Ökkeş Hakan ÇETİN, Nurşen ÖZKUL FINDIK, Muhammet GÖRÜR

Misis Havraniye Hanı

Misis (Mopsuesta, Mamistra), Tarsus ve Gülek Boğazı yönünden gelip, Adana ve Belen Geçidi üzerinden Kuzey Suriye ve Mezopotamya’ya giden ticari, askeri ve hac yolu üzerindedir. Bundan dolayı stratejik önemi çok büyüktür. Ayrıca Orta Çağ’da Erzurum ve Trabzon yönünden gelen ticaret kervanlarındaki mallar Göksun üzerinden Misis’e inerek buradaki İtalyan tüccarlar tarafından depolanıyor veya Ceyhan Nehri ya da Gökvelioğlu üzerinden Yumurtalık’a gönderilerek dağıtımı yapılıyordu. Bu da Misis’in hemen her dönemde olduğu gibi Orta Çağ’da da önemli bir merkez teşkil ettiğini göstermektedir. Bu nedenle yerleşimde çarşı pazar kadar ticaret yapıları da büyük önem arz etmektedir. Bu yapılardan biri olan ve çalışma konumuzu teşkil eden Misis Hanı, Adana İli, Yüreğir İlçesi, Yakapınar Beldesi, Geçitli/Havraniye Köyü sınırlarında, Ceyhan Nehri üzerindeki Misis Taş Köprü’nün hemen güneydoğu ucunda ve Adana-Ceyhan yolunun doğu kenarında yer almaktadır. 2015 yılında gerçekleştirilen restorasyona yönelik kazı çalışmaları neticesinde toprak altında kalan kısımlarının büyük bir bölümü ortaya çıkarılmıştır. Yapı, kuzey duvarı ve güneydeki dikdörtgen planlı tonoz örtülü bölümler hariç temel seviyesine kadar yıkılmış vaziyettedir. Ancak mevcut kalıntılardan hareketle plan özellikleri kısmen belirlenebilmektedir. Araştırmacılar Memluklu Hanlarını kare planlı ve dikdörtgen planlı olmak üzere iki tipe ayırmaktadır. Misis Hanı da kare planlı, tek katlı ve avlusu galeri biçiminde mekânlarla kuşatılan tip içine girmektedir. Eser, plan, cephe düzeni ve süsleme programı gibi özellikleri dikkate alınarak 14. yüzyıl sonu veya 15. yüzyılın başlarına tarihlendirilebilir.

Misis (Havraniye) Han

Misis (Mopsuesta, Mamistra) is on the commercial, military and pilgrimage route to Northern Syria and Mesopotamia via Adana and Belen Pass, coming from the direction of Tarsus and Gülek Straits. Thus, it is of great strategic importance. In addition, the goods in the trade caravans coming from Erzurum and Trabzon in the Middle Ages were stored by Italian merchants by descending to Misis via Göksun. Or the distribution of goods was made by sending them to Yumurtalık via the Ceyhan River or Gökvelioğlu. This shows that Misis was an important center in the Middle Ages, as it was in almost every period. For this reason, trade structures are as important as the bazaar and market in the settlement. Khan of Misis, which is one of these buildings and constitutes our study subject, is located in Adana Province, Yüreğir District, Yakapınar Town, Geçitli/Havraniye Village borders, just southeast of Misis Stone Bridge on the Ceyhan River and on the eastern side of the Adana-Ceyhan road. As a result of the excavations for the restoration carried out in 2015, most of the parts that remained under the ground were unearthed. The building has been demolished up to the foundation level, except for the northern wall and the rectangular vaulted sections in the south. However, the plan features can be determined partially based on the existing remains. Researchers divide the Mamluk Khans into two types as square and rectangular. Khan of Misis is also included in the square plan, single storey type, the courtyard of which is surrounded by spaces in the form of a gallery. This building can be dated to the end of the 14th century or the beginning of the 15th century, taking into account the features such as plan, facade layout and ornamentation program.

