Kars Mağaracik, Greek Village and its Chapel

Kars, 1877-1878 arasında, “93 Harbi” olarak bilinen Osmanlı-Rus Savaşı’nda, 1877 yılında Rus ordusu tarafından işgal edilmiştir. Kent, 1878-1918 arasında 40 yıl Rus yönetimi altında kalmıştır. Bugünkü adı Ataköy olan Mağaracık, Kars’ın 13 km güneyinde yer alır. Mağaracık, 1878’den sonra Rusların Kars’ı yönettikleri dönemde Pontus’tan (Trabzon) gelen Rumların yerleştirildiği göçmen köylerinden biridir. 1886 Rus kayıtlarına göre köyde 68 hane, 322 erkek, 306 kadın toplam 628 Rum yerleşiktir. 1918’de köyün Rum nüfusu 1300 kişi olarak tahmin edilirken, 1919’da bu rakamın 1600 kişiye çıktığı görülür. Mağaracık köyünün yerleşim alanının dışında bulunan Rumlara ait tek nefli şapelin ele alındığı metinde, köyün tarihine kısaca değinilmiş ve arazi çalışmalarının verileri çerçevesinde yapı tanıtılmıştır. Şapel, köyün güneydoğusunda, yerleşim alanın biraz dışında bir dere yatağının kenarında, yamaçta yer alır. Yapı 2013’de yüzey araştırması kapsamında mimari olarak incelenmiş ve belgeleme çalışmaları tamamlanmıştır. 2018’de de bölgede araştırma yaparken yeniden ziyaret edilerek durumu kontrol edilmiştir. Yapının inşa tarihi bilinmemekle beraber mevcut veriler dikkate alındığında 1879-1918 arasında, Rus döneminde yapıldığı düşünülmektedir. Şapel, doğu-batı doğrultusunda dıştan, apsis dâhil, 8.95 m uzunlukta, 5.34 m genişlikte dikdörtgen, içten ve dıştan yarım daire tek apsislidir. Mağaracık köyündeki şapel, küçük boyutlu, basit planlı olsa da Kars’ta Rus döneminde yaşamış Rum nüfusun dini yapıları hakkında fikir vermesi açısından önem taşımaktadır.

PDF

___

Allen, W. E. D. (1927). New political boundaries in the Caucasus. The Geographical Journal, vol. 69, No. 5 (Mayıs), 430-441.
Allen, W.E.D. & Muratoff, P. (1953). Caucasian battlefields: A history of the wars on the Turco- Caucasian border 1828-1921. Cambridge University press.
Anonim. (1985). Türkiye’de mülki idare bölümleri. İçişleri Bakanlığı yayınları.
Anonim. (1986). Genel nüfus sayımı idari bölünüş, 20.10.1985. T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, yayın no: 1211, yayın tarihi: 21.10.1986.
Anonim. (1991). 1990 Genel nüfus sayımı idari bölünüş. T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, yayın no: 1457, yayın tarihi: 25.04.1991.
Athanasiadis, A. (ed.). (2012). Χωριά και πόλεις του Καρς, όπου εγκαταστάθηκαν καν έςησαν Ελληνικοί πληθυσμοί κατά τα έτη 1878-1920. Pantokomi.
Badem, C. (2010). Çarlık Rusyası yönetiminde Kars vilayeti. Birzamanlar yayıncılık.
Badem, C. (2018). Çarlık Rusyası yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin 1878-1918. Aras yayıncılık.
Gazi Ahmet Muhtar Paşa. (1996). Anılar -2- sergüzeşt-i hayatım’ın cild-i sanisi. Sadeleştirerek yayına hazırlayan Nuri Akbayır, eski yazıdan aktaran Yücel Demirel, Tarih Vakfı Yurt yayınları 33.
Karagöz, E. & Kinigopulos, K. (2016). Güneybatı Kafkasya Kars Rumları ve Konstandinos Kinigopulos’un anıları. Yayına hazırlayan Bingür Sönmez, tercüme Despina Eftinyadis, BYK-Babıali Kültür yayınları.
Karal, E.Z. (1995). Osmanlı tarihi, VIII. cilt, birinci Meşrutiyet ve istibdat devirleri 1876-1907. Türk Tarih Kurumu basımevi, dördüncü baskı. Lavrentidis, I. (1971-1972). Η κατά το 1895-1907 μετοικεσία Ελλήνων Ποντίων του Καυκάσου εις Ελλάδα. Αρχείων Πόντου 31, 395-515.
Maravelakis, M. & A. Vakalopoulos. (1955). Αι προσφυγικαί εγκαταστάσεις εν τη περιοχή Θεσσαλονίκης, Selanik.
Mavrogenis, S. (1963). Το κυβερνείον του Καρς του Αντικαυκάσου (Κάρσκαγια όμπλαστ) και το εν αυτώ Ελληνικόν στοιχείον κατά την περίοδον 1878-1920. Selanik.
Sağır, G. (2014). Kars ili ve çevresinde yer alan Ortaçağ Ermeni kiliseleri yüzey araştırması 2013
yılı çalışmaları. 36. Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu (2-6 Haziran 2014-Gaziantep), 32. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 2, 447-464.
Sağır, G. (2020). Kars’ın Rus yönetimine geçtiği 1878 yılında Rum yerleşimi Vezinköy ve Peygamber Elias şapeli. History Studies, 12/5, Ekim, 2821-2843.
Samoulidis, C. S. (2010). Το χρονικο του Καρσ και η ματαιωμενη δημοκρατια του Ποντου. Selanik.
Xanthopoulou-Kyriakou, A. (1993-1994). Μεταναστεύσεις Ελλήνων στον Καύκασο κατά τον 19ο αιώνα. Δελτίο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών (ΔΚΜΣ), sayı 10, 91-172.
Xanthopoulou-Kyriakou, A. (1996). The migration of Pontic Greeks from the Russian Caucasus to Macedonia (1912-1914). Balkan Studies, 37(2), 271-288.