Eskihisar Kalesi

: Bu makalenin konusunu oluşturan Eskihisar Kalesi, Bizans dönemindeki adı Niketiaton olduğu düşünülen Gebze, Eskihisar Köyü’nde yer almaktadır. Makale kapsamında, Niketiaton’un yeri, kalenin tarihi ve mimari özellikleri tartışılmıştır. İç kale, planı, konut ve şömine gibi mimari unsurları ile dokuzuncu ve on dördüncü yüzyıllar arasında savunma açısından önem kazanan Bithynia Bölgesi'nin savunma, ulaşım ve ticaret ağını oluşturan savunma yapıları arasında ilginç bir örnektir. Kuzeybatı ve batı Anadolu'daki diğer savunma yapıları ile yaptığımız karşılaştırmalar sonucunda iç kalenin kısmi çerçeveli teknik ve tuğla bezemeler içeren malzeme ve teknik uygulamalarının, Foss tarafıdan Lydia yapılarında tespit edilen ve Laskarisler dönemine tarihlenen uygulamalar ile benzerlik kurarak on üçüncü yüzyıla tarihlendirilebileceğini düşünüyoruz. Bölgenin tarihi arkaplanı göz önüne alındığında, iç kale Körfezin Ioannes Vatatzes döneminde yeniden Bizans egemenliğine girdiği 1241 yılı sonrasına, on üçüncü yüzyılın ikinci yarısına tarihlenebilir. Foss tarafından verilen tarihlendirme önerileri tarih kayıtları ile uyumludur ancak kalenin malzeme ve teknik verileri kaynaklarda Niketiaton hakkında verilen kayıtlar ile uyumsuz olarak daha geç bir tarihe işaret etmektedir. Bizans savunma yapıları hakkında kapsamlı ve detaylı çalışmaların az sayıda olması malzeme ve teknik değerlendirmeye dayalı tarihlendirme yapabilmek için yeterli karşılaştırma verisinin olmamasına neden olmuştur. Malazgirt Muharebesi ile İstanbul'un fethi arasındaki dönemde özellikle kuzeybatı Anadolu'da inşa edilen savunma yapılarının detaylı bir şekilde incelenmesinin Bizans ve Osmanlı tarihi ve mimarisi açısından önemli veriler sağlayacağı açıktır.

PDF

___

Arel, A. (1990). Foça bağ evleri ve kule-ev geleneği. VII. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 18-23 Mayıs Antalya, Ankara Üniversitesi Basımevi, s.43-73.
Avcı, H., Özbay, İ. (1996). Eskihisar Kalesi 1994 yılı kazı çalışmaları. VI. Müze Kurtarma Kazıları Semineri, 415–449, Kültür Bakanlığı.
Aylward, W. (2010). The late byzantine fortifications at Pegae on the Sea of Marmara. A. Ödekan, E. Akyürek, N. Necipoğlu (Ed.). (İ. Türkoğlu Çev.). Uluslararası Sevgi Gönül Bizans Araştırmaları Sempozyumu Bildiriler İstanbul 25-26 Haziran 2007, .342-356. Vehbi Koç Vakfı.
Bahar, B. (2013). İzmit Körfezi Bizans Dönemi savunma yapıları bağlamında Gebze, Eski- hisar Kalesi. [Yüksek Lisans Tezi]. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Belke, K., Koder, J. (2020). Tabula Imperii Byzantini band 13 Bithynien und Hellespont. Wien Verlag der österreichischen Akademie der Wissenschaften.
Bryer, A., & Winfield, D. (1985). The Byzantine monuments and topography of the Pontos. Dumbarton Oaks Studies, 20,1.
Buchwald, H. (1979). Lascarid architecture. Jahrbuch der Osterreichischen Byzantinistik, 28, s.261- 296.
Delehaye, H. (1902). Synaxarium ecclesiae Constantinopolitanae: E codice Sirmondiano nunc Berolinensi; adiectis synaxariis selectis; Propylaeum ad acta sanctorum novembris. Socii Bollandiani.
Dirimtekin, F. (1954). Pelekanon, Philokrini, Nikitiaton, Ritzion, Dakibyza. Fatih ve İstanbul: İstanbul Fethi Derneği Dergisi, 2, s.45-78.