PDF

___

Alishan P.L.M. (1899). Sissouon ou L’Armeno-Cilicie, desccription geographique et historique, Venise Lazere.
Altay, M. H. (1965). Adım adım Çukurova. Çukurova Turizm Derneği.
Avcı, C. ( 2003). İslam-Bizans ilişkileri. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Barker W. B. (1853). Lares and penates or Cilicia and its governors. Ingram, Cooke, And Co.
Baş, A. (1989). Beylikler dönemi hanları. [Yayınlanmamış Doktora Tezi] Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Belâzûri. (1987). Fütûhû’l-Büldân (Ülkelerin Fetihleri). (Çev. Mustafa Fayda). Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Bossert H. (1957 ). 1956 yaz mevsiminde Misis’te yapılan kazı hakkında rapor. Türk Arkeoloji Dergisi, VII (1), Kültür Bakanlığı Yayınları, 40-41.
Bossert H. (1958). 1957 Misis hafriyatı hakkında rapor. Türk Arkeoloji Dergisi, IX(2), Kültür Bakanlığı Yayınları, 5.
Bossert H. (1959). 1958 Misis hafriyatı hakkında rapor. Türk Arkeoloji Dergisi, X(1), Kültür Bakanlığı Yayınları, 11.
Budde, L. (1969). Antike mosaiken İn Kilikien I. frühchristliche mosaiken İn Misis/Mopsuhestia. Beitrage Zur Kunst Des Christlichen Ostens, 5.
Buyruk H. (2011) Sis’i (Kozan) Akdeniz’den Kapadokya’ya bağlayan kervanyolu kaleleri. [Yayımlanmamış Doktora Tezi], Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Buyruk H. (2013). Adana Arkeoloji Müzesi’nde bulunan Hıristiyanlarca kullanılmış iki antik lahit. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(27), 166-177.
Buyruk, H. (2016). Tarihi kervan yolları kavşağında bir kent; Misis. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilim Araştırmaları Dergisi, (15), 236-244. ISSN:1309-9302 Https://Dergipark.Org.Tr/Tr/Download/Article-File/273718
Cantay, G. (2001). Güney-doğu anadolu ticaret yolları ve menzil kuruluşları. Ortadoğu’da Osmanlı Dönemi Kültür İzleri Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri. 25-27 Ekim 2000 Hatay, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı yayınları, 131-137.
Cantay Güreşsever, G. (Tarihsiz). Güneydoğu Anadolu ticaret yolları ve menzil kuruluşları. www.Akmb.Gov.Tr
Davis E. J. (1879). Life in Asiatic Turkey; A journal of travel in Cilicia. Edward Stanford, 55, Charing Cross, S.W.
Demirkent, I. (2005). “Misis”. İslam Ansiklopedisi. 30, Türkiye Diyanet Vakfı, 178-181.
Edwards R. (1987). The fortifications of Armenian Cilicia. Dumbarton Oaks Press.
Eravşar, O. (2007). Anatolia-Syria caravan roads and caravansaries in thirteenth century. Aram, (19), 583-599.
Erdmann, K. (1961). Das Anatolishe karavansaray. des 13. jahrunderts, 1-2. Gebr. Mann Verlag.
Ersan, M. ( 1995). Türkiye Selçukluları zamanında Anadolu’da Ermeniler. [Yayımlanmamış Doktora Tezi], Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Evliya Çelebi (1985). Seyahatname. 9-10, (Çev. Mümin Çevik), Üçdal Neşriyat.
Foss, Clive F. W. (1991). “Mopsuestia". The Oxford Dictionary of Byzantium, Oxford Universty Press, II, 1408.
Freely J. (2008). Türkiye uygarlıklar rehberi 4 Akdeniz kıyıları. (Çev. Tuncay Birkan, Gürol Koca, Aslı Biçen),Yapı Kredi Yay.
Güreşsever, G. (1975). Anadolu’da Osmanlı devri kervansaraylarının gelişmesi. [Yayımlanmamış Doktora Tezi], İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Hawarı, M. (2001). Khan Al-Lubban: A caravansarai on the Damascus-Jerusalem road. Levant, (33), 7-20.
Hıld, F. H.Hellenkemperi & H.Humger (1990). Tabula Imperii Byzantini V. Kilikien und Isaurien. 1. denkschriften / Österreichische Akademie der Wissenschaften. Philosophisch-historische Klasse, 215.
Hıllenbrand, R. (2000). Islamic architecture: form, functiona and meaning. Edinburgh University Press, 331-376.
İbnü‟L-Esir. (2008). El-Kâmil Fi‟T-Târih, (Çev: Ahmet Ağırakça…(Ve Öteki…)), Bahar Yayınları.
İzgiz, S. (1969). Misis, Kozan ve Belendeki Türk eserleri. [Yayımlanmamış Lisans Tezi], İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü.
Kum, N. (1958). İslam ve Osmanlı Türkleri devrinde Misis: anıtlar kitabeler. Anadolu Araştırmaları, 1 (2), 97-108.
Langlois V. (1861). Voyage dans la Cilicie et dans les montagnes du Taurus execute pendant les annees 1852-1853. Hachette Lıvre-BNF.
Lubban, M. (2001). Şam-Kudüs yolu üzerindeki kervansaraylar. Levant The Journal Of The Council For British Research İn The Levant, 33(1), 7-20.
Mandel Khân, G. (1988). I caravanserragli Turchi. Lucchetti, Bergamo.
Marjorie L., Raso C& Hillenbrand. R. (1992). Mamluk caravansarais in Galilee. Levant, 24, 55-94
