Gelenek, Aidiyet ve Yok Oluş: Çaykaya Köyü Eski Cami

Duvar resimleri ve boyalı nakışlar yüzyıllardır sanatçılar tarafından yapılan ve mimarinin ayrılmaz bir parçası haline dönüşen önemli bir sanat türüdür. Osmanlı sanatçılarının benimsediği bu sanat türü kesintiye uğramadan Cumhuriyet sonrasında da devam etmiştir. Çalışmanın kapsamına alınan Ankara’daki Çaykaya Köyü Eski Cami’nin bezemeleri Cumhuriyet sonrasına aittir. Yapıdaki duvar resimleri ve boyalı nakışlar her ne kadar 1960 yılına ait olsa da Osmanlı’nın geç dönemine ait örneklerle büyük benzerlik göstermektedir. Hatta seçilen temalar Osmanlı boyalı nakış geleneğinin Cumhuriyet dönemindeki devamı niteliğindedir. Bu durum halk sanatçılarının Cumhuriyet sonrasında gelenekten kopmadıklarını ve geleneği devam ettirdiklerini açıkça kanıtlamaktadır. Söz konusu çalışmada sadece Çaykaya Köyü Eski Cami’nin duvar resimleri ve boyalı nakışları tanıtılmayacaktır. Aynı zamanda bezemelerin aidiyeti tartışılacak ve halk kültürü içerisindeki yeri üzerine görüşler sunulacaktır. Çalışmanın bir diğer konusu koruma sorunudur. 20. yüzyılın ortalarına ait olan Anadolu kırsalındaki yapıların, tarihi eser statüsünde olmaması birçok yapının göz ardı edilmesine ve hatta yıkılmasına neden olmaktadır. Haliyle Türkiye’de “önemsizleştirilmiş” bir grup yapı karşımıza çıkmaktadır. Ancak söz konusu mimari eserler halk sanatının izlerini taşıması açısından oldukça önemlidir. Çaykaya Köyü Eski Cami de hem mimari özellikleri hem de duvar resimleri ve boyalı nakışları açısından yok olmanın eşiğine gelmiş yapılardan biridir. Bu çalışmada Çaykaya Köyü Eski Cami’nin koruma sorunu üzerinde de durulacaktır.

