14. Yüzyıl Osmanlı Beyliği’nin Gizli Tanıkları: Arkeolojik ve Mimari Miras

Osmanlı Beyliği’nin kuruluş dönemi çok sayıda bilimsel yayına konu olmasına karşın bu dönemin sadece tarihi değil, kültür, sanat, mimari, ekonomi, kurumsal yapı gibi bir çok olgusuna dair bilgilerimiz son derece sınırlıdır. Osmanlıların kökenleri ve Beyliğin kurulduğu tarih konusunda bile hâlâ birçok farklı görüş bulunmaktadır. Osmanlı Beyliği’nin 14. yüzyılına dair bilinenlerin büyük bir kısmı 15. yüzyılın ikinci yarısından sonra yazılmış Osmanlı kroniklerinde yer alan verilerden oluşmaktadır. Bu bağlamda modern tarih araştırmalarındaki birbirinden kopuk, bütünlüğü olmayan bilgiler ile birçok hususta farklı görüş ve düşüncelerin varlığı daha iyi anlaşılmaktadır. Bu ortamda alternatif alan çalışmaların yeterli düzeyde olmayışı, var olan çalışmalarının ise disiplinler arası ortak çalışma eksikliği sebebi ile göz ardı edilmesi önemli bir diğer sorundur. Bu makalenin temel amacı, erken Osmanlı döneminin sosyo-kültürel yapısına ilişkin arkeolojik ve mimari verilerin önemini vurgulamaktır. Bu amaçla Osmanlı Arkeolojisi’nin Osmanlı araştırmaları açısından önemini dönem tarihinin öne çıkan tarihsel olay-olguları örneklenerek tartışılmaya çalışılacaktır. Döneme dair bir diğer önemli veri / bilgi kaynağı da Osmanlı mimari eserleridir. Düzgün ve doğru okunursa, mimari eserler / kalıntılar arkeologlar, sanat tarihçileri, mimarlar ve tarih uzmanları başta olmak üzere bir çok bilim insanı için birer belge niteliğinde içerik sunmaktadır. Bu makalede, mimari veriler kültürel etkileşim ve sosyal kültürel yapı bağlamında ele alınarak değerlendirilecektir

PDF

___

Ağırgöl, M. (2020). Koruma kuramları ve mevzuat kapsamında Türkiye’de yapılan Türk İslam dönemi kazılarına ilişkin değerlendirme, [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi], Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
Altınsapan vd., (2010). Karacahisar kalesi 2009 yılı temizlik ve kazı çalışmaları. XIV. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu. Konya, 1-17.
Altınsapan, E. & Palalı, M. (2018). Osmanlı beyliğinin kurulduğu yer, Eskişehir Karacahisar Kalesi kazı buluntuları (2011-2014), Doğukütüphanesi Yayınları.
Altınsapan, E., Demirel Gökalp Z., Yılmazyaşar, H. & Gerengi, A. (2015). 2011-2014 kazıları ışığında Eskişehir Karacahisar kalesi, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3, (10), 621- 633
Arık, M. O. (1999). Türk kültürüne yönelik arkeolojik çalışmalar ve sorunları, Uluslararası Dördüncü Türk Kültür Kongresi, Ankara (1999), 43–59.
Artuk, İ. (1980). Osmanlı Beyliğinin kurucusu Osman Bey’e ait sikke, I. Uluslararası Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi (1071- 1920) Kongresi., (Ed.) O. Okyar, H. İnalcık) Ankara, 27-33
Aslanapa, A., Yetkin, Ş. & Altun, A. (1988). İznik çini fırınları kazısı II. Dönem 1981-1988.
Aslanapa, O. (1964-65). İznik’te Sultan Orhan İmâret Camii kazısı. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Yıllığı, I, 16-31 . Âşık Paşazade (2003). Osmanoğulları'nın tarihi, (Çev.) Kemal Yavuz, M. A. Yekta Saraç, K Kitaplığı.
Atsız, (1992). Aşıkpaşaoğlu tarihi. Kültür Bakanlığı Yayınları.
