İBNÜ'S-SÜBKÎ'NİN KÂIDE Fİ'L-CERHİ VE'T-TA'DÎL VE CEM'ULCEVÂMİ ADLI ESERLERİ ÖZELİNDE HADİS TENKİTÇİLERİNİN UYMASI GEREKEN KURALLAR

Tâcüddîn İbnü's-Sübkî (ö. 1370) cerh ta'dîl ilmi usûlüne dair bilgileri Kâıde fi'l-Cerh ve't-ta'dîl adlı risâlesinde ilk defa derli toplu bir araya getirmekle tanınır. Onun devrine kadar bu konu, birçok hadîs âlimi tarafından elbette incelenmiştir. Ancak o, vermiş olduğu bilgilerle hem ricâl, tabakat ve hadîs usûlü ilminde hem de fıkıh ilmine ilişkin tezkiye adıyla râvî tenkîdinde metodolojik bir yaklaşım göstermektedir. Tespitlerinde cerh ta'dîl bilgisini fakîh kimliğiyle bir araya getirdiği görülür. Bu makalede onun cerh ta'dîl ilminin temel ilkelerine yönelik yaklaşımları - özellikle râvî tenkîdine dair tespitleri bağlamında - ele alınacaktır. Bir hadîs tenkitçisinin uyması gereken bu kurallar, adı geçen eseri yanı sıra Cem'u'l-cevâmi' adlı kitabından da istifâde edilmek sûretiyle örneklerle izah edilecektir. İbnü's-Sübkî'nin gerek Kâıde fi'l-cerh ve't-ta'dîl ve gerekse Cem'u'lCevâmi' eserleri, hadis tenkitçisinin özelliklerine dair yazılmış müstakil birer çalışma değildir. Ancak İbnü's-Sübkî bu eserlerinde aynı zamanda bir fakîh olarak, muaddil râvînin temel özelliklerini öne çıkartmaktadır. Tanık olduğu güncel meselelerden yola çıkarak cerh ve ta'dilin pratik sonuçlarına işaret eder. Bu konuda geçmiş ulemaya bağlıdır; ancak katı bir tutum içinde değildir. Geçmiş âlimlerin taassup içinde yapmış oldukları tartışmaları doğru değerlendirmenin gereğine değinir. Bunun hem dini hem de pratik yönleri râvî tenkidi yapan bir muhaddis için önem arz etmektedir. Zira muhaddis râvîyi cerh ve ta'dile tabi tutarken şüphe ile hareket etmemeli ve kat'i delillere sahip bulunmalıdır.

THE RULES MUST BE FOLLOWED BY CRITICS OF HADITH ACCORDING TO THE WORKS OF IBNU'S-SUBKI'S QAIDAH FI'L-DJARH WA'T-TA'DIL AND JAM'U'L-JAWAMI'

Tâj al-Dîn Ibnu's-Subkî (d. 1370) is known by bringing together information about al-djarh wa'l-ta'dîl methods for the first time in his tractate qaide fi'l-djarh wa'l-ta'dîl. This topic has of course been researched by many other hadith scholars. However, by giving information regarding science of rijal, tabaqat, science of hadith and usul al-fiqh, he shows a methodical approach of exculpate in criticism of narrators. He determines al-djarh wa'l-ta'dîl information together as his faqih identity. This article describes the basic principles of his approach to al-djarh wa'l-ta'dîl, and particularly his determination of criticism of narrators will be discussed. These rules to be followed by a hadith of critic will be researched from the book mentioned above and from Jam'u'lJawami' and It will be presented with examples by being exploited. The Works of Ibnu's-Subkî called Qaide fi'l-djarh wa'l-ta'dîl and Jam'u'l-Jawami' are not solely written on the features of hadith critics. However, in these Works Ibnu's-Subkî, who is also canonist, also emphasizes the basic features of a muaddil narrator. Based on the discussions of topics at his time, he indicates practical results of refutation and amendment. He follows the traditions of former scholars but he does not have bigotry. He emphasizes the need to assess the discussions of practical aspects of this attitude is of great importance for a hadith scholar who does critics of hadith narrators. As a matter of fact the hadith narrator should not act on doubts but have certain proofs when he is refuting or amending the narrator.