PDF

___

Akok, M. (1951). Ankara’nın eski evleri. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Aksel, M. (2015). Türklerde dinî resimler. Kapı Yayınları.
Altıer, S. (2019). Osmanlı sanatında ibrik tasvirleri ve ikonografisi. Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, (29), 149-202.
Arık, R. (1976). Batılılaşma dönemi Anadolu tasvir sanatı. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Arslan, M. (2020). Anadolu Türk mimarisinde zülfikar tasvirleri, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (95), 235- 275.
Atasoy, N. (2011). Hasbahçe Osmanlı kültüründe bahçe ve çiçek. Kitap Yayınevi.
Bağcı, S. (1995). Erken Osmanlı kalemişleri üzerine bazı gözlemler, Nezih Başgelen (Ed.), In Memoriam İ. Metin Akyurt Bahattin Devamı Kitabı içinde (ss. 33-40). Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Bağcı, S. (2003). Konya Mevlânâ Müzesi resimli el yazmaları. Konya ve Mülhakatı Eski Eserleri Sevenler Derneği Yayınları.
Bağcı, S. (2004). Osmanlı mimarisinde boyalı nakışlar. H. İnalcık ve G. Renda (Eds.). Osmanlı Uygarlığı 2, 737-759. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Bağcı, S. (2014). Metinlerden resimlere: elyazma tasvirlerinde Hz. Ali. Ahmet Yaşar Ocak (Haz.). Tarihten Teolojiye İslam İnançlarında Hz. Ali, 217-264. Türk Tarih Kurumu.
Bakırer, Ö. (2000). Onüç ve ondördüncü yüzyıllarda Anadolu mihrapları. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Beykal, F. (1996). Denizli ilinde 19. yüzyılda yapılan duvar resimli yapılar. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Biçici, H. K. (2012). Sanat tarihi açısından duvar saati süslemeciliği: İstanbul PTT Müzesi ve İzmir TCDD Müzesi’ndeki duvar saatlerinden örnekler, Ankara İlahiyat Fakültesi Dergisi, 53(2), 147-186.
Burke, P. (1996). Yeniçağ başında Avrupa halk kültürü. İmge Kitabevi.
Cirtil, S. (2017). Çivril Bayat Köyü Cami. M. Denktaş ve O. Eravşar (Eds.), Sanat Tarihi Araştırmaları Prof. Dr. Haşim Karpuz’a Armağan Kitabı, 115-124, Kıvılcım Kitabevi. Çakmak, Ş. (1995). Boğaziçi Kasabası Eski Cami (Baklan/Denizli). 9. Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi Bildiriler Cilt 1, 529-540. T.C. Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Basımevi.
Çakmak. Ş. (2017). Denizli-Çivril Menteş Köyü Camisi. Uluslararası XVIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyu (22-25 Ekim 2014) Bildiriler, 169-178. Efeler Belediyesi Kültür Yayınları 3.
Çal, H. (1987). Şeyh Nasreddin (Nusret) Türbesi. Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu (2-6 Temmuz 1986)Bildirileri, 427-461. Gelişim Matbaası.
De Jong, F. (2014). Bektaşilik’te ikonografi: dini kıyafetllerde, ayinlerde kullanılan eşyalarda ve resim sanatında sembolizm ve temalar üzerine bir inceleme. Ahmet Yaşar Ocak (Haz.). Tarihten Teolojiye İslam İnançlarında Hz. Ali, 265-296 Türk Tarih Kurumu.
Duran, R. (1992). Sekiz – Tekke Cami ve tekke sanatı ile ilgisi üzerine, İlahiyat Fakültesi Dergisi. (VII), 323-349
Gezgör, V. (1997). Milli Saraylar saat koleksiyonu. TBMM Milli Saraylar Daire Başkanlığı Yayını.
Hathaway, J. (1999). Unutulan ikon: Hz. Ali’nin kılıcı zülfikar’ın Osmanlı türevi. Cogito. (19) 146- 160.
Karaaslan, M. (2018). Kosova’da bulunan geç dönem Osmanlı duvar resimleri ve boyalı nakışlar. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Kuyulu, İ. (1998). İzmir ve çevresindeki bir grup duvar resminin incelenmesi. II. Uluslararası İzmir Sempozyumu Tebliğleri, 57-78. Ege Üniversitesi İzmir Araştırma ve Uygulama Merkezi.
Kuyulu, İ. (2000). Anatolian wall paintings and cultural tradition, EJOS ( Electronical Journal of Oriental Studies, (3), 1-27.
Öney, G. (1971). Ankara’da Türk devri dini ve sosyal yapıları. Ankara Üniversitesi Basımevi. Öz, M. (2013). Zülfikar, İslam Ansiklopedisi. (44), 553-554.
Renda, G. (1977). Batılılaşma dönemi Türk resim sanatı 1700-1850. Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
Tanındı, Z., Kilercik, A. A. (2012). Sakıp Sabancı Müzesi kitap sanatları ve hat koleksiyonu. Sakıp Sabancı Müzesi.
Tekinalp, P. Ş. (2002). Batılılaşma dönemi duvar resmi. Türkler Ansiklopedisi. (15), 440-448.
Uçar, M. (2013). Arnavutluk’taki Osmanlı dönemi mimarisinde süsleme. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Uzun, T. (2019). Sivas Yıldızeli Şeyh Halil Türbesi duvar resimleri, History Studies International Journal of History, 11 (5), 1839-1858.
Yavuz, S. S. (2003). Livâü’l-Hamd, İslam Ansiklopedisi. (27), 200