Dirimtekin, F. (1960). Ayvansaray’daki (Blakhernae) imparatorluk sarayları bölgesinde yapılan kazı. Türk Arkeoloji Dergisi, IX-2, s.3-16.
Edwards, R. W. (1987). The fortifications of Armenian Cilicia. Dumbarton Oaks Research Library and Collection.
Eyice, S. (1961). İzmir yakınlarında Kemalpaşa (Nif) ‘da Laskarisler Sarayı, Belleten, 25, 97, s.1- 15.
Eyice, S. (1973). Tuzla’nın değirmenaltı mevkiinde bir Bizans kalıntısı. Sanat Tarihi Yıllığı, 5, s.27- 78.
Eyice, S. (1976). Bizans devrinde Boğaziçi. Edebiyat Fakültesi Basımevi.
Eyice, S. (2001). Tuzla önündeki Hagia Glykeria Kilisesi ve Manastırı. Yıldız Demiriz'e Armağan, B. Tanman ve U. Tükel (Ed.), s. 67-79.
Foss, C. (1979). Late byzantine fortification in Lydia. Jahrbuch derOsterreichischen Byzantinistik, 28, s.297-330.
Foss, C. (1982). Defenses of Asia Minor against the Turks. The Greek Orthodox Theological Review 27, s.142-205.
Foss, C., Winfield, D. (1986). Byzantine fortifications: an ıntroduction. University of South Africa.
Foss, C. (1996a). Cities, fortresses and villages of Byzantine Asia Minor. Aldershot, Variorum.
Foss, C. (1996b). Survey of medieval castles of Anatolia II: Nicomedia, British Institute of Archaeology at Ankara.
Giros, C. (2003). Les fortifications medievales. B. Geyer ve J. Lefort (Ed.). La Bithynie au Moyen Age, numéro 9. P. Lethielleux. s. 209-224.
Grégoire, H. (1933). Études sur le neuvième siècle. ı. un grand homme inconnu: le Magistre et Logothète Serge le Nicétiate, Byzantion 8, s.515-531.
Hasluck, F. W. (1910). Cyzicus. Cambridge University Press.
İnalcık, H. (2003). İznik için Osman Gazi ve Bizans mücadelesi. I. Akbaygül vd. (Ed.). Tarih Boyunca İznik, İş Bankası Yayınları, s.59-82.
Janin, R. (1975). Les eglises et les monasteres des grand centres Byzantins. Institut Français d'Etudes Byzantines.
Kalfazade, S. (1987). Erken Osmanlı mimarisindeki tuğla rozetler hakkında. Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi 1, s.12-17.
Kalligas, A G., Kalligas, H. A., (1997), House of Laskaris, Mistra, Greece. Secular Medieval Architecture in the Balkans, (ed.) CurCic,S. ,Hadjitryphonos,E., s. 244-45.
Kantakuzenos, I. (1828), Historiae. L. Schopen (ed.), Corpus Scriptorium Historiae Byzantinae. Komnena, A. (1969). The Alexiad. Sewter, E. R. A. (çev.), Penguin Books.
Lefort, J. (2003). Les grandes routes Medievales. B. Geyer ve J. Lefort (Ed.). La Bithynie au Moyen Age. Réalités byzantines, 9, s.461-472.
Niewöhner, P. (2015). The late Late Antique origins of Byzantine palace architecture. Wulf-Rheidt, U. v.d. (Ed.), The Emperor's House: Palaces from Augustus to the Age of Absolutism. Urban spaces (Walter de Gruyter & Co.), Bd. 4. s.31-52.
Mercangöz, Z. (1987). Batı Anadolu’da Geç Dönem Bizans Mimarisi: Laskarisler Dönemi. Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Proje No: 003.
Mercangöz, Z. (2003). Bizans Çağında Balıkesir. Bitek Kent Balıkesir, F. Özden (Ed.), s.31-49.
Mercangöz, Z. (2010). Emporion ve Kommerkion olarak Anaia’nın değişken yazgısı. Ödekan, E. Akyürek, N. Necipoğlu (Ed.), İ. Türkoğlu (Çev.), Uluslararası Sevgi Gönül Bizans
Araştırmaları Sempozyumu Bildiriler, İstanbul 25-26 Haziran 2007, Vehbi Koç Vakfı, s.279- 292.