___

Abdülaziz, el-Buhârî. (ts.). Alâüddîn Ahmed b. Muhammed el-Buhârî. Keşfü'l-esrâr Şerhu usûli'lPezdevî. I-IV. Dâru'l-kitâbi'l-İslâmî.

Agitoğlu, Nurullah. (2014). "Halku'l-Kur'ân ve Rü'yetullah Konuları Bağlamında İbnü'lMülakkın'ın Buhârî'nin Bab Başlıklarına Yaklaşımı". Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. S.99-123. Yıl 5. Cilt V. Sy.10.

Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî. (1422). el-Ilel ve Ma'rifeti'rricâl. I-III. Vasıyyullah b. Muhammed Abbas (thk). Riyâd. Dâru'l-hânî.

Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî. (2001). el-Müsned, thk. Şuayb el-Arnâûd-Âdil Mürşid (thk). Beyrut. Müessesetü'r-risâle. 2. Bsk.

Ardoğan, Recep. (2011). "Mutezile'nin Halkul'Kur'an Fikrinin Eş'ariyye - Maturidiyye Kelâmına Nüfuzu: Kelâm-ı Nefsi Kavramlaştırması". Usûl: İslam Araştırmaları. S. 15. s. 125-160.

Aşıkkutlu, Emin (1993)."Cerh ve Ta'dîl". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. VII. s. 394 - 401. Ankara.

Aşıkkutlu, Emin. (2005). "Muaddil". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA). C. XXX. s. 304 - 305. İstanbul.

Aybakan, Bilal. (2010)."Sübkî Taceddin". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA). C. XXXVIII. s. 11-13. İstanbul.

Aydınlı, Abdullah. (1988). "Adâlet". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA). C. I. s. 344. Ankara.

Başoğlu, Tuncay. (2012)."Tezkiye", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA). C. XXXXI. s.77-79. İstanbul.

Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdilhâlik el-Basrî. (1408). Müsnedü'l-Bezzâr =el-Bahru'zZehhâr. I-XVIII. Mahfûzu'r-Rahman Zeynullah (thk.). Medine. Mektebetü'l-ulûm ve'lhıkem.1. Bsk.

Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu'fî. (1980). el-Kırâa halfe'l-imâm. Fazlurrahman es-Sevrî (thk.). Kahire. el-Mektebetü's-Selefiyye.1. Bsk.

Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd el-Cevherî. (1987). es-Sıhâh (Tâcü'l-lüga). I-VI. Beyrut. Dâru'l-ilim lilmelâyîn. 4. Baskı.

Çağrıcı, Mustafa. (1998). "Hevâ". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA). C. XVII. s. 274- 276. Ankara.

Çağrıcı, Mustafa. (2013). "Zan", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA). C. XXXXIV, s. 120-122. İstanbul.

Ebu Ğudde, Ebu'l-Fettâh Muhammed b. Beşir b. Hasan. (1990). Erbau resâil fî ulûmi'l-hadîs. Ebû'l Fettâh Ebû Gudde (Thk.). Beyrut. Dâru'l-beşâir.

Elbânî, Nâsıruddin. (1960). Müsâceletü'n ilmiyyetün beyne'l celîleyni'l Izz b. Abdisselam ve'bni'sSalâh havle Salâti'r-reğâib. Nâsıruddin el-Elbânî-Muhammed Züheyr eş-Şâviş (thk.). Beyrut. el-Mektebü'l-İslâmî. 1. Bsk.

Hâkim, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed Nisâbûrî. (1977). Ma'rifetu ulûmi'lhadis. Seyyid Mu'zam Huseyn (thk.). Beyrut. Dâru'l-kütübi'l-ilmiyye. 2. Baskı.

Hatîb, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit el-Bağdâdî (1983). el-Câmi' li ahlâkı'r-râvî. I-II. Mahmûd et-Tahhân. (thk.). Riyad. Mektebetü'l-meârif.

Hatîb, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit el-Bağdâdî (2002). Târîhu Bağdâd. I-XVI. Beşşâr Avvâd (thk.). Beyrut. Dâru'l-garbi'l-İslâmî. 1. Bsk.

Hatîb, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit el-Bağdâdî (ts.). el-Kifâye fî ılmi'r-rivâye, Ebu Abdillah esSüverakî, İbrahim Hamdî el-Medenî, neşr. el-Mektebetü'l-ilmiyye, Medine, ts.

