Ayhan, (2006), “Yeni Uygur Türkçesindeki Ses Hadiselerine Art Zamanlı Bir Bakış”, Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 15, s. 107 – 129.
DİLAÇAR, Agop, (1988), “Türk Lehçelerinin Meydana Gelişinde Genel Temayüllerin Koyulaşması ve Körlenmesi, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi 1957, s. 83 – 93.
ECKMANN, Janos, (1958), “Çağatay Dili Hakkında Notlar”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, s. 115 – 126.
ECKMANN, Janos, (1988), Çağatayca El Kitabı, (Haz. Günay Karaağaç), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
ECKMANN, Janos, (1989), “Memluk Kıpçakçasının Oğuzcalaşmasına Dair”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1964, s. 35 – 41.
EKER, Ümit (2004), Seyyid Kasımî’nin Destanlarının Metin, Aktarım ve Dil İncelemesi (Ses ve Şekil Bilgisi), Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale.
ERCİLASUN, Ahmet Bican, (2007), Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, Akçağ Yayınları, Ankara.
GABAİN, A.VON, (1995), Eski Türkçenin Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
GÖKÇE, Aziz, (2009), “Eski Anadolu Türkçesinden Osmanlı Türkçesine Dudak Uyumu ve Ünsüz Uyumu”, Türkoloji Araştırmaları Dergisi, Cilt: 4 / 3, Bahar, s. 991 – 1012.
GÜLSEVİN, Gürer, BOZ, Erdoğan, (2004), Eski Anadolu Türkçesi, Gazi Kitabevi, Ankara.
GÜLSEVİN, Selma, (2007), “Karay Türkçesinde Oğuzca Unsurlar”, Türkoloji Araştırmaları Dergisi, Cilt: 2 / 2, Bahar, s. 300 – 306.
İNAN, Abdülkadir, (1989), “Kazak ve Kırgız Yazı Dillerinde Dudak Benzeşmesi (Labial Attraksiyon) Meselesi, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1964, s. 67 – 76.
İNAN, Abdülkadir (1956), “Karışık Lehçelerle Yazılan Türkçe Eserler”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, Şubat, Cilt: 5, Sayı: 53, s. 272 – 275.
KARADOĞAN, Ahmet (2003), “Eski Anadolu Türkçesinde Yuvarlaklaşan Ekler”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 2001, Cilt: 1 – 2, Sayı: 44, s. 171 – 179.
KARAHAN, Leyla, (2006), “Eski Anadolu Türkçesinin Kuruluşunda Yazı Dili Ağız İlişkisi”, Turkish Studies / Türkoloji Dergisi I, Sayı: 1, s. 9 – 18.
KASIMHANOV, Babahan, (1987), Seyyid Kasımiyning Edebiy Didaktik Dastanleri, Özbekistan SSR Fen Neşriyatı, Taşkent.
KORKMAZ, Zeynep, (1995), Türk Dili Üzerine Araştırmalar I, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
ÖLMEZ, Zuhal, (2007), “Çağatay Edebiyatı ve Çağatay Edebiyatı Üzerine Araştırmalar”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 9, s. 173 – 219.
SERTKAYA, Osman Fikri, (1970), “Osmanlı Şairlerinin Çağatayca Şiirleri”, İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Cilt: XVIII, s. 133 - 138.
SİNOR, Denis, (2003), “İç Asya Kavramı”, Erken İç Asya Tarihi, (Derleyen: Denis Sinor), İletişim Yayınları, İstanbul.
ŞAHİN, Hatice, (2003), Eski Anadolu Türkçesi, Akçağ Yayınları, Ankara.
TAVKUL, Ufuk, (2003), “Karaçay Malkar Türkçesinin Çerek (Yukarı Balkar) Diyalektinde Tespit Edilen Ses Değişmeleri”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi 142, Şubat, s. 189 – 208.
TEKİN, Şinasi (1974), “1343 Tarihli Bir Eski Anadolu Türkçesi Metni ve Türk Dili Tarihinde 'olga – bolga' Sorunu”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1973 / 1974, s. 59 – 157.
TEKİN, Talat, (2003), Orhon Türkçesi Grameri, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi, İstanbul.
UĞURLU, Mustafa, (2002), “Kırgız ve Türkiye Türkçesi Arasında Bire Bir Kelime Eşdeğerliği, 'Camiyla' Romanındaki Meseleler Üzerine”, (Yay.: Nurettin Demir – Fikret Turan), Scholarly Depth and Accuracy. A Festschrift to Lars Johanson, Grafiker Yayınları, Ankara, s. 389 – 401.
YILDIZ, Mustafa, (2009), “Nogay Türkçesinin Söz Varlığındaki Divanü Lügati’t-Türk Kaynaklı Oğuzca Kelimeler”, Turkish Studies - Türkoloji Araştırmaları Dergisi, Cilt: 4 / 3, Bahar, s. 2322 – 2337.