MUHİBBAN DERGİSİ'NİN II. ABDÜLHAMİT'E KARŞI SİYASİ MUHALEFETİ'NİN MAHİYETİ

19. Yüzyıla Osmanlı devleti ciddi siyasi, askeri, sosyal, kültürel ve ekonomik problemlerle girmiştir. Devletin içine düştüğü bu durumdan kurtuluşu için ön plana çıkarılan modernleşme hareketi devlet ve toplum hayatında kapsamlı bir merkezileşme ve sekülerleşme sonucunu doğurmuştur. Bütün geleneksel kurumlar gibi din ve dini müesseseler de devlet ve toplum üzerindeki hâkim rolünü büyük oranda kaybetmiştir. Resmi İslam bu süreçte reformu meşrulaştırma ve Osmanlı Müslüman cemiyetini Hanefi/Sünni İslam değerleri etrafında aynılaştırarak bir arada tutma misyonlarıyla yeniden tanımlanmıştır. Dinin geride kalan tasavvufî ve batıni yorumlarına yani irfan geleneklerine ise resmi İslam dairesi içerisinde kalma ya da tasfiye olma seçenekleri reform olarak dayatılmıştır. Muhibban söz konusu süreçte, II. Mahmut'tan beri devam edegelen, II. Abdülhamit döneminde daha da otoriter bir hal alan bu politikalara karşı Bektaşilik ve Aleviliğin savunmasını yapmak yani bir var oluş mücadelesi vermek amacıyla kurulmuştur. Dergi, hürriyet ve Meşrutiyet üzerinden Bektaşiliğe yeniden resmi bir hüviyet kazandırmak ve yaşam alanı açmak uğraşında olmuştur. II. Abdülhamit bu bağlamda, istibdatçı yönetim anlayışı, Meşrutiyet'i manipüle ederek ortadan kaldırması, Mithat Paşa'yı katli gibi siyasi konulara dair iddialar üzerinden başka bir dille Bektaşiliğin ümit bağladığı şeyleri yok etmesinden dolayı ağır bir dille eleştirilmiştir.

THE ESSENCE OF MUHIBBAN MAGAZINE'S POLITICAL OPPOSITION AGAINST ABDULHAMID II

Ottoman Empire entered the 19th century withsignificantpolitical, military, social, culturaland economic problems. The modernization movement brought into prominence to save the Empire from the situation it was in, led to a comprehensive centralization and secularism within the state and social life. Like all the traditional institutions, religion and religious organizations also significantly lost their dominant role over the state and society. During this process, formal Islam tried to legitimize the reformandby gathering the Ottoman Muslim society around the Hanafi/Sunni Islamicvalues, it redefined the mission of keeping them together. Under the name of reform, the remaining sufistic and esoteric interpretations of the religion, or the insight traditions, were forced to choose between the options of staying within formal Islam or to be liquidated. Muhibban was founded during this period, to defend Bektashismand Alawism against these policies, which had been on-going since Mahmood II, taking a more authoritative during the era of Abdul Hamid II. In other words, it was aiming to put up a fight for existence. The magazine tried to regain an official identity to Bektashismover freedom and Constitutionalism and to create a new living space. In this context, Abdul Hamid IIwas heavily criticized due to claims related politics, such as his oppressive rule, manipulating and abolishing Constitutionalism, slaughtering Mithat Pasha. That is to say, he wascriticized for demolishing the things that Bektashism pinned their hopes on.

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)

Bâbıâlî Evrak Odası: BEO

Dâhiliye Nezareti Mektubi Kalemi: DH. MKT.

Hatt-ı Hümâyûn Tasnifi: HAT

Ma'ârif Nezareti Mektûbî Kalemi: MF. MKT

Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı: Y. A. HUS.

Yıldız Meşihat Dairesi Maruzatı: Y. PRK. MŞ.

Muhibban Dergisi

Yıl 1: 1, 2, 6 ve 8. sayılar; Yıl 2: 1, 2, 3, 4 ve 5. sayılar; Yıl 3: 3. ve 4. sayılar (Alıntı yapılan sayfa numaraları metin içerisinde verilmiştir)

Ceride-i Sufiyye

Sayı 15-24, 17 Kanun-ı sani 1328, sayfa 2

B) Kaynak Eserler ve Araştırmalar

Abu Manneh, Butrus (2005). "Halidîliğin Yükselişine ve Gelişmesine Yeni Bir Bakış", (Haz. Ahmet Yaşar Ocak), Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler, TTK Yayınları, Ankara, 267-304.

Ahmet Cevdet Paşa (2011). Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, (Haz. Mustafa Gencer), c. I-II, İlgi Kültür Sanat Yayınları, İstanbul.

Ahmed Lûtfî Efendi (1999). Vak'anüvîs Ahmed Lûtfî Efendi Tarihi, (Çev. Ahmet Hazarfen), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.

Aksun, Ziya Nur (2009). II. Abdülhamid Han, Haz. Erol Kılınç, Ötüken Yayınları, İstanbul.

Aşçı İbrahim Dede (2006). Hatıraları, (Haz. Mustafa Koç - Eyyüp Tanrıverdi), c. I-V, Kitabevi Yayınları, İstanbul.

Birinci, Ali (1990). Hürriyet ve İtilaf Fırkası, Dergah Yayınları, İstanbul.

Eliade, Mircea (2013). Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi, Kabalcı Yayınları, İstanbul.