Hâzimî, Ebû Bekr Zeynüddîn Muhammed b. Mûsâ b. Osmân b. Hâzim el-Hâzimî el-Hemedânî (1940). el-İ'tibâr fi'n-nâsih ve'l-mensûh minel âsâr. Haydarâbâd. Dâiretü'l-meârifi'lUsmâniyye. 2. Bsk.

Irâkî, Ebü'l-Fazl Zeynüddîn Abdürrahîm b. el-Hüseyn b. Abdirrahmân (1969). et-Takyîd ve'l-îzâh Şerhu Mukaddimet-İbn-i'-Salâh. Abdurrahman Muhammed Osman. (thk.). medine. elMektebetü's-Selefiyye. 1. Bsk.

İbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh en-Nemerî. (1994). Câmiu beyânil'l-ilm. III. Ebü'l-Eşbal ez-Züheyri (thk.). Dâru İbni'l-Cevzi. Demmâm. 1. Bsk.

İbn Dakîku'l-Îyd, Ebû'l-Feth Takıyyüddîn Muhammed b. Alî b. Vehb el-Kuşeyrî el-Kûsî. (2006). el-İktirâh. Lübnan. Şirketü dâri'l-meşârî. 1. Bsk.

İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. (1952). el-Cerh ve'tta'dîl. Haydarâbâd. Dâiretü'l-meârifi'l-Usmânî. 1. Bsk.

İbn Hacer, Ebü'l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. (1908). Tehzîbü'tTehzîb. I-XII. Hindistan. Matbaatü dâireti'l-meârif. 1. Bsk.

İbn Hacer, Ebü'l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî (1959). Fethu'l-bârî şerhu Sahihi'l-Buhârî. I-XIII. Beyrut. Dâru'l-ma'rife.

İbn Hacer, Ebü'l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. (1971). Lisânu'l-mîzân. I-VII. Beyrut. Müessesetü'l-a'lemî. 2. Bsk.

İbn Hacer, Ebü'l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. (1972). ed-Dürerü'lkâmine fî a'yâni'l mieti's-sâmine. Muhammed Abdilmuîd Zân. (thk.). Saydarâbâd. Dâiretü'l-meârifi'l-Usmâniyye. 2. Bsk.

İbn Hacer, Ebü'l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. (2000). Nüzhetü'n-nazar fî tavzîhi Nuhbeti'l-fiker fî mustalahı ehli'l-eser. Nuruddin Itr (thk.). Dımaşk. Mektebetü Sabbâh. 2. Bsk.

İbn Kesîr, Ebû'l-Fidâ' İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer eş-Şâfiî. (2004). Tabakâtü'ş-Şâfiiyyîn. Kahire. Dâru'l-vefâ. Enver el-Bâz (thk.). 1. Bsk.

İbn Manzur, Ebü'l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî erRüveyfiî. (1993). Lisânu'l-arab. I-XV. Beyrut. Dâru Sâdır. 3. Bsk.

İbnu's-Salah, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ eş-Şehrezûrî. (1986). Mukaddime (Ma'rifetü envâı ulûmi'l-hadîs). Nuruddin Itr. (thk.). Beyrut. Dâru'lfikr.

İbnü's-Sübkî, Tâcüddin Ali b. Abdilkâfî. (1986). Muîdü'n-niam ve mübîdü'n-nikam. Beyrut. Müessesetü'l-kütübi's-sekâfiyye. 1. Bsk.

İbnü's-Sübkî, Tâcüddin Ali b. Abdilkâfî. (1992). Tabakâtü'ş-Şâfiiyyeti'l-kübrâ. I-X. Mahmûd Muhammed et-Tanâhî - Abdülfettâh Muhammed el-Hulv (thk.). Kahire. Dar-u Hicr.

İbnül-Cevzî, Ebu'l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. (1986). edDuafâ ve'l-metrûkûn. I-II (Mücelled). Abdullah el-Kâdî (thk.). Beyrut. Dâru'l-küttübi'lilmiyye. 1. Bsk.

İsfahânî, Ebu'l-Kasım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb el-İsfahânî. (1992). elmüfredât fî ğarîbi'l-Kur'ân. Safvân Adnan ed-Dâvûdî (thk.). Beyrut. Dâru'l-kalem. 1. Bsk.