Aykut, N. Ş. (2002). Osmanlı sikkeleri. Türkler, c. 10, 823-841, Ankara.
Ayverdi, E. H. (1957). Orhan Gazi devrinde mimari. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yıllık Araştırmalar Dergisi, I, 115-197.
Ayverdi, E. H. (1962). Mudurnu’da Yıldırım Bayezid manzumesi ve taş vakfiye. Vakıflar Dergisi, V, 79-92.
Ayverdi, E. H. (1966). Osmanlı mimarisinin ilk devri. İstanbul: Fetih Cemiyeti Yayınları.
Baram, U. & Carrol, L. (Ed.) (2000). A Historical archaeology of The Ottoman Empire - Breaking New Ground, Kluwer Academic Publishers.
Baram, U. (2002). The development of ottoman archaeology in Israel: An overview and prospects. Historical Archaeology, 36 , 12–29.
Baram, U. & Carrol, L. (Ed.) (2004). Osmanlı Arkeolojisi, Kitap Yayınevi. Batur, A. (1970). Osmanlı camilerinde almaşık duvar üzerine. Anadolu Sanatı Araştırmaları, 2, 135-227.
Bintliff, J. (2015). The archaeology of Ottoman to early modern Greece. Recent Developments in the Archaeology of Greece, Leuven, Pharos Supplement, 347-369.
Çağaptay, S. (2011). Depremler, arkeoloji ve Bursa’nın erken Osmanlı döneminin anatomisi, Uluslararası Katılımlı XV. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, (Ed.) Z. D. Gökalp vd. Eskişehir, 179-190.
Çağaptay, S. (2014). Archaeology report: Results of the Tophane area GPR surveys, Bursa, Turkey. Dumbarton Oaks Papers, 68 (113), 145-179.
Demircan, H. (1993). Orhan Gazi ve Gregory Palamas, [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi], Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Demirsar Arlı, B. (2011). An Evaluation of Iznik excavation results between 1981-2009, Arab Historical Review for Ottoman Studies, Tunis, 61-77.
Dikkaya, F. (2015). The historical archaeology of the early ottomans: A new perspective on arguments about the foundation of the Ottoman empire, [Yayınlanmamış doktora tezi], İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi, Tarih Bölümü.
Emecen, F. (2012). Gazâya dair XIV. yüzyıl kaynakları arasında bir gezinti, İlk Osmanlılar ve Batı Anadolu Beylikler Dünyası, Timaş Yayınları, 115-126.
Ersen, A. (1986). Erken Osmanlı mimarisinde cephe biçim düzenleri ve Bizans etkilerinin niteliği. İstanbul: İTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları.
Gökbilgin, T. (1953). Murad I. tesisleri ve Bursa İmareti vakfiyesi. Türkiyat Mecmuası, X, 217- 234.
Imber, C. (1993). The legend of Osman Gazi, The Ottoman Emirate (1300-1389), (Ed.) Elizabeth A. Zachariadou,. Rethymnon, 67-76.
Imber, C. (1997). Osman Gazi efsanesi, Osmanlı Beyliği (1300-1389). (Ed.) Elizabeth A. Zachariadou, (Çev. G. Çağalı Güven, İ. Yerguz, T. Altınova), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 68-77.
Imber, C (2000). İlk dönem Osmanlı tarihinde düstur ve düzmece, (Çev.) F. Acun, Söğüt'ten İstanbul'a: Osmanlı Devleti'nin Kuruluşu Üzerine Tartışmalar (Der.) O. Özel, M. Öz., 271- 300.
İbn Batuta. (2004). İbn Battuta seyahatnamesi I-II. Yapı Kredi Yayınları / Kazım Taşkent Klasik Yapıtlar Dizisi.
İnalcık, H. (2000). Aşıkpaşazâde tarihi nasıl okunmalı ?, Söğüt'ten İstanbul'a: Osmanlı Devleti'nin Kuruluşu Üzerine Tartışmalar, (Der.) O. Özel, M. Öz., 119-145.