Eliot, Henri (1946). Mithat Paşa'ya Dair Bri Hakikatin Tezahürü, Gün Basımevi, İstanbul.

Erdoğan, Mustafa (2003). Abdülbâkî Baykara Dede(Hayatı Şahsiyati Eserleri ve Şiirleri), Dergah Yayınları, İstanbul.

Eraslan, Cezmi (1994). "II. Abdülhamit'in Hilafet Anlayışı", Sultan II. Abdülhamit ve Devri Semineri Bildiriler (27-29 Mayıs 1992), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Araştırma Merkezi, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul, 94-105.

Gencer, Bedri (2012). İslam Modernizmi, Doğubatı Yayınları, Ankara.

Hanioğlu, M. Şükrü (1985). Osmanlı İttihad Ve Terakki Cemiyeti ve Jön Türklük, İletişim Yayınları, İstanbul.

Hülagu, Metin (1978). "Bir İnsan Olarak Sultan II. Abdülhamid", Devr-i Hamid Sultan II. Abdülhamit, Cilt 3, Erciyes Üniversitesi Yayınları, Kayseri, ss. 223-242.

Işık, Zekeriya (2015a), Şeyhler ve Şahlar-Osmanlı Toplumunda Devlet Tarikat İlişkilerinin Gelişim ve Değişim Süreçleri, Çizgi Kitabevi, Konya.

-------, (2015b). "Osmanlı İmparatorluğu'nda Eğitim-Kültür Politikaları Yoluyla Bektaşilik Ve Kızılbaşlığı Tasfiye Girişimleri (1826 Sonrası)", Gazi Üniv. Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 76, Ankara, 31-53.

-------, (2015c). Osmanlı Toplumunda Devlet-Tarikat İlişkileri, Selçuk Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yakınçağ Bilim Dalı Doktora Tezi, Konya.

İbrahim Temo (2000). İbrahim Temo'nun İttihad Ve Terakki Anıları, (Haz. Bülent Demirbaş), Arba Yayınları, İstanbul.

Kara, İsmail (2005). "Bir Tenkit/Tasfiye Alanı Olarak Tasavvuf ve Tarikatlar", (Haz. Ahmet Yaşar Ocak), Osmanlı Toplumunda Tasavvuf, TTK Yayınları, Ankara, 561-586.

Kara, Mustafa (1993). " Cemiyet-i Sufiyye", İslam Ansiklopedisi, Cilt 7, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 335.

Karpat, Kemal (2010). İslam'ın Siyasallaşması, İst. Bilgi Üniv. Yayınları, İstanbul.

--------,(1993). "Panislamizm ve II. Abdülhamit: Yanlış Bir Görüşün Düzeltilmesi", X. Türk Tarih Kongresi - Kongreye Sunulan Bildiriler, 22-26 Eylül 1986. TTK Yayınları, Ankara, 1331- 1360.

Kazım Karabekir (2011). İttihat ve Terakki Cemiyeti, (Editörler Yücel Demirel-Ziver Öktem), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.

Maden, Fahri (2013). "Muhibban Dergisinde Alevilik-Bektaşilik ile İlgili Yazılar, Şiirler ve Haberler", Alevilik Araştırmaları Dergisi, Sayı 6, Ankara, 125-173.

Mardin, Şerif (2012). Din ve İdeoloji, İletişim Yayınları, İstanbul.

--------, (1999). Jön Türkelrin Siyasi Fikirleri 1895-1908, İletişim Yayınları, İstanbul.

--------,(1997). Türkiye'de Toplum ve Siyaset, İletişim Yayınları, İstanbul.

Ocak, Ahmet Yaşar (1994). "II. Abdülhamit İslamcılığının Tarihi Arka Planı: Klasik Dönem Osmanlı İslam'ına Genel Bir Bakış Denemesi", Sultan II. Abdülhamit ve Devri Semineri Bildiriler (27-29 Mayıs 1992), İstanbul Üniv. Edebiyat Fakültesi Tarih Araştırma Merkezi, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul, 107-123.

Okumuş, Ejder Ve Cihan, Ahmet ve Avcı, Mustafa (2006). Osmanlı Devleti'nde Eğitim, Hukuk ve Modernleşme, Ark Yayınları, İstanbul.

Okumuş, Ejder (2013). Türkiye'in Laikleşme Serüveninde Tanzimat, İnsan Yayınları, İstanbul.

Özkaya R., Yücel (1994). "Tanzimat'ın Siyasi Yönden Meşrutiyet'e Etkileri ve Cemiyet-i İslamiyye Başkan Vekili Muhiddin Efendi'nin Meşrutiyet Hakkındaki Düşünceleri" Tanzimat'ın 150. Yıl Dönümü Uluslararası Semp., 31 Ekim-3 Kasım 1989, 300-321, TTK Yayınları, Ankara, 301-322.

Tahsin Paşa (1990). Tahsin paşa'nın Yıldız Hatıraları, (Haz. Ali Ergenekon), Boğaziçi Yayınları, İstanbul.

Taşğın, Ahmet (2004). "Alevi-Bektaşi Edebiyatında İlk Örnek: Muhibban", Folklor/Edebiyat, Sayı 39, 2004/3, 231-240.

Yörükan, Yusuf Ziya (1998), Şihabeddin Sühreverdî ve Nur Heykelleri, İnsan Yayınları, İstanbul.