Kâdî Hüseyin, Muhammed b. Ahmed el-Merverrûzî Ebû Ali. (ts.). Ta'lîka. I-II. Ali Muhammed Muavvaz (thk.). Mekke. Mektebetü nazzâr Mustafa el-Bâz.

Kâdî İyâz, Ebu'l-Fazl İyâz b. Mûsâ b. İyâz el-Yahsubî. (1970). el-İlmâ' ilâ ma'rifeti usûli'r-rivâyeti ve takyîdi's-semâ', Seyyid Ahmed Sakr (thk.). Kahire. el-Mektebetü'l-atîka. 1. Bsk

Karaman, Hayrettin (2001). "Fıkıh". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA). C. XIII. s. 1-14. İstanbul.

Koçkuzu, Ali Osman. (2001). "el-İ'tibâr". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA). C. XXIII. s. 455-456. İstanbul.

Koçyiğit, Talat. (1980). Hadîs Istılahları. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları. No. 146. Ankara. Ankara Üniversitesi Basımevi.

Leknevî, Ebu'l-Hasenât Muhammed Abdülhayy b. Muhammed el-Leknevî. (1987). er-Ref'u ve'ttekmîl fi'l-cerhi ve't-ta'dîl. Abdulfettâh Ebî Ğudde 8thk.). Haleb. Mektebetü'l-matbûâti'lİslamiyye. 3. Bsk.

Leknevî, Ebu'l-Hasenât Muhammed Abdülhayy b. Muhammed el-Leknevî. (2005). et-Ta'lîku'lmümecced alâ Muvattai Muhammed. I-III. Takıyyüddin en-Nedvî (thk.). Dımaşk. Dâru'lkalem. 4. Baskı.

Mâlik b. Enes, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes el-Asbahî el-Yemenî. (1985). el-Muvatta'. Muhammed Fuâd Abdilbâkî. (tlk.). Beyrut. Dâru ihyâi't-türâsi'l-arabî.

Mübârekpûrî, Ebu'l-Ûlâ Muhammed Abdurrahmân b. Abdirrahîm (ts.). Tuhfetü'l-ahvezî. I-X. Beyrut. Dâru'l-kütübi'l-ilmiyye.

Özdemir, Veysel. (2014). "Cerh - Tadîl İlminde Müteşeddit ve Mütesâhil Âlimler ve Değerlendirmelerinden İstifade Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar". Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. C. XII. S. 24. s.129-175.

Râmehürmüzî, Ebû Muhammed İbn Hallâd er-Râmehürmüzî el-Fârisî. (1983). el-Muhaddisü'l-fâsıl beyne'r-râvî ve'l-vâî. Muhammed Accâc el-Hatîb (thk.). Beyrut. Daru'l-fikr. 3. Bsk.

Ruyânî, Ebû'l-Mehâsin Fahrülislâm Abdülvâhid b. İsmâîl b. Ahmed. (2009). Bahru'l-mezheb fi furûı'l- mezhebi'l-İmâm eş-Şâfiî. I-XIV. Târık Fethî es-Seyyid (thk.). Beyrut. Dâru'lkütübi'l-ilmiyye.

Safedî, Ebü's-Safâ Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh. (1998). A'yânu'l-asr ve a'vânu'n-nasr. I-V. Ali Ebû Zeyd, Nebîl Ebû Aşme (thk.). Beyrut. Dâru'l-fikr. 1. Bsk.

Safedî, Ebü's-Safâ Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh. (2000). el-Vâfî bi'l-Vefeyât. IXXIX. Ahmed el-Arnâûd-Türkî Mustafa (thk.). Beyrut. Dâru ihyâi't-türâsi'l-arabî.

Sehâvî, Ebû'l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed. (1986). el-İ'lan bi'ttevbih li-men zemme ehle't-tarih. Franz Rosenthal (thk.). terc. Sâlih Ahmed Ali. Beyrut. Müessesetü'r-Risale.

Sehâvî, Ebû'l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed. (2003). Fethu'l-muğîs bi şerhi Elfiyeti'l-hadîs li'l-Irâkî. I-IV. Ali Hüseyin Ali (thk.). Mısır. Mektebetü's-sünne. 1. Bsk.