İnalcık, H. (2009) Devleti Aliye (Osmanlı İmparatorluğu üzerine araştırmalar-I). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
İnalcık, H. (2010). Osmanlı tarihini yeniden yazmak: Kuruluş. İstanbul: Hayy Kitap.
Jennings, R. C. (2015). Gazi tezi üzerine düşünceler, Söğüt’ten İstanbul’a: Osmanlı Devletinin Kuruluşu Üzerine Tartışmalar, İmge Kitabevi, 429-442.
Kafadar, C. (2010). İki cihan aresinde, Birleşik Yayınevi.
Kovács, G. & Tomka, G. (2003) The Archaelogy of the Otoman Period, XII. Chapter: The Middle Ages and the Post-Medieval Period, Hungarian Archeology at the Turn on the Millennium, (Der. J. Laszlovszky), Budapest., 405-413.
Körpe, R. (Baskıda) Tarih araştırmalarında yeni bir metot: Osmanlı arkeolojisi, Uluslararası Prof. Dr. Halil İnalcık Tarih ve Tarihçilik Sempozyumu, (Ankara, 10 Nisan- 13 Mayıs 2017, Baskıda) Kütük, S. (1986). Bizans galerisi kazısı, (Yayınlanmamış Rapor), Bursa Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Arşivi.
Lindner, R. P. (2015). İlk dönem Osmanlı tarihinde itici güç ve meşruiyet, Söğüt’ten İstanbul’a: Osmanlı Devletinin Kuruluşu Üzerine Tartışmalar, İmge Kitabevi, 407-428.
Lowry, H. (2010). Erken dönem Osmanlı Devleti’nin yapısı. Bilgi Üniversitesi Yayınları. Magoulias, Harry J. (1975). Decline and fall of Byzantium to the Ottoman Turks, Detroit: Wayne State University Press.
Mclaughlin, B. S. (2017) An annotated translation of Emperor John VI Kantakouzenos, History, Book III, [MPhil/PhD theses in progress], Hellenic Institute, Royal Holloway, University of London, UK.
Ménage, V. L. (1963). The Menaqib of Yakhshi Faqih, Bulletin of the School of Oriental and African Studies 26, 50-54.
Miller, T. S. (1975). The History of John Cantacuzenus (Book IV): Text, Translation and Commentary, The Catholic University of America.
Neşrî (1949). Kitab-ı Cihanüma 1. (Haz.) F. R. Unat & M. A. Köymen. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Nikoloudis, N. (1996). A Translation and commentary of the demonstrations of histories, Athens. Oruç Bey (2009). Osmanlı tarihi. (Sadeleştiren) N. Öztürk. Çamlıca Yayınları.
Ousterhout, R. (1995). Ethnic identity and cultural appropriation in Early Ottoman architecture. Muqarnas, 12, 48-62.
Öcalan, H. B. vd. (2013). Bursa vakfiyeleri I., Bursa Kültür A. Ş.
Özer, M. (2014). Edirne Sarayı (Saray-ı Cedid-i Âmire) kısa bir değerlendirme, Bahçeşehir Üniversitesi Yayınları.
Paksoy, İ. G. (2014). Osman Gazi’nin şimdiye kadar yayımlanmış tek gümüş sikkesi üzerine düşünceler, I. Uluslararası Anadolu Para Tarihi ve Numismatik Kongresi, Bildiriler (Ed.) K. Dörtlük, O. Tekin & R. B. Seyhan, İstanbul, 443-456.
Peker, A. U., vd. (2017) Zigetvar Kanunî Sultan Süleyman Türbe-Palankası’nda Araştırma ve Arkeolojik Çalışmalar 2015-2017, Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, Antalya, Türkiye, 26 - 27 Ekim 2017, 93-157
Pere, N. (1968). Osmanlılarda madeni paralar, İstanbul: Yapı ve Kredi Yayınları.
Petersen, A. (2017). Under the Yoke: The Archaeology of the Ottoman Period in Bulgaria. Journal of Islamic Archaeology, 4(1), 23–48.