Marjory V. & Williams S. (1954). Clician survey ( Kilikya Araştırmaları). Anatolian Studies, (IV), 121-174.
Müderrisoğlu, F. (2001). Osmanlı döneminde Anadolu sağ yolunun Adana-Antakya üzerindeki menzillerin bugünkü izleri. in: Ortadoğu’da Osmanlı Dönemi Kültür İzleri Uluslar Arası Bilgi Şöleni Bildirileri. Papers Submitted To International Symposium On Ottoman Heritage İn The Middle East, 441-448.
Otto-Dorn, K. (1953). Islamische denkmaler Kilikiens. Jahrbuch Für Kleinasiatische Forschung. Band II Heft 2, Heidelberg, 113 - 126, Taf. XVII - XXV.
Özmen, Ö. (2000). Adana’nın tarihsel yapı dokusu: kaleler, kervansaraylar-hanlar ve camiler, Efsaneden Tarihe Tarihten Bugüne Adana: Köprübaşı. (Haz. Erman Artun Ve M.Sabri Koz), Yapı Kredi Kültür Yayınları.
Özkul Fındık, N. (2021). Human figures on ceramics from Misis in Medieval Anatolia. Glazed Wares As Cultural Agents İn The Byzantine, Seljuk, And Ottoman Lands. © Koç University Press,
Koç University Research Center For Anatolian Civilizations (ANAMED) Series, 215-232. Palaz Yıldırım. S.(2019). Kırkgöz han üzerine bir değerlendirme. Akademik Hassasiyetler, 6, 223- 257.
Ramsay, W. M. (1903). Cilicia, Tarsus and the great Taurus pass. İn: Geographical Journal, October, 357 - 410.
Salman İ. (2008). Adana valiliği, Adana ilçeleri kültür envanteri II. Ulusoy Ofset. Salmari G. & D’agata (2011). Cilicia survey project. Edizioni ETS.
Sayar H. M. (1992). Doğu Kilikya’da epigrafi ve tarihi-coğrafya araştırmaları 1990. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Kültür Bakanlığı Yayınları, IX, 203-221.
Sayar H. M. (2002). Doğu Kilikya’da epigrafi ve tarihi-coğrafya araştırmaları. Araştırma Sonuçları Toplantısı, I(20), Kültür Bakanlığı Yayınları, 59-70.
Sayar H. M. (2003). Doğu Kilikya’da epigrafi ve tarihi-coğrafya araştırmaları 2003. Araştırma Sonuçları Toplantısı, I (21), Kültür Bakanlığı Yayınları, 155-168.
Sauvaget, J. (1939). Caravanserails Syriens de Moyen-Âge, caravanserails Mamelouks. in: Ars Islamica. (VI), 48-55.
Sauvaget, J. (1940). Caravanserails Syriens de Moyen-Âge, II. caravanserails Mamelouks. in: Ars Islamica. (VII), , 1-19.
Schultze, V. (1926). Altchristliche stadte und landschaften kleinasien II. Druck und Verlag von C. Berteismann in Gütersloh.
Sümer, F. (1963). Çukurova tarihine dair araştırmalar. Tarih Araştırmaları Dergisi, 1(1), 1-98.
Süryani Mikhail (1899-1924). Chronique de Michel le Syrien, Patriarche Jacobite d’Antioche: 1166-1199 . Nşr. ve Trc. J. - B. Chabot. Typographie de l'Académie de Saint-Lazare.
Şaman, N.(1995). Karma tipte hanların bir çeşitlemesi üzerine görüşler. Dokuzuncu Milletlerarası Türk Sanatarı Kongresi, 23-27 Eylül 1991. Kültür Bakanlığı Yayınları, 299-308.
Şener, Y. S. (2016). Misis (Havraniye) kervansarayı malzeme koruma raporu.
Tavernarı, C.(2010). Medıeval road caravanseraıs in Syria: an archaeologıcal approach, Proceedings Of The 6th International Congress On The Archaeology Of The Ancient Near East May, 5th10th 2009, “Sapienza” - Università Di Roma. (Edited By Paolo Matthiae, Frances Pinnock,
Lorenzo Nigro And Nicolò Marchetti With The Collaboration Of Licia Romano), Harrassowitz Verlag.
----- .(2010). From the caravanserai to the road: proposal for a preliminary reconstruction of the Syrian road networks during the Middle Ages.
Https://www.Researchgate.Net/Publication/281693580, 711-727.
Texier C. (2002). Küçük Asya, coğrafyası, tarihi ve arkeolojisi, I-III. (Çev. Ali Suat), Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı Yayınları . Thomas K.T. (2004). The arts of Christian communities in the Medieval Middle East. Byzantium, Faith and Power (1261-1557), (Ed. H.C. Evans). Yale University Press.
Türkiyede vakıf abideleri ve eski eserler (1983). C.1. Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları. Umar B. (1993). Türkiye’deki tarihsel adlar. İnkılâp Yayınları.
Ünal A. & Girginer S. (2007). Kilikya-Çukurova, ilk çağlardan Osmanlılar dönemi’ne kadar Kilikya’da tarihi coğrafya, tarih ve arkeoloji. Homer Kitabevi.
Ürgenç O. (2013). Büyük Adana vilayeti. Ulusoy Matbaası.
Wimmel, R. (2011). En passant par la Cilicie architecture subrégıonale des caravanséraıls dans une régıon frontalıère. 4ème Congrès Du Réseau Asie & Pacifique 4th Congress Of The Asia & Pacific Network 14-16 Sept. 2011, 1-23.
Von Oldenburg, W. (1859). Reise nach Syrien Kleinarmenien und in’s Heilige. neşr ve Almanca ter. J.C.M.Laurent