Sem'ânî, Ebû Sa'd Abdülkerîm b. Muhammed b. Mansûr. (1962). el-Ensâb. Abdurrahman b. Yahya el-Muallimî (thk.). Haydarâbâd. Dâiretü'l-meârifi'l-Usmâniyye. 1. Bsk.

Suyûtî, Ebû'l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed eş-Şâfiî. (1964). Lübbü'lLübâb fî tahrîri'l-Ensâb. Bağdat. Mektebetü'l-Müsennâ.

Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. (1990). el-Ümm. I-VIII. Beyrut. Dâru'l-ma'rife.

Üzüm, İlyas (2004). "Mezhep". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA). C. XXIX. s. 526- 532. İstanbul.

Üzüm, İlyas. (2006). "Mücessime". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi(DİA). C. XXXI. s. 449-450. İstanbul.

Yâfiî, Ebû Muhammed Afîfüddîn Abdullah b. Es'ad el-Yemenî. (1997). Mir'âtü'l-cenân ve ıbretü'lyakzân fî ma'rifeti havâdisi'z-zamân. I-IV. Beyrut. Dâru'l-kütübi'l-ilmiyye. 1. Bsk.

Yavuz, Yusuf Şevki (1997). "Halku'l-Kur'an". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA). C. XV. s. 371-375. İstanbul.

Yavuz, Yusuf Şevki. (1994). "Ehl-i hevâ". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA). C. X. s. 505-507. Ankara.

Yavuz, Yusuf Şevki. (1995). "Fahreddin er-Râzî". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA). C. XII. s. 89-95. Ankara.

Yüksel, Emrullah. (1991). "Âmidî". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA). C. III. s. 57- 58. Ankara.

Zehebî, Şemsüddin Muhammed b. Ahmed. (1963). Mîzânu'l-i'tidâl fî nakdi'r-ricâl. Ali Muhammed el-Becâvî (thk.). Beyrut. Dâru'l-ma'rife. 1. Bsk.

Zehebî, Şemsüddin Muhammed b. Ahmed. (1985). Siyeru A'lâmi'n-Nübelâ. I-XXV. Şuayb elArnâûd (thk.). Beyrut. Müessesetü'r-Risale. 3. Bsk.

Zehebî, Şemsüddin Muhammed b. Ahmed. (1987). el-Muğnî fi'd-duafâ. Nuruddin Itr-Abdullah b. İbrahim el-Ensârî (thk.). Katar. İdâretü ihyâi't-türâsil İslami.

Zehebî, Şemsüddin Muhammed b. Ahmed. (1990). Zikru men yu'temed kavluhû fi'l-cerhi ve't-ta'dîl. (Erbau resâil fî ulûmi'l-hadîs. Sy. 171-227). Ebû'l Fettâh Ebû Gudde (thk.). Beyrut. Dâru'l-beşâir.

Zehebî, Şemsüddin Muhammed b. Ahmed. (1992). er-Ruvâtü's-sikâti'l Mütekellem fihim bimâ lâ yûcib reddehüm. Muhammed İbrahim el-Mevsılî (thk.). Beyrut. Dâru'l-beşâi. 1. Bsk.

Zehebî, Şemsüddin Muhammed b. Ahmed. (1993). Târihu'l-İslam ve vefayâtü'l- meşâhîri ve'l a'lâm. C. I-LII. Ömer Abdisselam et-Tedmürî (thk.). Beyrut. Daru'l-kitâbi'l-arabî. 2. Bsk.

Zehebî, Şemsüddin Muhammed b. Ahmed. (1998). Tezkiretü'l-huffâz. I-IV. Zekeriya Umeyrât (thk.). Beyrut. Dâru'l-kütübi'l-ilmiyye. 1. Bsk.

Zerkeşî, Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh et-Türkî eş-Şâfiî. (1994). el-Bahru'l-muhît. I-VIII. Kahire. Dâru'l-kütübî. 1. Bsk.

Zerkeşî, Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh et-Türkî eş-Şâfiî. (1998). en-Nüket alâ Mukaddimeti'bni's-Salâh. I-III. Zeynül Âbidin b. Muhammed Belaferîc (thk.). Riyad. Edvâu's-selef. 1. Bsk.