Philippidis-Braat, A. (1979). La captivité de Palamas chez les Turcs: Dossier et commentaire, Travaux et Mémories 7, 109-221
Pitcher, D. E. (2001). Osmanlı İmparatorluğu’nun tarihsel coğrafyası, (Çev.) B. Tırnakçı. Yapı Kredi Yayınları.
Sadettin Efendi. (1999). Tacüt Tevarih I., (Haz.) İ. Parmaksızoğlu. Kültür Bakanlığı Yayınları.
Şener, Y. S. (1997). XIV. yüzyıl Bursa yapılarında erken Osmanlı duvar örgüsü. Türk Etnografya Dergisi, 20, 193-249.
Tekin, O. (1999). Osmanlı İmparatorluğu’nda para, Osmanlı Ansiklopedisi, c. 3, 169- 179.
Teoman, B. (2020). Erken Dönem Osmanlı sikkeleri (1299-1453), Fetih Öncesi Osmanlı Sanatı ve Mimarisi, (Ed.). Y. Özbek & A. Budak. LiteraTürk Yayınları. 399-434.
Tüfekçioğlu, A. (2001). Erken Dönem Osmanlı mimarisinde yazı. Kültür Bakanlığı Yayınları.
Uzunçarşılı, İ. H. (1945). Gazi Orhan Bey’in hükümdar olduğu tarih ve ilk sikkesi,, TTK Belleten, IX, 207-211.
Ürer, H. (2018). Türk İslam arkeolojisi ve terminolojisi, Ege Yayınları.
Van Dieten, J. A. (1973) Nikephoros Gregoras, Rhomäische Geschichte: Historia Rhomaike. Stuttgart.
Wittek, P. (2012). The Rise of the Ottoman Empire, studies in the history of Turkey, Thirteenth- Fifteenth Centuries, (Ed.) Colin Heywood, London.
Yenişehirlioğlu, F. (1987). Tuzla’da Hüdavendigar Camii. Rölöve ve Restorasyon Dergisi, 6, 5-14.
Yenişehirlioğlu, F. (2005). L’archeologie historique de l’Empire ottoman: Bilan et perspectives, Turcica, 37., 245–265.
Yılmaz, H. (2019). Osman Gazi’nin 700/1300-1301’de Yenişehir’de bastırdığı üçüncü sikkesi, Vakanüvis, 81-120.
Yılmazyaşar, H. (2003). Orhan Gazi döneminde İznik kenti ve mimarisi, [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi], Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Yılmazyaşar, H. (2017). Bursa’dan Kosova’ya: Hüdavendigar (I. Murad) dönemi Osmanlı mimarisi, [Yayınlanmamış doktora tezi], Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Yurteser Yılmaz, S. T. (Ed.),( 2021). Osmanlı Devleti’nin yönetim merkezi Bursa Bey Sarayı, Bursa Büyükşehir Belediyesi Kitaplığı.
Zachariadou, E. A. (2000). İlk Osmanlılara dair tarih ve efsaneler. (Der. M. Öz ve O. Özel) Söğüt’ten İstanbul’a, İmge Kitabevi, 341-396.
Zachariadou, E. A. (2000). İlk Osmanlılara dair tarih ve efsaneler. İstanbul'a: Osmanlı Devleti'nin Kuruluşu Üzerine Tartışmalar (Der.) O. Özel, M. Öz., 341-396.
Kazı ve Yüzey Araştırmaları (2021, Aralık 23). kulturvarlıkları.gov.tr.
http://www.kulturvarliklari.gov.tr/TR,44150/kazi-ve-yuzey-arastirmalari-faaliyetleri.html Yenişehir Sarayı (2021, Aralık 23). milliyet.com.tr.
http://www.milliyet.com.tr/osmanli-nin-ilk-sarayi-gunyuzune-gundem-1881839/ İKÜ Türk İslam Arkeolojisi (2021, Aralık 23). ikcu.edu.tr. https://turk-islamarkeolojisi.ikcu.edu.tr
ÇOMÜ Osmanlı Arkeolojisi (2021, Aralık 23). comu.edu.tr. https://ubys.comu.edu.tr/AIS/OutcomeBasedLearning/Home/Index?id=6815&culture=