Miliopulos, İ. (1906), To Niketiaton. Helenikos Philologikos Syllogos, XXIX, s.283-288.
Mirmiroğlu, V. (1949). Orhan Bey ve Bizans İmparatoru III. Andronikos arasındaki Pelekanon muharebesi. Belleten, 13, s.309-321.
Ousterhout, R. (2009). Symbole der macht. mittelalterliche heraldik zwischen Ost und West. M. Mersch ve U. Ritzerfeld (Ed.). Lateinisch-griechisch- arabische Begegnungen. Akademie Verlag. s.91-109.
Ötüken, Y. (1988). Karacabey‘in Tophisar Köyündeki Ortaçağa ait buluntular. Ege Üniversitesi Arkeoloji ve Sanat Tarihi Dergisi, 4, s.89-99.
Pakhymeres, G., (1984), Relations historiques. Failler, A., Laurent, V. (çev.), C.I, II, III, Belles Lettres.
Papadopoulos-Kerameus, A. (1892), Katalogos, ton en to Elleniko Philologiko Syllogo, kheirographon Biblion. Ellenikos Philologikos Syllogos 20-22, s.76-120.
Parman, E. (2003). Eskişehir, Karacahisar Kalesi, 2001 yılı kazı çalışmaları. XXIV. Kazı Sonuçları Toplantısı, 2, Ankara, 27-31 Mayıs 2002, Kültür Bakanlığı Dösim Basımevi, s.69-80
Pasadaios, A., (1973), O Keramoplastikos diakosmos tōn Vyzantinōn ktēriōn tēs Kōnstantinoupoleōs, Athēnais Archaiologikē Etaireia.
Porphyrogenitus, K. (1829), de Ceremoniis, I. Reiske (ed.), Corpus Scriptorium Historiae Byzantinae.
Porphyrogennetos, K., (2012), The book of ceremonies, Moffat, A., Tall, M. (çev.), Brill.
Ruggieri,V., Nethercott, F. (1986). The metropolitan city of Syllion and its churches. Jahrbuch der Osterreichischen Byzantinistik 36, s.133-156.
Schneider, A.M. (1951). Die Blachernen. Oriens, 4, 1, s.82-110.
Shukurov, R. (2016). The Byzantine Turks, 1204-1461. Brill.
Tanyeli, U. (2000), Geç Ortaçağ’da Türkiye’ye Batı’dan bir mimari elemantransferi: Bacalı Ocak, Sanatta Etkileşim Sempozyumu. Z.Y. Yaman (Haz.). Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü, s.242-247.
Tok, E. (2010). On ikinci ve on üçüncü yüzyılların sosyopolitik ortamında yeşeren bir savunma ağı: Neokastra. A. Ödekan, E. Akyürek, N. Necipoğlu (Ed.), İ. Türkoğlu (Çev.), Uluslararası Sevgi Gönül Bizans Araştırmaları Sempozyumu Bildiriler. İstanbul 25-26 Haziran 2007, Vehbi Koç Vakfı, s.303-311.
Tomaschek, W. (1891). Zur historischen topographie von Kleinasien im Mittelalter I. Wien: Biblio Verlag.
Türker, A.Ç. (2010). Hellespont in the twelfth and thirteenth centuries. A. Ödekan, E. Akyürek, N. Necipoğlu (Ed.), İ. Türkoğlu (Çev.), Uluslararası Sevgi Gönül Bizans Araştırmaları Sempozyumu Bildiriler İstanbul 25-26 Haziran 2007, Vehbi Koç Vakfı, s.312-323.
Whittow, M. (1995). Rural fortifications in western Europe and Byzantium tenth to twelfth century. Byzantinische Forschungen, 21, s.57-74.
Yıldırım, F. (2003). Sakarya ilindeki Bizans kaleleri. Anadolu Ünüversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
Yıldırım, F. (2004). Sakarya ili merkez Harmantepe Köyü Harmantepe Kalesi. Anadolu Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Dergisi 1-2, c.2, s.261-275